لەپێشەنگییەكانیانەوە بۆ دەستپێكی رەوتێكی دیار لەخۆرئاوادا

 

هەوەڵ دەركەوتەو ئامادەیی چالاكییەكانی ئیخوان موسلمین دەكرێت بگەڕێنینەوە بۆ كۆتایی پەنجاكان‌و دەستپێكی شەستەكان. ئەمەیش كاتێك بوو كە گروپە گچكەو پەڕاگەندەكانی خەباتكارانی ئەوان، وڵاتانی جۆربەجۆری رۆژهەڵاتی نێوەڕاستیان بەجێهێڵاو دەستیان دایە مانەوەو نیشتەجێبوون لەتەواوی وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكادا. ژمارەیەكی كەم لەو پێشەنگانەی روویانكردە ئەوروپا، لەوانە سەعید رەمەزان ‌و یوسف نەدا، هەموو ئەمانە لەناوڕاستیی پەنجاكانداو كاتێك ئەندامی دیاری ئیخوان موسلمین بوون لەمیسردا، ئەوان لەژێر تین‌و تاوو فشاری  حوكمڕانی جەمال عەبدولناسردا هەڵهاتن‌و رویان كردە ئەوروپا.
بەمجۆرە لەساڵانی دوواتردا، چەندین ئەندامی باڵای ئیخوان لەوڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە وردە وردە پێگەو پێناوی خۆیان وەك پەنابەر لەخۆرئاوادا بینیەوەو لەژێر فشارو بندەستكردنی رژێمە لۆكاڵییەكانی ناوچەكەدا خۆیان قوتاركرد. 

 

لەگەڵ ئەوەشدا فرەتیرینی ئەوانەی كە روویان دەكردە خۆرئاوا خوێندكارو فێركەر بوون یان لەچینەكانی ناوەندی شار بوون، هەموو ئەوانە لەوڵاتانی خۆیاندا لەرۆژهەڵاتی ناوڕاستدا، پێشتر پەیوەندییان كردبوو بەئیخوان موسلمینەوە یان بەجۆرێك لەجۆرەكان سەرو كڵاوێكیان لەتەك هزرو هۆشی ئیخوانگەراییدا هەبوو. ئەندامانی ئیخوان لەخۆرئاواشدا بەردەوام دەبوون لەخوێندن لەزانكۆو پەیمانگاكانی ئەوێداو هاوكات برەویان بەچالاكیی ئیسلامگەرایی دەدا‌و لەو ژینگە نوێیەدا كەرووبەڕووی دەبوونەوە هەوڵی بڵاوبوونەوەو بەرزڕاگرتنی هزرو هێزی ئیسلامەتییان لەیاد نەدەكرد. ئیدی خوێندكارانی تامەزرۆ بەهزری ئیخوان‌و هاوكات ئاوێتەكردنی ئەزموونی خەبات‌و چالاكییەكان بەو ژینگە نوێیە بوونە زەمینەیەكی لەبار بۆ جێگیكردنی   رێكخراوگەلێكی موسڵمان لەخۆرئاوادا. ئەوكات شوێنی پەرستش‌و مزگەوت لەخۆرئاوادا ئێجگار كەمبوون، هەربۆیە ئەندامانی ئیخوان پەنایان دەبردە بەر كون كەلەبەرەكان لەزانكۆكانداو لەژوورە بچوك‌و داخراوەكاندا دەستیاندایە دروشمە ئاینییەكانیان‌و ئەوشوێنانەیان كردە بنكەی موسڵمانانی خۆرئاواو لەچالاكی رێكخراوەییدا. دیارە ئازادی لەوڵاتانی خۆرئاوا بواری بۆ ئەوان رەخساند تابرەو بەو چالاكی‌و چەلەحانێ‌ هزرییانەی خۆیان بدەن، كە لەوڵاتانی خۆیاندا لێی مەحرومكرا بوون. ئیدی بەداهات‌و داراییەكی كەمەوەو بەتامەزرۆییەكی زۆرەوە دەستیاندایە بڵاوبكردنەوەی گۆڤارو بڵاوكراوەو موحازەراتی رێكخراو و لەو رێگەیەوە توانیان بەگوێرەی توانا برەو بەبڵاوبوونەوەی ئایدیۆلۆژیای خۆیان بدەن لەنێو موسڵمانانی خۆرئاوادا. بەم رێگەیە ئەو ئەندامە بەراییانەی ئیخوان توانیان تارادەیەك سەرنجی قوتابیانی ترو كرێكارە پەنابەرە موسڵمانەكانی تر رابكێشن، ئەوانەی كە تائەوكات لەوڵاتی دایكیاندا هیچ پەیوەندییەكیان لەتەك ئیخواندا چێنەكردبوو.

