سەرچاوە: ماڵپەڕی ژنەفتن
لە فەڕەنسییەوە: ئەبوبەكر حەسەن
فۆنتانا: حەوت ساڵ بە سەر بڵاوبوونەوەی كتێبی ویستی زانیندا تێپەڕی، دەزانم ئەم دوا كتێبەتان ڕووبەڕووی كێشەی كردنەوە و بەر چەندین ئاستەنگ كەوتن. پێم خۆشە لەبارەی ئەو بەربەست و ئاستەنگانەوە و، ئەو گەشتەتان لەناو جیهانی گریكۆـ ڕۆماندا قسەم بۆ بكەن، ئەگەر بۆ ئێوە نادیار و بزر نەبێت، بە لای كەمەوە تۆزێك نامۆیە.
بۆ هەندێك كەس، نووسینی كتێبێك هەمیشە ڕیسككردنە بە شتێكەوە. بۆ نموونە، سەرنەكەوتن لە نووسینیدا، كاتێك پێشوەخت دەزانین دەگەینە كوێ، ڕەهەندێكی ئەزموونكردن هەیە كە نیمانە و نوقسانە، ئەوەی كە بە وردی پەیوەندی بە نووسینی كتێبكەوە هەیە لەناو ڕیسككردن كە نەگەیت بە كۆتایی.
فوكۆ: بەربەست و ئاستەنگەكان لە خودی پرۆژەكەوە دێن، ئەوەی دەیەوێت بە دەقیقی خۆی لێیان بپارێزێت… لەناو ڕێكخستنی كارەكانمدا، لەناو چەندین بەرگدا كە پێشتر لە پلانێكدا ئامادەم كردبوو، بە خۆمم وت ئێستا كاتی نووسینیەتی بە بێ كێشە، بە ئاسانی هەستم بە ڕێكخستنی ئەوەی لە مێشكمدایە لە ڕێگەی ساغكردنەوە و یەكلاكردنەوەی لە مەیدانی توێژینەوەی پراتیكی و ئەزموونیدا كرد. لەگەڵ نووسینی ئەم كتێبانەدا لە تاو توندی و بە تینیی نیگەرانی، خەریك بوو دەمردم: هاوشێوەی ئەوانەی پێشوو بوو. بۆ هەندێك كەس، نووسینی كتێبێك هەمیشە ڕیسككردنە بە شتێكەوە. بۆ نموونە، سەرنەكەوتن لە نووسینیدا، كاتێك پێشوەخت دەزانین دەگەینە كوێ، ڕەهەندێكی ئەزموونكردن هەیە كە نیمانە و نوقسانە، ئەوەی كە بە وردی پەیوەندی بە نووسینی كتێبكەوە هەیە لەناو ڕیسككردن كە نەگەیت بە كۆتایی. بەم شێوەیە تەواوی پرۆژەكەم گۆڕی؛ لەو شوێنەی دەستمكرد بە لێكۆڵینەوە لەبارەی سێكسواڵیتێوە لەناو سنووری مەعریفە و دەسەڵاتدا، هەوڵمدا بە شێوەیەكی دوورمەودا بزانم چۆن بیناكراوە، بۆ خودی خۆی، ئەزموونی سێكسوالیتێكەی وەك ئارەزوو. بۆ دەرخستن و بە ڕووخستنی، بە دیارخستنی ئەم گیروگرفت و پرۆبلیماتیكە ناچار بووم زۆر لە نزیكەوە بگەڕێمەوە سەر تێكستە دێرینەكان، لاتینی و گریكی، ئەمەش داوای هەوڵ و خۆ ئامادەكردنی زۆری لێدەكردم، لە زۆر جێگەدا بڕێكی زۆر لە دڵەڕاوكێی و دۆشدامان تا كۆتایی.
