ئیخوان موسلمین و تۆتالیتاریزم (1928 - 1948)

لێكۆڵەر: سۆران سێوكانی

ئەم بابەتە دیراسەیەکی بەراورد کارییە هەوڵ دەدات خوێندنەوەیەکی نوێ بکات بۆ ئیخوان موسلیمین ودۆزینەوەی ڕەگەکانی ئەو گرووپە لەناو ئایدیۆلۆژیایەک کە زادەی مۆدێرنیتەیە؛ ئەویش تۆتالیتاریزمە.

بابەتەکە لەچەند تەوەرێک پێکدێت
١-پێناسێکی کورت بۆ تۆتالیتاریزم هۆکارەکانی سەرهەڵدان وتایبەتمەندیەکانیەتی؛لەگەل تیشک خستنە سەر ئەزموونەکانی تۆتالیتاریزم لە خۆراوادا.

٢:بەشی دوەم ئیخوان موسلیمین سەرهەڵدان وهۆکارەکانی؛ پەیکەری ئیخوان وپێناسەی ئیخوان بۆ ئایین وتایبەتمەندیەکانی ئیخوان موسلیمین.

٣-بەراوردکاریەک لەنێوان هەردووو مەدرەسەکەدا

 تۆتالیتاریزم :شێوازێکی تایبەتە لەهەژموونی ڕەهای دەسەڵات بەسەر گەل (کۆمەڵ)وتاکەکان وچالاکیەکانیان وهەموو مومارەسەیەکی ئابووریی ورۆشنبیری وکە بەزۆری  لەڕێگەی ئەنجامە مێژوویی ومرۆیی وکۆمەڵایەتیەکانیەوە دەیناسینەوە)(گیوم سیبرتیان: الفلسفە السیاسیە فی القرن العشرین)
ئەم پێناسەش بۆ تۆتالیتاریزم بەکاردێت بۆ سێ رژێمی ئایدیۆلۆژی(کۆمەلایەتی- سیاسی)جیاواز کە لەزۆر ڕووەوە جیاوازن ؛بەڵام لە زۆربەی لایەنەکانیترەوە لێک نزیکن.ئەوانیش ئەڵمانیای نازی وئیتاڵیای فاشی وسەردەمی ستالین لەئەزموونی سۆڤێتیدا،
یەکەم جاریش  ئەم تێرمە لەلایەن ئیتاڵیەکانەوە بەکارهێنرا وەک وەسفێک بۆ سیستمی فاشیستی ئیتاڵی
بیرمەندی ئیتاڵی (جیۆڤانی جینتلی)کە یەکێک بوو لەگەورەترین یاریدەدەەرانی مۆسۆلینی؛ کاتێک ئەم تێرمەی بەکارهێنا (واتە تۆتالیتاریزم) وەک هاوشانی دەوڵەتێکی پێشکەوتووترو پاکتر ومۆڕالیترلە سیستمی لیبرالی بەکاری هێنا؛ ئەو دەیوت(یەکەم خاڵ کەپێویستە رەچاوی بکەین ئەوەیە کەبزانین فاشیزم روبەرێکی گشتگەرایە (تۆتالیتارە)کە تەنیا گرنگی بەڕێکخستنی وسیاسی کاری سیاسی نادات؛ بەڵکو گرنگی بە تەواوی ویستی ئوممەت دەدات؛بەشێوازی بیرکردنەوەی خەڵک  وتەنانەت هەست (شعور) یشیان دەدات.

مەبەستی لەوەیە کە سیستمی تۆتاڵ تەنیا وەزیفەی کاری سیاسی و قۆرخکردنی کایەی دەسەڵات نیە ؛ وەک ئەوەی سیستمە دیکتاتۆریەکان پیادەیدەکەن.بەڵکو شۆڕ دەبێتەوە بۆ ناو جومگەکانی کۆمەڵگەو تاک و؛ تەنانەت شێوازی بیرکردنەوەو هەستکردن (خۆشویستن؛ رق لێبوون ؛ دۆستایەتی؛ جۆری دوژمن؛ هونەر، ئەدەب) هتد کۆنترۆڵ دەکات. ووردەكاری ژیانی رۆژانەی تاک وژیانی خێزانی وتەنانەت جۆری خواردن وجل وبەرگیش قۆرخ دەکات.