 

لێرەدا ئەوە گرنگە كە ئاماژە بۆ ئەوە بكەین كە هەوەڵ رەوەندی ئیخوان موسلمین لەخۆرئاوادا، قۆناغێك بوو بەدەرنەبوو لەمەبەستێكی شاراوەو شیمانەكراو بۆ كاریی ئیسلامگەرایی لەخۆرئاوادا، هەروەك چۆن زۆرجاران ئەم باری سەرنجە نەخشەی بۆدەكێشرێت‌و رەچا ودەكرێت. هەربۆیە دەكرێت بڵێین پێشینەكانی ئیخوان لەخۆرئاوادا نوێنەرایەتی گروپێكی پەڕاگەندەو چكەیان دەكردو لەهەوەڵەوە بەبڕیارێكی ناوەندی‌و پلانێكی پێشوەخت نەچوونە ئەوروپا، وەلێ‌ دوواتر بەبڕیاری شەخسی خۆیان‌و بەڕێكەوت بوونە دەمڕاستی تەڤگەری ئیخوان‌و سەرچڵییان لەئایدیای خۆیاندا درێژەپێداو بۆ ماوەی چەندین ساڵ پاشماوەی تەواوی ژیانیان لەئەوروپاو ئەمەریكادا درێژە پێدا. بەمشێوەیە تەواوی ئەو رێكخراوە بچوكانەی  كەدامەزران، خۆبەخۆ و بەو هەیەجانە پێشبینیكراوە رەشبینانەیانەوە برەویانپێدراو لەزەمینەی خۆرئاوادا كەوتنە خۆو چالاكییەكانیان درێژە پێدا. لێرەوە لەگروپە خوێندكارییەكانی پەیوەست بەئیخوان، بەخێرایی روویانكردە رەوەندی موسڵمانی ئەوێ‌ و لەمزگەوتەكاندا بوونە جێ سەرنجی نوێژخوێنان‌و برەویان بەكاری رێكخراوەیی داو بونە تەنها پەیامداری ئاتاجە ئاینییەكانی رەوەندی موسڵمان لەخۆرئاوادا. هەربۆیە شانبەشانی ئەو مۆدێلەرێكخراوەییەی كە حەسەن بەنای دامەزرێنەری ئیخوان چاندی، ئەوانیش هەستان بەچێكردنی رێكخراو و كۆمەڵەی لاوان‌و ژنان‌و پەیوەندی توێژینەوەو قوتابخانەی پەیوەست بەخۆیان. ئەم رەوشە بەردەوامبوو تاكۆتایی حەفتاكان، ئیدی كۆمەلە لێكدابڕاوو پەڕاگەندەكانی ئیخوان لەسەراسەری ئەوروپاو ئەمەریكادا دەستیاندایە پەیوەندیكردن‌و چێكردنی پەیوەستی‌و هەماهەنگی بەیەكترییەوە، بەمجۆرە هەستان بەدامەزراندنی تۆڕە فەرمی‌و نافەرمییەكان لەنێو یەكتریدا‌و لەتەواوی ئەوروپاو ئەمەریكادا بوونی خۆیان دۆزییەوە. دیارە زۆرترینی پێشینەكانی ئیخوان هەر لەوڵاتانی دایكی خۆیاندا ئومێدیان درێژەپێدەدەن‌و ئەوانەی لەخۆرئاوان بوونی خۆیان لەوێندەر بەكاتی دەزانن، چوون هەوڵەكانیان لەوەدا دەبیننەوە پاش گەڕانەوەیان بۆ وڵاتی دایك مژوڵی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی بن كە لەئەجێندایاندا بوونی هەیە‌و ئەجێندای خۆیان لەخۆرئاوادا بەشێوەیەكی كاتی وێنا دەكەن‌و لەفەلسەفەیاندا وەك دار و لكوفر دەیناسێنن.