فۆنتانا: هەمیشە بڕێك لە مەبەستخوازی لە كارەكانتدا هەیە كە زۆرجار لە دەستی خوێنەران دەردەچێت، مێژووی شێتی لە قوڵاییدا مێژووی فۆرمیولەبووی ئەو مەعریفەیە كە ناوت ناوە پسیكۆلۆژی؛ وشەكان و شتەكان ئاركیۆلۆژیای زانستە مرۆییەكانە؛ چاودێری و سزا دەرخستنی فۆرمیولەبوونی دیسپلینەكانی جەستە و ڕۆحە. وایدەبینم ئەوەی كە چەق و سێنتراڵە لە دوا كتێبەكانتدا ئەوەیە كە ناوتان لێناوە “گەمەكانی حەقیقەت”.
فوكۆ: لەو بڕوایەدا نیم كە جیاوازییەكی گەورە هەبێت لە نێوان ئەم كتێبانە و كتێبەكانی پێشوو. كاتێك كتێبگەلێكی وەك ئەمانە دەنووسین، ئارەزوویەكی زۆر دەكەین هەموو ئەو شتانەی كە بیری لێدەكەینەوە گۆڕانكاری بە سەردا بێنین و دەستكاری بكەین و، لە كۆتاییدا شتێكمان دەستگیر ببێت كە زۆر جیاوازە لە دەسپێك. پاشان، لە كۆتاییدا لەوە تێدەگەین كە زۆر بە كەمی دەستكاریمان كردووە. ڕەنگە گۆشەنیگا و دیدگاكەمان گۆڕی بێت و دەسكاریمان كردبێت، بە دەوری هەمان كێشەدا سوڕابێتینەوە كە بەردەوام هەمان كێشەیە، واتە پەیوەندییەكانی نێوان سوژە، حەقیقەت و بیناكردنی ئەزموون. من گەڕاوم بە دوای شیكردنەوە و شیكاری ئەوەی كە چۆنچۆنی مەیدان و پانتاییگەلێكی وەك شێتی، سێكسوالیتێ، لادان دەتوانرێت بخرێنە ناو گەمەكانی حەقیقەتەوە، لەلایەكی دیكەوە لە ڕێگەی ئەم چوونە ناوەوە لە پراتیكە مرۆییەكاندا، لەناو ڕەفتارەكانی ناو گەمەكانی حەقیقەتدا، سوژە خۆی وەك كارتێكراوێك دەبینێتەوە. هەر ئەمە بوو كێشەی مێژووی شێتی و سێكسواڵیتێ.
فۆنتانا: لە قوڵاییدا كارەكە سەروكار نییە لەگەڵ ژینیالۆژیایەكی نوێی مۆراڵ؟
فوكۆ: ئەگەر باس لە گرنگیی ناونیشان و مۆركێكی گەورەی نیتچە بكەین بە سەرییەوە، دەڵێم بەڵێ.
