گفتوگۆیەك لەگەڵ نادیا گێرتس ژنە نوسەری دیاری بەلجیكا
بەشی یەكەم
* تۆ وەك چالاكوانێكی عەلمانی و یەكێك لەو بیریارانەی دژ بە تەوژمی فێندەمێنتالیزمیت لە كۆمەڵگای بەلژیكیدا، دەتوانیت بەشێوەیەكی گشتی بارودۆخی وڵاتەكەتمان بۆ باس بكەیت؟ یان دەكرێت بڵێین سەبارەت بە ئیسلامیزم، تایبەتمەندیەكی بەلژیكیانە هەیە؟
- لەو بڕوایەدا نیم تایبەتمەندیەكی بەلژیكیانە هەبێت، ئەویش لەبەرئەوەی ئیسلامیزم سنوور ناناسێت و شێوازی كاركردنی لەهەموو جێیەكدا هەمان شتە. وەلێ رەنگە تایبەتمەندیەكی بەلژیكیانە هەبێت، ئەوەش زەمینەیەكی بەپیت بێت بۆ زیاتر تەشەنەسەندنی فێندەمێنتالیزمی ئیسلامی، لەچاو وڵاتێكی وەك فەرەنسادا. ئاخر بەلژیكا وڵاتێكی لایسێتی نییە، بەڵێ وڵاتێكە كەم تا زۆر عەلمانییە، بەڵام خودی پرانسیپی عەلمانییەت لەدەستووردا نەهاتووە. لە وڵاتی ئێمەدا زۆرجار وەك بیروباوەڕێك سەیری عەلمانیەت دەكرێت ، نەك وەك ئەوەی بریتی بێت لە پرانسیپێكی سیاسی. زۆربەی زۆری خەڵك جیاوازی لەنێوان لایسێتی و ئەتایزمدا ناكەن، ترادسیۆنی كۆمەڵگەی بەلژیكی بەجۆرێكە، بۆ ئەوان چەمكی پلورالیستی لە لایسێتی لەبارترە.
لێرەوە ئێمە زۆر بەچاكی ئامادەنین، تا لەبەردەم خواست و داواكاریی فێندەمێنتالسیتەكاندا رابووەستین، سەروەختێك تەعبیر لە خۆیان دەكەن. وەك داواكارییەكانیان سەبارەت بە مافی حیجاب كردن لە هەموو جێیەك، ئیدی لە قوتابخانە بێت یان لە فەرمانگە گشتیەكان یاخود لە پەرلەمان. هەندێ لەبەلژیكیەكان ئەو داواكاریانە بە خواستێكی رەوا دەبینن، لەبەرئەوەی ئەوان داكۆكی لە مۆدێلێك لە كۆمەڵگە دەكەن كە زۆرترین تایبەتمەندێتی كلتووری تێدا پارێزراوبێت، بەشێوازە ئەنگلۆساكسۆنیەكەی. ئەوەش هەنگاوێكە دەرگا لەبەردەم فێندەمێنتالیستەكاندا واڵادەكات، بۆبەدیهێنانی خواست و ویستەكانیان.
*دەی خۆ مۆدێلی ئەنگلۆساكسۆنی، لە ئاوێتەكردنی كۆچبەرانی موسوڵماندا شكستێكی گەورەی خواردو تەنانەت بۆتە باخڵەیەك، بۆ هەڵهێنانی كەسانی فێندەمێنتالیست لەئەوروپا. بۆیە لەئێستادا ئەوروپاییەكان لەوەدان چاو بەو مۆدێلەدا بگێڕنەوە. تەنانەت هۆڵەندیەكانی دراوسێشتان كە زۆر لایەنگری مۆدێلی ئەنگلۆساكسۆنی بوون، ئێستا ئەوانیش لێی بەگومانن و پێداچوونەوەی بۆ دەكەن.. لەپای ئەوەدا دەكرێت بڵێین سیاسەتمەدارانی بەلژیكا، لەخەونی غەفڵەت زەدەیی چەمكی فرە ئەتنیكی و مێڵتی كەلچەری بەئاگا هاتوون؟
- من ناڵێم پلورالیستی ئەتنیكی لە خۆیدا خەیاڵ پڵاو و شتێكی بێ بناغەیە، بەڵكو مەبەستم لە پلورالیستی ئاماژەدانە بە پێكەوەژیانی خەڵكانێكی سەر بە كلتوری جیاجیا لەیەك هەرێمدا. وەلێ مەسەلەكە پەیوەستە بە چۆنیەتی ئیدارەدانی ئەو فرەییەوە، بەتایبەت لەڕووی ئاینییەوە. بەڕاستیش مۆدێلی ئەنگلۆسەكسۆنی زیانی كوشندە بە ئەوروپا دەگەیەنێت، ئەویش لەڕێی هاندانی بۆ ئەو هەوڵانەی كار لەسەر جیاكاری دەكەن، زیاد لەوەی مەبەستیان یەكڕیزی و پێكەوەیی بێت.
ژمارەكان بەروون و رەوانی دەریدەخەن ئەو وڵاتانەی ئەو شێوازە پەیڕەو دەكەن، دەرەنجامی باشترینیان لە ئاوێتەكردنی خەڵكانی بەڕەگەز بیانی دەسگیرن ەبووە، لەچاو ئەو وڵاتانەی ئاقارێكی یۆنیڤێرسالی دەگرنەبەر، بەڵكو تەواو بە پێچەوانەوەیە. ئاخر لەو وڵاتانە رێژەی هاوسەرگیریی تێكەڵ تێیاندا، لاوازترەو گیتۆكانیش ژمارەیان زۆرترە.
