گفتوگۆیەك لەگەڵ نادیا گێرتس
بەشی دوەم
*لە كتێبەكەتدا دەڵێیت: (ئەو پرسیارەی لەمڕۆدا دەبێت بكرێت پەیوەندی بە پێگەی ئیسلامەوە نییە لە بەلژیكادا، بەڵكو پەیوەستە بەفۆڕمی ئەو كۆمەڵگەیەوە كە بەشێوەیەكی گشتی دەمانەوێت لە چوارچێوەیدا بژین: ئایا دەخوازین لە كۆمەڵگەیەكی پارچە پارچە و دابڕاودا بژین كە گروپی جۆراوجۆری تێدابێت بەتەنیشت یەكەوەو هەرگیز تێكەڵ بەیەكتر نەبن، یاخود دەمانەوێت لە كۆمەڵگەیەكی فرە كلتوریی راستەقینەدا بگوزەرێنین، كۆمەڵگەیەك زەمینەیەكی لە بەهای هاوبەش تێدابێت، بە جۆرێك هەمووان دانی پێدابنێن و لەسەری كۆكبن، واتە سەروو هەموو تایبەتمەندیەكانمان بكەوێت، تەنانەت تایبەتمەندی ئاینیش)، لاپەڕە 28.
ئایا ئەم پرسیارەت دەستنیشانكردنێكی بابەتیانە نیە، بۆ دۆخی كۆمەڵگای بەلژیكی لەمڕۆدا؟ لەو بڕوایەدای موسوڵمانان بتوانن سازش لەسەر هەندێ لەو شتانەیان بكەن كە ئاینەكەیان فەرمانیان پێدەكات، گەر ئەوەمان رەچاوكرد ئاینی ئیسلام شێوازێكە بۆ ژیان، زیاد لەوەی ئاقارێكی رۆحانی بێت؟ ئایا بەریەككەوتنی ئیسلام بە كۆمەڵگای مۆدێرن، ئەگەرێكی زۆر نییە؟ ئایا ئیسلام بۆ خۆی كێشەكە نییە، نەك فێندەمێنتالیزم؟
- لەڕاستیدا ئەمڕۆكە كۆمەڵگەی بەلژیكی (لانی كەم لە چەند شارێكی دیاریكراودا) بەرەو كۆكردنەوەی تایبەتمەندییەكان دەچێت و ئەوەش بۆخۆی مایەی نیگەرانییە. بەهەرحاڵ لە ئێستادا زۆرێك هەن داوا دەكەن چوارچێوەیەكی عەلمانی بێتەئارا، بۆ خاتری ئەوەی كۆمەڵگەكەمان لەو تەڵەزگە مەزهەبی و ئاینییە دەربهێنێ، چونكە ئەوە رێگەیەكی داخراوەو دەبێتە باعیسی وێرانكردنی پێكەوە ژیانمان.
بەڵام سەبارەت بە جیاكردنەوەی ئیسلام لە ئیسلامیزم، ئەوا پێموایە ئەوە كارێكی گرنگە. لەمڕۆدا ئیسلام وەك كێشەیەك باس دەكرێت، ئەویش تەنها لەبەر خاتری ئەوەی زۆربەی كات خوێندنەوەی ئسوڵی باڵا دەستە، ئەمە لەكاتێكدا بەگشتی دەنگە ئیسلامیە عەلمانی و دیموكراسی و پێشكەوتوخوازەكان، خەفە دەكرێن. هەر ئەمەشە وادەكات وێنەیەكی شێواو چەواشەمان لەسەر ئەو پرسە بداتێ و پێمان وابێت ئەوەی هەیە، تەنها ئیسلامێكی سیاسی دەمارگیر و كۆنزێرڤاتیڤ و دژ بەعەلمانییەتە.