 

هەرچەندە هەندێك لەچالاكوانانی ئیخوان بەنەرمێكی جیاواز دەستیان كرد بە وێناكردنی ڕەوشەكە بەشێوەیەكی تر.ئەوان دووبارە لەسەر شوناسی ئیسلامەتی و ترادیشناڵی سەدەكانی رابردوو هەڵوێستەیانكردو بەروونی ئەوەیان راگەیاند كە هزری دار و لئیسلام ‌و دارولكوفر لەكاری ئەواندا ئەرزشی نییەو هیچ كاردانەوەیەكی لەسەر واقیعی ئێستا بەجێناهێڵێت . چونكە ئەوان پێیان وابوو كە خۆرئاوا ناكرێت بەدارولئیسلام بچوێنرێت، چونكە لەوێ‌ پەیڕەوی لەشەریعەتی ئیسلام ناكرێت، هاوكات ناكرێت بەدارولكوفریش بچوێنرێت، چونكە موسڵمانان لەوێندەر بوار بۆ پەرستش‌و بونیان كراوەتەوە‌و بەهیچ جۆرێكیش بندەستنەكراون‌و ناچەوسێنرێنەوە.

 

هەربۆیە زانایان بڕیاریاندا كە بۆ ئەوان نەزمێكی یاسایی نوێ چێبكەن‌و جۆرێك لەرێ‌و شوێنی نوێ‌ بڕیاربدەن. ئیدی بەو ئاكامە گەیشتن كە خۆرئاوا بەدارولدەعوە، واتە شوێنی بانگەوازو ئامۆژگاری بچوێنن، چونكە لەوێندەر موسڵمانان وەك كەمینەیەك پێویستە بانگەوازی خۆیان بەرێزو رێگەیەكی شیاوی سەربەرزانە بگەیەنن‌و بواریان بۆبكرێتەوە بەئاشتیانە پەیامی ئیسلام لەو كۆمەڵگەیەدا بڵاوبكەنەوە . ئیخوان لەم نێوەندەدا فرە بەسیاسییانە مامەڵەدەكات‌و لەدەرەوەی  رێنماییە ئاینییەكانەوە بوونی خۆی لەنێو زۆنی خۆرئاوادا شوێنكردووەتەوەو مەبەستی خۆی وەك رێكخراوێكی سیاسیی رۆشنتر یەكاڵاكردووەتەوە. هەربۆیە پاش ئەوەی شوناسی خۆیان لەخۆرئاوادا وەك شوناسێك پێناسەكرد كە ئەوان لەقەڵەمڕەوی بانگەوازو ئیرشادان، ئیدی هەوڵەكانی خۆیان بۆ چڕكردنەوەی بانگەوازو راڤەی خۆیان بۆ ئیسلام لەنێو خۆرئاوادا وەك رێكخراوێك درێژە پێدا. هەروەها لەگەلێك لەوڵاتانی خۆرئاوادا ئیخوان وا خۆیان دەبیننەوە كە ركابەری سەرەكی ‌و تەرەفی دامەزراوەیەكی لۆكاڵین‌و گەرەكیانە لەو زەمینە دیموكراسییەدا بارگەو بنەی ئەسڵی خۆیان بەهێزو تۆكمە بكەن. دیارە رەوشەكە بەگوێرەی ئیخوان‌و وڵاتانی خۆرئاواوە لەوڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر جیاوازەو هەریەك لەو رێكخراوانە لەخۆرئاوادا بوونی خۆی سەلماندووەو خۆرئاواش لەرێگەی حكومەتەكانی‌و لەرێگەی میدیاوە گ‌رەكییەتی لەو كۆمەڵگە موسڵمانانەو لەئەجێندای رێكخراوەكانیان تێبگات‌و راڤەیەك بۆ بوونیان بدۆزێتەوە. دیارە بەشێوەیەكی گشتی لەخۆرئاوادا تاوەكو ئێستاو بەتایبەتی لەماوەی بیست ساڵی رابردوودا هیچ رێكخراو و بزووتنەوەیەكی سیاسی ئیسلامی بەرچاو نەبووەو نفوس‌و رۆڵی دیاریی نەبووە جگە لەئیخوان موسلمین كە توانیویەتی لەتەواوی خۆرئاوادا بوونی خۆی بسەلمێنێت‌و بەروون‌و رەوانی شوێنی خۆی وەك رێكخراوێكی سیاسی‌و بەرچاو روون بكاتەوە. هەربۆیە ئیخوان لەكۆڵینەوە ئەكادیمییەكانیشدا شوێنی خۆی لەخۆرئاوادا كردۆتەوە. لەبەرئەوە رەوایەتی دەدەین بەوەی كە رێكخستنی ئیخوان موسلمین لەخۆرئاوادا، وەك رێكخستنێك لەنێو كەمینەكاندا، توانیویەتی زیاد لەرێكخستنی كاری كەمینەكانی تر لەنێو زۆرینەی ئەوروپییەكاندا خۆی نومایان بكات.