زەحمەتە بزانین توێژی سیاسی لە بەلژیكا بەئامانجی هەڵبژاردن و دەنگ كۆكردنەوە یاخود لە كاڵفامیەوە، هانی دابڕان و گۆشەگیری كلتوریی دەدات! بەهەرحاڵ دەكرێت هەندێ كارەكتەری سیاسی لە لیستی لیبرالی (كە رەخنەی زیاتر لە نەرمی نواندن و روپامایكردن بۆ ئیسلامیستەكان دەگرن) لەو هەڵوێستە گشتی و سەرتاسەریە هەڵبوێرین، هەروەها لە چەپی سۆسیالستیش.
سیاسەتوانانی بەلژیكا ناتوانن پەیڕەوی مۆدێلێكی لایسێتی بكەن لەسەر شێوازە فەرەنسییەكەی، چونكە ئەو شتێكی مەترسیدارە. مەترسیدارە لەبەرئەوەی بەدوورە لەترادسیۆنی بەلژیكی، نەریتێك كە زیاتر گرنگی بە سۆراخكردنی سازان و پێكهاتن دەدات، نەك جەخت لە داكۆكیكردن لە پرانسیپ و نۆرم و بەهاكان بكات.
*ئەوەی راستی بێت پلورالستی بۆ خۆی كێشە نییە، وەلێ پێویستە لانی كەم لە هەردوولاوە بڕێك سازش هەبێت، لەپێناو مسۆگەركردنی پێكەوەژیانێكی ئارام، لە كۆمەڵگەیەكی فرە ئەنتیكی و فرە كلتوریدا. وەلێ هەركەس كتێبەكەت (ئەو حیجابە نەفرەتییە) بخوێنێتەوە، یان پیاسەیەك بە ناوچەی مۆلینباك لە برۆكسل یاخود (بە مەغریبی بچووكدا) بكات وەك هاوڵاتیە فلامندیەكەت هند فرێحی كە بەڕەچەڵەك مەراكیشیە لە كتێبەكەیدا (پیاسەیەك لەنێو ژێر ئاوگەڕێك لە مەغریبی بچووك) دا ناودێری دەكات، ناتوانێت بە ئاسانی بڕوا بە سازان و پێكهاتنێكی نزێك بهێنیت. دەی كەواتە بە بۆچوونی تۆ دەبێت چی بكرێت، بەر لەوەی تەواوی بەلژیكا وەرگۆڕێت و ببێت بە مۆلینباك؟
- مۆلینباك بارودۆخێكی زۆر تایبەتە لە برۆكسل و شارەدارەكەشی (مسیۆ فیلیپ مۆرۆ)، بەرپرسیارێتی گەورەی دەكەوێتە ئەستۆ لەوەی ئەو شارەوانیەی كردۆتە گیتۆیەك، ئەویش بە گرتنەبەری سیاسەتێكی جەهەنەمی تا ئەوپەڕی. هەرچەندە من بۆ خۆم لەو بڕوایەدا نیم بەلژیكا وای بەسەربێت، ئاخر خۆشبەختانە بەلژیكا هەر هەمووی مۆلینباك نییە. لەگەڵ ئەوەشدا مەترسی ئەوە هەیە چەند هەرێمێك (كە بەهەرحاڵ هەیە)، بەو دەردە بچن و خۆیان دابڕن و ببنە هەڕەشەیەك بۆ سەر پێكەوەژیان.
بەبیانووی خۆگونجاندن لەگەڵ ئەمری واقیع، هەندێ لە شارەوانیەكانی برۆكسل لە قوتابخانەكاندا بەشە گۆشتی حەڵاڵ پێشكەش دەكەن و لە مەلەوانگە گشتیەكانیشدا، چەند كاتژمێرێك بۆ خانمان تەرخان دەكەن. لەئۆنڤرێس هەندێ لە خوێندكارە كچەكان بۆركێنی دەپۆشن، هەر لەبەرئەوە بە دیاریكراوی بەڕێوەبەری قوتابخانەكە بڕیاریدا، پۆشینی حیجاب بەهەموو شێوەیەك قەدەغە بكات. بەبۆچوونی من چارەسەر ئەوەیە، پێویستە بەقوڵی بیر لەپێگەی ئاین لەفەزای دامەزراوەكان، قوتابخانە، فەرمانگەكان، پەرلەمان بكرێتەوە.
چی تێدایە ئەگەر تاكەكەس هەست بكات لە ژیانی تایبەتی خۆیدا (بڕوادارە یان نا) وەلێ ناكرێت كۆمەڵگە بە چاكی ڕێبكات، گەر هەستمان نەكرد بەوەی لە هەندێ وێستگەدا ئێمە بەر لەهەر شتێ (هاوڵاتین). ئاخر ئەوەندە وترا پێویستە بێ هیچ قەید و مەرجێك رێز لە هەموو داواكاریەكی ئایینی بگیرێت، تا گەیشتین بەهەڵوەشاندن و دابڕكردنی پەیوەندی كۆمەڵایەتی. هێندە پڕكێشیمان لەنرخاندنی جیاوازیەكانماندا كرد، بۆیە ئەوەی كۆیدەكردینەوە یان دەشیا كۆمانبكاتەوە (وەك سۆراخكردن لەبەرژەوەندی گشتی)، لەدەستماندا و بزرمان كرد. بە بۆچوونی منیش، ئەوە مەترسی خۆدابڕین و داخرانە لە كۆمەڵگەدا.
سەرچاوە/ كوردستانی نوێ