نابێت هەرگیز ئەوەمان لەبیربچێت كە لە پاڵ ئەو ئەكتیڤیستە ئیسلامیستانەی زۆر گوێبیستیان دەبین، زۆرینەیەكی موسوڵمانی بێدەنگیش هەن داوای هیچ شتێك ناكەن جگە لە ژیانێكی ئارام و ئاسایش نەبێت. زۆرینەی موسوڵمانان لەبەر پێودانگی ئاینی داوای گرتنەبەری هەندێ رێوشوێنی گونجاو ناكەن، بەڵكو لەگەڵ پرانسیپە عەلمانییەكاندا تەبان و شاباشیشی دەكەن.
گەر بچینەوە سەر باسی باڵاپۆشی لە قوتابخانەكاندا، دەبینین زۆربەی ئەو كچە تازە پێگەیشتوانەی لەنێو خوێندنگەكاندا لەچك دەدەن بەسەریاندا، زۆر بە ئاسانی لەبەردەرگای قوتابخانەكاندا لایدەبەن. بەڵام وەها دەردەكەوێت كە تاكە دیدگای ئیسلامی ئەوەبێت، دژ بەهەموو قەدەغەكردنێكی باڵاپۆشی بێت لە قوتابخانەكانداو مەترسیەكەش لەوەدایە.
*(موسڵمانانێكی عەلمانیی، دیموكراسی و پێشكەوتوخواز!). لەگەڵ رێزی زۆرمدا، بەڵام ئەوە بەنوكتەیەكی بەلژیكی دەچێت. بۆخۆم پێموانیە مرۆڤ بتوانێت لەهەمان كاتدا، هەم موسوڵمان بێت و هەم عەلمانیش، گەر عەلمانی بێت مانای وایە دەبێت شەریعەت (یاسای خودایی) رەتبكاتەوە، ئەوەش مانای وایە دەبێت بەگشتی چاو بە ئیسلامدا بخشێنێتەوە! نمونەیەك: (سەروەختێك كۆچبەر و پەنابەرێكی مەغریبی یان جەزائیری، ناهێڵێت جگە لە موسوڵمان كچەكەی هاوسەرگیری لەگەڵ كەسی دیكەدا بكات، ئایا وەك موسوڵمانێك ئەوە دەكات یاخود وەك فێندەمێنتالیستێك؟ یان ئایا باڵاپۆشی داهێنراو و دروستكراوێكی ئیسلامیستەكانە، یان فەرمان و داواكارییەكی فیقهی ئیسلامییە؟
- بەبڕوای من مرۆڤ گەر كەسێكی عەلمانی بێت، دەبێت هەوڵبدات جیاكاریی لەنێوان یاسا و ئیماندا بكات. هەرچەندە لەمڕۆشدا ئیسلام بەدۆخێكی دژواردا تێدەپەڕێت، لەو بڕوایەدام دەكرێت مرۆڤ موسوڵمان بێت و لەهەمان كاتیشدا بڕوای بە پرانسیپی عەلمانیەتی سیاسیش هەبێت.
من نكوڵی لەوە ناكەم ئیسلام بەپێچەوانەی ئەو ئاینانەی دیكەوە كە خاوەن كتێبن، لەسەر پەیامێك رۆنراوە پەیامبەرێك هێناویەتی كە هاوكات سەركردەیەكی رۆحی و سیاسیش بووە. لەگەڵ ئەوەشدا شارستانیەتی ئیسلامی ئاقاری ئەقڵانی (بۆ نموونە موعتەزیەكان) ی بەخۆوە بینیووە كە جەختیان لە پێویستی خوێندنەوەی دەقی قورئانی، لەبەر رۆشنایی ئەقڵدا كردۆتەوە. لەمڕۆشدا چەندین رۆشنبریی موسوڵمان دەناسین، پێداگیری دەكەن لەسەر پێداویستی خوێندنەوەی قورئان لە روانگەیەكی مێژووییەوە، ئەویش بەمانای گەڕاندنەوەی بۆ نێو سیاقە مێژوویەكەی.