فۆنتانا: لە نووسینێكدا كە لە گۆڤاری (لۆ دیبا، گفتوگۆ)، لە نۆڤەمبەری ۱۹۸۳ بڵاوكرابووەوە، سەبارەت بە سەدە كۆنەكان قسەتان لە مۆراڵێكی وەرچەرخاو بۆ ئیتیك و، مۆراڵێكی وەرچەرخاو بۆ كۆد كردووە. لێرەدا دابەشبوون هەیە لە نێوان مۆراڵی گریكۆ ـ ڕۆمان و ئەوەی لەگەڵ كریستیانیزمدا لە دایك دەبێت؟
فوكۆ: لەگەڵ كریستیانیزمدا ئێمە گۆڕانكارییەكی خاو و لەسەرخۆ، هێواش و بەرە بەرەمان بینی لە بەرانبەر مۆراڵی كۆن و دێریندا، كە بە شێوەیەكی جەوهەری پراتیكێك بوو، ستایلێكی ئازادی بوو. سروشتییە كە لە هەمان كاتدا كۆمەڵێك نۆرمی ڕەفتاری هەبوو كە تاكی ئاراستە دەكرد، ڕێنمایی تاكی دەكرد. بەڵام ئیرادەی بوون بە سوژەیەكی مۆراڵی و، گەڕان بە دوای ئیتیكێك بۆ بوون بە شێوەیەك پرەنسیپیی لە كۆندا هەبوو، هەوڵدانێك لەپێناو ئەداكردنی ئازادیدا تا فۆرمگەلێك ببەخشێتە ژیانی، تا لە سایەی ئەو فۆرمانەدا و لە ڕێگەیانەوە بتوانێت خۆی و ئەوانی دیكەش بیناسێتەوە و نەوەكانی داهاتووش نموونەیەك ببیننەوە. ئەم ڕێوشوێن گرتنەبەرە لەبارەی ژیانی تایبەتی خۆیەوە وەك كارێكی هونەریی تاكەكەسێ، سەرباری ئەوەی ملكەچە بۆ یاسا و ڕێسای كۆلێكتیڤی، من وایدەبینم ئەمە لە چەق و ناوەندی ئەزموونی مۆراڵیدا، لە ئیرادەی مۆراڵدا، لە كۆندا وا بووە. لە كریستیانیزمدا، لەگەڵ تێكستە ئایینییەكان و ئایدیای ئیرادەی خوداوەندا، پرەنسیپی ملكەچبوون، مۆراڵ زیاتر فۆرمێكی كۆدی یاسایی وەرگرتبوو، (لەگەڵ زانینی ئەوەی پراتیكگەلێكی زوهدی زیاتر گرێدراو بووە بە مومارەسەكردنی ئازادییەكی كەسییەوە). لە سەردەمی كۆنەوە بۆ كریستیانیزم، ئێمە لە مۆراڵێكەوە دەگوێزینەوە كە بە جەوهەری گەڕان بووە بۆ ئیتیكێكی كەسی بۆ مۆراڵێك وەك ملكەچبوون بۆ سیستەمێكی ڕێساكان. ئەگەر من گرنگی بە سەردەمی كۆن دەدەم لەبەر زنجیرەیەك هۆكارە، ئایدیای مۆراڵێك وەك ملكەچبوون بۆ كۆدێكی ڕێساكان كە لە ئێستادا لە سەروبەندی ونبووندایە، یاخود بە تەواوی ون بووە. لە سەر بنەمای ئەم ئاوابوون و ونبوونەی مۆراڵ، پێویستە وەڵامێك هەبێت بۆ گەشت و گەڕانێك كە ئێستاتیكایەكی بوونە.
فۆنتانا: تەواوی مەعریفە كەڵەكەبووەكانی ئەم ساڵانەی دوایی لەبارەی جەستەوە، لەبارەی سێكسوالیتێوە، لەبارەی دیسپلینەكانەوە، پەیوەندی ئێمە بە ئەوانی دیكەوە، بوونمان لە جیهاندا ڕێك بخات؟
فوكۆ: ناتوانم ئەوە ڕەدبكەمەوە كە زنجیرەیەك باس و خواس بهێنمە ناو گفتوگۆوە، ئەگەرچی بە سەربەخۆیی لە بژاردە سیاسییەكاندا لەبارەی فۆرمگەلێكی بوون و ڕێساگەلێكی ڕەفتار و هتد، زۆر بەرهەمدار بوو: پەیوەندی لەگەڵ جەستە لەنێوان ئافرەت و پیاو، لەگەڵ سێكسواڵیتێ.