 

ئیخوانە نوێیەكانی خۆرئاوا
ئایا دەكرێت پاش ئیخوانە بەراییەكان بەشێوەیەكی دروست قسە لەبارەی ئیخوان موسلمینەوە بكەین؟ هەموو لقەكانی ئیخوان كە پەیوەستیان بەئیخوانی ناوەندییەوە هەیە لەمیسردا، بەو رێكخستنانەشەوە كە لەئەوروپادا مژوڵی كارن، لەنەزمی بیركردنەوەدا وەك‌و یەك وان. یوسف نەدا پێی وایە كە ئیخوان موسلمین رەوگەیەكی هاوبەش‌و باوە لەبیركردنەوەدا، هاوكات عەبدولمونعیم ئەبو فتوح وەك ئەندامی باڵای شورای ئیخوان پێی وایە كە ئێستا ئیخوان بووەتە قوتابخانەیەكی هزریی نێونەتەوەیی . هاوكات موحەمەد عاكیفی مورشیدی پێشووی ئیخوان موسلمینی میسر، جەختدەكاتەوە كە هەركەسێك لەم گۆڕەپانەی جیهاندا، كە ئەندامی ئیخوانە، دروست ئێمە وەك ئیخوانی میسر بەشێكین لەو، هەروەك چۆن ئەویش بەشێكە لەئێمە . دیارە كە وەختێك رێكخراو یاخود رێكخستنی ئیخوان لەمیسرداو لەچەند وڵاتێكی دنیای ئیسلامیدا بوونی هەیە، ئیتر مانای وانییە ئەم رێكخراوە بەهەمان شێوە لەتەواوی دنیادا لقی راستەوخۆ وابەستەی هەیە بەناوەندەوە، بەڵام ئەوە راستییەكەیە كە ئیخوانیزم بۆتە ئایدیۆلۆژیاو لەخۆرئاوادا ئیخوان وەك بزووتنەوەیەكی ئایدیۆلۆژی بوونی خۆی نومایانكردووە، ئیدی مەرج نییە ئیخوانچییەكی خۆرئاوا هەمان پێناس‌و بیتاقەی ئیخوانی میسری لەگیرفاندا بێت، وەلێ‌ لەرووی هزرییەوە دەكرێت بڵێین هەمان بارهێنراوی مەدرەسەو مەدی ئیخوانیزمە.