سەبارەت بە باڵاپۆشیش، زۆر بە رونی ئاشكرایە و پێموایە فڕی بەسەر ئیسلامەوە نیە و تاكە ئایەتێك نییە بەرون و رەوانی فەرمان بە ژن بكات، تا سەرو پرچی دابپۆشێت. بۆ بیرهێنانەوە، یەكەمجار لەسەدەی دوازدەیەمی پێش زایندا (واتە بەرلەهاتنی ئیسلام خۆشی) ژنە سەلارو سەنگینەكان ناچاركراون باڵاپۆش بن. بێگومان باڵاپۆشی بەكارهێنانی ئایینە بۆ مەرامی سیاسی. دانانی نەریتێكی ترادسیۆنی وەك باڵاپۆشی بەپایەیەكی سەرەكی لەپایەكانی ئیسلام، زیاتر بەمەبەستی دیسپلین و كۆنترۆڵكردنی لەشولاری ژنانە. ئەوەش بۆ خۆی جەوهەری فێندەمێنتالیستە.
*ئەگەرچی لە شیكردنەوەكەتدا نەرم و نیانی و گەشبینی و بەرپرسیارێتیم بەدیكرد، وەلێ هاوڕات نیم.. راستە عەلمانییەت بەمانای جیاكردنەوەی یاسا لە ئاین دێت، بەڵام كەس ناتوانێت نكوڵی بكات لەوەی یاسا و ئیمان لە ئیسلامدا، دوو ڕووی یەك دراون. دەی چۆن دەكرێت لەدۆخی ئیسلامدا دوو شت لێك جیابكرێنەوە كە جیانابنەوە؟
تۆ رەتیدەكەیتەوە تاكە ئایەتێك لە قورئاندا هەبێت، بە رون و رەوانی فەرمان بە داپۆشینی سەر و پرچی ژنان بكات، یاخود بە ئاشكرا فەرمان بە باڵاپۆشی بكات. بەبێ ئەوەی دووچاری مشتومڕ و بێنەو بەردەی لێكدانەوە بین، بەڵام ئاخۆ باڵاپۆشی دەرەنجامێكی لۆژیكی نییە بۆ پێگەی ژن لە ئیسلامدا؟ ئایا ژن لەساو پەنای پیاودا نییە؟ ئایا شەرع وەك بوونەوەرێكی نوقسان و ناكامڵ، مامەڵەی لەگەڵدا ناكات؟
- من تیۆلۆژیست نیم، وەلێ پێموایە خوێندنەوەی دەقی (پیرۆز) بەبێ فەرامۆشكردنی كۆنتێكستە مێژووییەكەی، ئەوە دیاریدەكات كەچی تێیدا یۆنیڤێرسالیە و چی دەچێتە چوارچێوەی مێژوویی یاخود سیاسی یان كلتووری پوخت و پێرفێكتەوە. بەو جۆرە لە خودی ئیسلام خۆیدا چەندین ئاقار هەن، لەرووی مێژووییەوە پاساو بۆ ئەو ئایەتانە دێننەوە كە ماف بە ژن نادات، بەوجۆرەی بە پیاوانی دەدات و ئەوەش دەگەڕێنێتەوە بۆ لۆژیكی سەردەمەكە، لەبەرئەوە نابەجێیە بەشێوەیەكی حەرفی وەریبگرین و وەك رێسایەك سەیری بكەین كە شێوازی پەیوەندی نێوان ژن و پیاوی لەمڕۆدا پێ دیاری بكەین. واتە سیاقی ئەمڕۆ، بەتەواوەتی جیاوازە لەسیاقی ئەو دەورو زەمانەی ئەو ئایەتانەی تێدا هاتۆتە خوارێ.
بەگشتی پێموایە شتێكی مەترسیدارە، گەر بێتو موسوڵمانان بخرێنە بەردەم دوو هەڵبژاردەی كۆنكرێتی: (یان دەبێت فێندەمێنتالیست بن و قورئان بەشێوەیەكی حەرفی بخوێننەوە، یان ببنە كەسانی ئەتایست؟). لەو بڕوایەدام گوتارێكی وەها لە بەرەوپێشبردنی رەوشەكەدا زۆر سەركەوتوو نابێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە بەرەی فێندەمێنتالیستەكان بەهێزتر دەكات. پێویستە یارمەتی موسوڵمانە پێشكەوتوخواز و دیموكراسەكان بدەین. بە بۆچوونی من مەترسیەكە لەوەدایە، دین شەتەك بدەین و وەك شتێكی نەگۆڕ لێی بڕوانین و هەموو ئەگەرێكی پەرەسەندن و بەرەوپێشچوون رەتكەینەوە.