فۆنتانا: كەواتە ئەو مەعریفانە هاوكار و یارمەتیدەرمانن بۆ ژیانێكی باشتر، بۆ ئەوەی باشتر بژین؟
فوكۆ: كارەكە تەنیا گۆڕانكارییەكی سادە نەبوو لەناو سەرقاڵییەكاندا، بەڵكوو گۆڕانكارییەك بوو لەناو گوتاری فەلسەفی، تیۆری و ڕەخنەییدا هتد. لە ڕاستیدا لەناو زۆربەی شیكار و شیكردنەوە ئەنجامدراوەكاندا ئێمە پێشنیاری ئەوە بۆ خەڵك ناكەین تا ببن بەوە و یان پێویستە ببن بە چی و پێویستە چی بكەن و، پیویست بێت بڕوای پێبهێنن و بیری لێبكەنەوە. كارەكە زیاتر پەیوەندی بە دەرخستنی چۆنێتی كاركردن و توانای میكانیزمە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەیە تا سنووری ئێستا و توانیویانە یاری بكەن، چۆنچۆنی فۆرمەكانی فشار و سەپاندن و ملكەچكردن كاریان كردووە و جووڵاون. پاشان، لێرەوە و لەم سۆنگەیەوە وایدەبینم پێویست بێت واز لە خەڵك بێنین تا ئیمكانی بڕیاردان و هەستان بەوەی كە گونجاوە بۆیان، هەڵبژاردنی شێوازی بوون، لەناو مەعریفە و ناسینیی تەواوی ئەمانەدا، ئەنجام بدەن.
فۆنتانا: بۆ پێنج ساڵ دەچێت ئێمە بەردەوام شوێنكەوتەی كۆرسەكانتین لە كۆلێژ دۆ فڕانس، بە خۆمانمان وت فوكۆ لەناو بیركردنەوە و تێفكرینیدا سەبارەت بە لیبڕالیزم، كتێبێكمان لەبارەی سیاسەتەوە دەداتێ. لیبڕالیزمیش وا دەردەكەوێت وەرچەرخانێك بێت لەپێناو دۆزینەوە و كەشفكردنی تاك لەودیو میكانیزمەكانی دەسەڵاتەوە. ئێمە ئاگاداری نەیاربوون و دژایەتی ئێوەین بەرانبەر سوژەی فینۆمینۆلۆژیی. لەو كاتەدا قسە و باس سەبارەت بە سوژەی پراتیك هاتەگۆڕێ و، سەرلەنوێ خوێندنەوەی لیبڕالیزمیش كەمێك لە دەورووبەری ئەمە دەسووڕایەوە. بۆ كەس نامۆ و نهێنیی نییە كە زۆر جاران دەڵێین: سوژە لە كارەكانی فوكۆدا نییە. سوژەكان هەمیشە ملكەچن، ئەوان پنتی چاوخستنە سەر و پنتی چڕبوونەوەن لەلایەن تەكنیكەكانەوە، لەلایەن دیسپلینە پێوەرگیرەكانەوە، بەڵام سوژەكان هەرگیز سوژەی سەروەر و خاوەن سەروەری نین.
من وا بیردەكەمەوە كە سوژەیەكی سەروەر بوونی نییە، فۆرمێك لە سوژەی گەردوونی كە بتوانین لە هەموو شوێنێك بیبینینەوە بوونی نییە. من زۆر گومانم هەیە و تەواو نەیار و دژم بەم تێگەیشتنە لەبارەی سوژەوە
فوكۆ: پێویستە جێ بكرێنەوە. پێش هەر شتێك من وا بیردەكەمەوە كە سوژەیەكی سەروەر بوونی نییە، فۆرمێك لە سوژەی گەردوونی كە بتوانین لە هەموو شوێنێك بیبینینەوە بوونی نییە. من زۆر گومانم هەیە و تەواو نەیار و دژم بەم تێگەیشتنە لەبارەی سوژەوە. بە پێچەوانەوە، وا بیر دەكەمەوە كە سوژە لە ڕێگەی پراتیكەكانی ملكەچبوونەوە خۆی بینا دەكات، یاخود بە شێوازێكی زیاتر ئۆتۆنۆم، لە ڕێگەی پراتیكەكانی ئازادی و ئازادبوونەوە وەك ئەوەی لە سەردەمی كۆندا هەبووە، ئەڵبەتە بە دڵنیاییەوە لە سۆنگەی كۆمەڵێك یاسا و ڕێساوە، لە ڕێگەی ستایلگەلێكەوە، لە ڕێگەی كۆمەڵێ پەیمانبەستنەوە كە ئێمە لەناو پانتاییە كولتوورییەكاندا دەیبینینەوە.