 

لەبەرئەوە ئەندامییەتی لەئیخواندا لەباوەڕبوون یاخود پشتبەستن بەرەوگەو رێبازێكی دیاریكراو یان ئایدیایەكی دیاریكراوەوە سەرچاوەدەگرێت، ئیدی مەرج نییە ئەندامییەتی خۆی لەوەدا ببینێتەوە كە سوێند بخورێت بۆ دەربڕینی وەلاو پابەندبوون‌و ناوی خۆشی لەلیستێكی نهێنی رێكخراوەكەدا تۆماربكات. بەكورتی رێكخراوەكە بزووتنەوەیەكی هزری بەربڵاوەو نەزم‌و رێسایەكی بیركردنەوەیە . لەجەوهەردا هیچ رێكخستنێكی فەرمی ئیخوان موسلمین لەهیچ وڵاتێكی ئەوروپیدا بوونی نییە. هەروەها لەرووی تەكنیكییەوە ئەوە دروست نییە، كە ئەم رێكخراوانە: یەكێتی رێكخراوە ئیسلامییەكان  لەفەرەنسا (UOIF),  كۆمەڵگەی ئیسلامی لەئەڵمانیا (IGD), رایەڵەی موسڵمانانی بەریتانیا (MAB) ، ئەنجومەنی پەیوەندییە ئیسلامییە ئەمریكییەكان(CAIR) ، لەچوارچێوەی رێكخستنەكانی ئیخوان موسلمیندا شوێنبكەینەوە.  لەگەڵ ئەوەیشدا میتۆدێكی هاوشێوەیان نییە، وەلێ‌ ئەوان بارگاوین بەبوونی توانای مادی‌و مێژوویی‌و هزریی‌و پێوەندییە رێكخراوەییەكانیان لەتەك ئیخواندا، تەنانەت بزووتنەوەكانی رابوونی ئیسلامی لەتەواوی جیهاندا لەوانە جەماعەتی ئیسلامی بۆ كۆمەڵگە توركییەكان‌و باشوری ئاسیا لەهەمان سەرنجدا شوێنیان دەبێتەوە. لەراستیدا ئیخوانی خۆرئاوا پێكهاتووە لەپێوەندیگەلێك‌و رایەڵەگەلێكی هاوكاریی بەرفراوان كە دامەزراون لەچوارچێوەی تۆڕێك پەیوەندی شەخسیی بەرفراواندا . دیاردەكە ئەوەنە دژوارە ناتوانین بڵێین كە ئەمە پلان‌و بەرنامەی خۆیانە یان نا، بەڵام ئەوە دەزانرێت تاكەكانی ئەوان ڕاهێنراون‌و هاندراون بۆ چێكردنی پەیوەندی‌ و كێشكردنی كەسانی بەتوانا بۆ وابەستەبوون بەنەزم‌و نواڕینی ئایدیۆلۆژیانەوە. دیارە كە ئەوە گرنگە گروپێك لەسەر بنەمای پەیوەندی بازرگانی‌و زەواج‌و كاری رۆژانە والێبكرێن كە لەسەر پرەنسیپ‌و مەنهەجێك‌و لەپێناو ئامانجێكی هاوبەشدا كۆكبن.كۆبوونەوەی خەڵكانێك كە كارەكانیان خۆبەخۆ وابەستە بێت بەئامانجێكی باڵاوە بریتییە لەنەزمی كاری ئیخوان. نزیكییەك كە بیروبۆچوونەكان رێك دەخات‌و لەبۆتەی بەرژەوەندییەكی هزریی رێكخراوێك دواجار كۆدەبنەوە.