سەرجەم ئایینەكان لەڕێی ئەقڵە رۆشنگەرەكانەوە بەرەوپێش براون كە توانیویانە جیاوازی لە نێوان رۆحی تێكستەكە و بەحەرفی وەرگرتنیدا بكەن. بە بڕوای من ئەوەش ئەو ئاقارەیە، پێویستە لە ئیسلامدا هانبدرێت و كاری لەسەربكرێت. ئامانجی من ئەوەنییە كەسەكان بكەمە مرۆڤی ئەتایست، بەڵكو دۆزینەوەی شێوازێكە بۆ پێكەوەژیان، ئەو پێكەوەژیانەش سەرەتا بە رێزگرتن لە پرانسیپگەلێكی سەرەكی دیاریكراو دەستپێدەكات كە پرانسیپی عەلمانییەت یەكێكە لەوانە.
*كەس نایەوێت موسوڵمانان ناچار بكات بەوەی پێویستە لە ئاست ئاینەكەی خۆیاندا چی بكەن. هەركەسە و ئازادە بەو جۆرەی حەزی پێیە، چۆن سەودا لەگەڵ ئایینەكەی خۆیدا دەكات، بەڵام بەو مەرجەی ئەوە لەكایەی ژیانی تایبەتی خۆیدا بمێنێتەوە. كەس نایەوێت ئیمانداران بكاتە كەسانێكی ئەتایست، نەخێر تەواو بەپێچەوانەوە. ئەوە كۆمەڵی ئیماندارانن ئەندامەكانیان ناچاردەكەن بەوەی، دەبێت ئیمانداربن.
ئەوەی ویستم لە ڕێی پرسیاری پێشوومەوە بیڵێم ئەوەیە: (ئیسلام ئایینێك نییە وەك تەواوی ئایینەكانی دیكە، ئەویش بەو پێیەی بە بیروبڕوای موسوڵمانان قورئان كتێبێكی رێنوێنیكەر نییە، بەڵكو قسەی یەزدانە و بۆ ئەوان دابەزیووە، ئەوەش هەوڵی نێو لێكدانەوە زۆر زەحمەت دەكات). ئەوەی نكوڵی لەم پرسە گرنگە بكات، نە خزمەت بە موسوڵمانان دەكات و نە بە دیموكراسییەكانیش.
بەهەرحاڵ قسەو باس و مشتومڕكردن لەسەر ئەم بابەتە كۆتایی نایەت. وەلێ بەو پێیەی ئەمڕۆ كە هەشتی مارتە (رۆژی جیهانی ژنان) ئەوا مافی ئەوەت بەسەرمەوە هەیە، دوا قسە بۆ تۆ جێبهێڵم؟
- هاوڕاتم لەوەی زەحمەتە ئیسلامی رۆحی لە رەهەند و كایەی سیاسی جیابكرێتەوە، ئەویش بەو پێیەی قورئان لە یەككاتدا ئەمیشیانەو ئەویشیانە. وەلێ پێموایە رێگە و شێوازی دابڕین و لێكجیاكردنەوەیان شیاوەو دەكرێت. هەربۆیە لەسەرمانە برەو بەوە بدەین، نەك دانیشین و ئیسلام لەنێو لێكدانەوەی حەرفی و كۆنەپەرستانەدا دیل بكەین. نابێت پڕكێشی و سەرەڕۆیی بكەین و پەیامێكی ناڕاستەوخۆ بدینە موسوڵمانە دیموكراسی و عەلمانییەكان و پێیان بڵێین، تێگەیشتنی ئێوە بۆ ئیسلام هەڵەیە. ئاخر هەرچۆنێك بێت خەڵك و خوا، خۆیان ئاینی خۆیان دروست دەكەن.
سەرچاوە/ كوردستانی نوێ