فۆنتانا: ئەمە ڕاماندەكێشێتە ناو ئەكتوێلیتێ و ئێستای سیاسەتەوە، زەمەنەكان قورس و سەختن: لە سەر ئاستی نێودەوڵەتی پەیمانی ماڵتا و ڕووبەڕووبوونەوەی هەر دوو جەمسەر و بلۆكەكە؛ لە سەر ئاستی ناوخۆ تارمایی قەیران. لە بەرانبەر هەموو ئەمانەشدا، وایدەبینین لە نێوان چەپ و ڕاستدا تەنیا جیاوازی ستایل هەیە، چۆن بڕیار بدەین لە بەرانبەر ئەم واقیعەدا، كە وا دەردەكەوێت بێ ئەلتەرناتیڤێكی مومكین بێت؟
فوكۆ: وایدەبینم پرسیارەكەتان لە یەك كاتدا ڕاستە و تۆزێكیش توند و زبرە. پێویستە بكرێت بە دوو نەزمی جیاوازی پرسیاركردن: لە یەكەمیاندا ئەوەیە كە پیوستە قبوڵی بكەین یان قبوڵی نەكەین؟ دووەم، ئەگەر قەبوڵمان نەكرد، دەتوانین چی بكەین؟ سەبارەت بە پرسیاری یەكەم، پێویستە بە بێ هیچ لێڵی و تەمومژاوییەك وەڵام بدەینەوە: نە پاشماوەكانی جەنگ، نە درێژكردنەوەی هەلومەرجێكی تایبەتی و دیاریكراوی ستراتیژیی لە ئەوروپادا، نە نیوەی ئەوروپاش ملكەچ و ژێر دەستە بێت. پاشان پرسیاری دووەم دێت: “دەتوانین چی بكەین دژ بە دەسەڵاتێك وەك ئەوەی یەكێتی سۆڤیەت، وەكو دەوڵەتی تایبەتی خۆمان، لەگەڵ گەلاندا كە دیوارێكی ئاسنین لە نێوانیاندا دروستكراوە؟” سەبارەت بە یەكێتی سۆڤیەت شتێكی گەورەمان پێناكرێت، تەنیا پاڵپشتی و یارمەتیدانێكی كارا و چالاك تا ئەو شوێنەی مومكین بێت بۆ ئەو كەسانەی لە هەمان شوێندا لە ململانێدان، لە شوێن و جێگەی خۆیاندا لە خەبات و كێشمەكێشدان. سەبارەت بە دوو ئامانجەكەی دیكە، دەتوانرێت پێداگیریی و جەخت لەوە بكرێتەوە كە كارێكی زۆر هەن پێویستە پێی هەڵسین و ئەنجامی بدەین، نانەكە بە سەر ساجەوەیە. ڕاستە كە ناتوانرێت داوا لە حكومەتێك بكەین ڕاستی بڵێت، هەموو حەقیقەت و هیچی تر جگە لە حەقیقەت. لە بەرانبەر ئەمەدا، دەكرێت و مومكینە داوا لە حكومەتەكان بكەین جۆرێك لە حەقیقەت سەبارەت بە پرۆژەگەلێكی دیاریكراو، كۆمەڵێك بژاردە سەبارەت بەو تاكتیكانەی گیراوەتە بەر، ژمارەگەلێك لە خاڵی دیاریكراو لەناو پرۆگرامەكەیاندا، بخاتە بەردەستمان
فۆنتانا: كەواتە ناتوانین هەلومەرجێك قەبوڵ بكەین و لە كۆڵی بنێین، كە بكرێت پێی بڵێین هیگڵی، تەحەمولكردن و ناڵان لە ژێر هەلومەرجێكی دروستكراو وەك ئەوەی كە هەیە و وەك ئەوەی دەخرێتە پێشچاومان. و كۆتا پرسیار: “ئایا حەقیقەتێك لە ناو سیاسەتدا هەیە؟”