 

لەم نێوەندەدا دەكرێت توراسی گروپە ئیخوانییەكان لەژێرناونیشانی گروپە ئیخوانییە نوێیەكان بناسێنین لەتەواوی خۆرئاوادا. لێرەدا دەستەواژەی ئیخوان ئاماژە دەكات كە ئەوانە لەخۆرئاوادا تۆڕگەلێكن كە دارای پەیوەنییەكی هەمەچەشنن بەرێكخستنەكانی ئیخوان موسلمینەوە. وەلێ‌ ئەمە بەواتای ئەوە نییە كە ئەو رێكخراوانە لەخۆرئاوادا لەرووی كارو چالاكییەوە سەربەرێكخراوی ئیخوان موسلمینی میسرن یاخۆ سەر بەلقەكانی ئیخوانن لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوڕاستدا. هەربۆیە دەستەواژەی نوێ‌ بۆ ئەوان ئاماژەیە بەوەی كە ئەوان بەشێوەیەكی پلەبەندی بەشدارن لەو هێلەهزرییەدا كە لەحەفتاكانەوە ئیخوانی میسر خزاندییە نێو وڵاتانی ئەوروپاو ئەمەریكاوە. ئەوان بەم نەزمە لەبەرایداو لەژێر سایەی رژێمی سیكۆلاری میسردا بەشێوەیەكی لەسەرخۆ هەوڵیان بەردەوامبووە تا لەرێگەی بەرنامەی شلرەوی خۆیانەوەو بەدوركەوتنەوە لەهێزو توندوتیژیی شوێن بەدەسەڵاتی میسر تەنك بكەن‌و بچەنە دەسەڵات، چوون ئەولییەتی ئیخوان هەروەكو ئێستا لەخۆرئاوادا كاری بۆدەكەن بريتییە لەگۆڕینی مەغزی كۆمەڵگەو بارهێنانی نەوەیەكی نوێ‌ بەبیركردنەوەی خۆیان كە دوواجار ئامانجیان دەسەڵاتدارییە لەدنیای ئیسلامدا. لەكۆتایدا وشەی خۆرئاوا بۆ ئیخوانییە نوێیەكان، وەك روپۆشێكی جوگرافییە كە تایبەتمەندیی پێداون، ئەوان لەخۆرئاوادا بەپشتبەستن بەتوراسی رۆشنبیریی ئیخوان لەمیسرداو بەچاولێكەریی ئامانجەكانی ئةوان، یان بەئیلهام بەخشی رۆحی رەوتی سیاسیی ئةوان لەنێو ئەوروپادا و لەو ژینگەیەدا خۆیان گونجاندووەو زەمینەی كارو چالاكی خۆیان بەشێوەیەكی هزریی چڕكردۆتەوە. دیارە كە ناساندنی ئەو رێكخراوانە لەخۆرئاوادا وەك رێكخراوی ئیخوان، ئةوانی دوچاری رەخنەگەلێكی بێچەندو چوون كردۆتەوە. چوون ئەو نێوزەدە بواری بۆ سەربەخۆ خۆناساندنی گروپگەلەكانی وەك جەماعەی ئیسلام لەخۆرئاوا كورتكردۆتەوە، هاوكات بوونی ئیخوانی ئەوان، هەمان وێنەی ئیخوانی میسرو وڵاتانی خۆرئاوا ی لەزیهنی خەڵكدا بۆ ئەوان دروستكردووە یان بەپێچەوانەوە، چوون بەدروستی رووننەكراوەتەوە كە ئەوان چین. تەنێ‌ ئەوان پێگەی جوگرافییان كردۆتە تایبەتمەندی‌و لەو سۆنگەیەوە بەشێوەیەكی موعەماو بەهەڵپەسێراوی بوونی خۆیان هێشتۆتەوە، كە دەكرێت راڤەی تر بۆ ئەم ئاڵۆزبوونەیان بدەنە دەست توێژەر یان سیاسیی یان كاربەدەستانی وڵاتانی خۆرئاوا.

 

ناوەندی نێونەتەوەیی بۆ لێكۆڵینەوەی رادیكاڵیزم‌و توندوتیژی سیاسیی
نوسینی: دكتۆر لۆرینزۆ ڤیدینۆ
ئەكادیمی‌و پسپۆڕی ئاسایشیی لەكایەی ئیسلام‌و توندوتیژیی سیاسیی لەئەوروپاو ئەمریكادا.
و. لەئینگلیزییەوە ماجید خەلیل