فوكۆ: لەو بڕوایەدام بڕێكی زۆر لە حەقیقەت، تا خۆمان ناچار نەكەین بڵێین حەقیقەتگەلێكی جیاواز و ڕێگا و شێوازی جیاوازی وتن و گۆكردنی. ڕاستە كە ناتوانرێت داوا لە حكومەتێك بكەین ڕاستی بڵێت، هەموو حەقیقەت و هیچی تر جگە لە حەقیقەت. لە بەرانبەر ئەمەدا، دەكرێت و مومكینە داوا لە حكومەتەكان بكەین جۆرێك لە حەقیقەت سەبارەت بە پرۆژەگەلێكی دیاریكراو، كۆمەڵێك بژاردە سەبارەت بەو تاكتیكانەی گیراوەتە بەر، ژمارەگەلێك لە خاڵی دیاریكراو لەناو پرۆگرامەكەیاندا، بخاتە بەردەستمان: ئەمەش پاریزیای (قسەی ئازاد و ڕاشكاو) حكومڕانیكراوەكان كە دەتوانرێت، یاخود پێویستە بە ناوی مەعریفە و بە ناوی ئەو ئەزموونەی كە هەیانە، پرسیار لە حكومەت بكرێت و بخرێتە بەردەم پرسیارەوە، بەو پێیەی هاونیشتمانییەكە سەبارەت بەوەی ئەوانی دیكە لە حوكومڕانان ئەنجامی دەدەن، سەبارەت بە مانای كردە و ئەكسیۆنەكەی و، سەبارەت بەو بڕیارانەی دراون. لە بەرانبەردا، دەبێت وشیار و بە ئاگا بین لەو فێڵ و تەڵەكەیەی كە حوكومڕانان دەیانەوێت ڕووناكبیرانی تێ بهاون و بیانخەنە ناوییەوە، زۆر جار دەكەونە ناوییەوە و، دروشمی: (خۆتان بخەنە شوێنی ئێمە و پاشان پێمان بڵێن چی دەكەن). ئەمە پرسیارێكە ئێمە لە ئان و ساتی وەڵامدانەوەیدا نین. بڕیار وەرگرتن و بڕیاردانێك سەبارەت بە پرسێكی دیاریكراو، پێویستی بە مەعریفە و زانینی دۆسیەگەلێكە كە ڕەدكراوەتەوە، شیكاریی و شیكردنەوەی بارودۆخێك كە ئێمە ئیمكانی ئەنجامدانیمان نەبووە، كەواتە ئەمە تەڵەیەكە. بە لایكەمەوە هیچ نەماوەتەوە بۆمان وەك ئەوەی حكومڕانیكڕاوین، جگە لەوەی بە تەواوی مافی ئەوەمان هەیە پرسیارەكانی حەقیقەت بكەین (چی دەكەن بۆ نموونە كاتێك دژ و نەیارن بەو موشەكانەی ئەوروپا تێدەپەڕێنن، یان بە پێچەوانەوە كاتێك پاڵپشتییان لێدەكەن، سەبارەت بە قەیرانی ئاسن و كانزای لۆرێن، كاتێك دۆسیەی پەروەردە و فێركردنی تایبەت واڵا دەكەن؟)
فۆنتانا: لەناو ئەم كەوتن و سەرەولێژبوونەوەدا بەرەو دۆزەخ كە تێڕامانێكی قوڵ و گەڕان و توێژینەوەیەكی درێژە، دابەزین و لاربوونەوەیەك كە تێیدا سەروكارمان لەگەڵ گەڕان و توێژینەوەی حەقیقەتدایە، ئێوە دەتانەوێت لەگەڵ چ جۆر و تایپێك لە خوێنەر بە یەك بگەن؟ ئەوە ڕاستییەكە كە ڕەنگەدانەری باشمان هەبن، لە بەرانبەردا بەرە بەرە كەمبوونەوەیەكی خوێنەری باشیشمان هەیە.
فوكۆ: من دەڵێم خوێنەر، ڕاستە چیتر ناخوێنینەوە، كتێبی یەكەم كە دەنووسرێت دەخوێنرێتەوە، چونكە نەناسراوین، چونكە خەڵكی نازانن ئێمە كێین، وەك چۆن لەناو جۆرێك لە بێنەزمی و شپرزەیی و تەمومژاویدا دەخوێنرێتەوە، ئەمەش بۆ من باش دەڕوات. هیچ هۆكارێك نییە بۆ ئەوەی نەك تەنیا بۆ ئەوەی كتێب بنووسین، بەڵكوو بۆ یاسای كتێبیش. تەنیا یاسایەك تەواوی خوێنەرە مومكینەكانن. هیچ نەرێنی و خراپەیەك بەدی ناكەم كاتێك كتێبێك بە شێوازی جیاواز دەخوێنرێتەوە. ئەوەی كە كێشە و مەترسییەكی گەورەیە، ئەوەیە كاتێك كتێب دەنووسین چیتر ناخوێنرێنەوە، لە ڕێگەی خوێندنەوەی خراپەوە، لە تێكدانێكەوە بۆ تێكدانێكی تر. ئێمە خەریكین وێنەیەكی تەواو شێواو دەدەینە كتێب. لێرەدا كێشەیەكی زەق خۆی دەردەخات: ئایا پێویستە بچینە ناو ئەم چەلەحانێیەوە و بەرانبەر هەر بە لاڕێدابردن و شێواندنێك وەڵاممان هەبێت، لە دواجاریشدا یاسا بۆ خوێنەران دابنێین، ئەمەش من لێی هەڵدێم، یان لێیگەڕێین و، ئەوەی من دیسانەوە لێی هەڵدێم ئەوەیە كە كتێب بە شێوەیەك بشێوێنرێت تا كتێبەكە ببێت بە نوسخەیەكی كاریكاتێری خۆی. تەنیا ڕێگەچارەیەك دەبێت؛ تەنیا یاسایەك بۆ چاپەمەنی، تەنیا یاسایەك بۆ كتێب، ئەوەیە یاسایەك دانرێت كە دووجار بەكارهێنانی ناوی دانەر قەدەغە بكات، لەگەڵ مافی لە بیركردنی ناوی نووسەر یاخود هەڵبژاردنی ناوێكی خوازراو بۆ ئەوەی هەر كتێبێك بۆ خودی خۆی، واتە بۆ كتێبەكە بخوێنرێتەوە. هەندێك كتێب هەیە ناسینی دانەرەكەیان كلیلێكە بۆ ڕوونیی و ئاشكرایی. بەڵام بەدەر لە چەند دانەرێكی مەزن و گەورە، بۆ زۆربەی زۆری دیكە، ئەم ناسینە بە دەقیقی هیچ ناگەیەنێت. تەنیا خزمەت بە پیشاندان و بەرچاوڕوونی دەكات. بۆ كەسێكی وەك من كە دانەرێكی گەورە نیم، بەڵكوو تەنیا كەسێكم كە كتێب دروست دەكەم، دەمانەوێت كتێبەكان بۆ خودی خۆیان بخوێنرێنەوە بە هەموو نەنگی و ناتەواویی و نوقسانی یاخود باش بوونییەوە.
سەرچاوە:
«Une esthétique de lexistence» (entretien avec A. Fontana), Le Monde, 15-16 juillet 1984, p. XI.
Dits Ecrits tome IV texte n°357