سیستمی تۆتالیتار؛ هەموو جومگە تەقلیدیەکانی کۆمەڵگە تێکدەشکێنێت و بەپێی پێداویستیەکانی ئایدیۆلۆژیای خۆی  جومگەکان بنیات دەنێتەوە؛ جومگە کۆمەڵایەتیەکان ؛ئایینیەکان؛ نەریتەکان؛ سیستمی چینایەتی؛ خێڵەکی ؛خزمایەتی؛ هەمووی تێک دەشکێنێت وئەلتەرناتیڤیان بۆ دادەنێت؛ئەو ئایینێکی وەزعیی نوێ دێنێت ودەیکاتە جێگرەوەی ئایینی کۆن.

لەلایەنی سیاسیەوە سیستمی تۆتالیتار هەموو سنوورەکانی نێوان کەناڵەکانی دەسەڵات دەسڕیتەوە ؛ واتە دەسەڵاتەکانی یاسادانان ودادوەری وتەنفیزی ؛  هیچ سنوورێک لەنێوان ئەو دەسەڵاتانەدا نامێنێت ؛بەڵکو هەموی دەکەوێتە ژێر فەرمانی ئایدیۆلۆژیا وحزبی نوێنەری ئایدیۆلۆژیا وسەرکردەی کاریزمی کە تەعبیرە لەروحی ئایدیۆلۆژیاو حزب وئوممەت.

فەیلەسوفی بەناوبانگ (هانا ئارێندت) لەبەرهەمەکەیدا (بنەماکانی تۆتالیتاریزم)لەبارەی تۆتالیتاریزمەوە دەڵێ:(تۆتالیتاریزم لە سنوری دانانی مەزهەبێکی دەسەڵاتگەرا ڕاناوەستێت؛بەڵکو دنیابینی وئایدیۆلۆژیای خۆی بەسەر هەموتاکێکی کۆمەڵگەدا دەسەپێنێت؛ هیچ بوارێکی(گەر زۆرکەمیش بێت)بۆ پاشەکشەی تاک ناهێڵێتەوە؛(بەواتای خۆلادان وبێلایەنی)ئەمەش مانای وایە سیستمی تۆتالیتار وەک سیستمە دیکتاتۆرەکانیتر نیە؛کە ئاسایش بەرقەرار دەکات بەرامبەر بێدەنگبوونی هاوڵاتی وپاشەکشەی لەکاری سیاسی. لەژێرسایەی سیستمی تۆتالیتاردا ؛ ئەبێ هەموو کەس خەریکی کاری سیاسی بێت ولەپێناوی ئایدیۆلۆژیای دەوڵەتدا تێکۆشەر بێت ؛بەوشیوەیە دەسەڵات داوای لێدەکات،(هانائاریندت؛بنەماکانی تۆتالیاتریزم).
زۆر لەبیرمەندان پێیان وایە ناتوانرێت پێناسێکی تەواو بۆ تێرمی تۆتالیاتریزم دابڕیژرێت؛بەهۆی ئاڵۆزی چەمکەکان ودەرهاویشتەکانی وناجێگیری وێناکان وگۆڕینی شێوازی دەرکەوتەکانیەوە.بەڵام دەکرێت بەدوڕێگە  وێنای تۆتالیتاریزم بکەین :

یەکەمیان : بە باسکردنی سیفاتەکانی
دوەمیان: بە بەراورکردنی بە دژەکانی خۆی

یەکەم:سیفاتەکانی تۆتالیتاریزم:-
زانایانی بواری سیاسەت چەند خەسڵەتێکی تۆتالیتاریزم دیاری دەکەن کە دەکرێت پێی بناسرێتەوە ؛ لەوانە:-

أ-هەبوونی ئایدیۆلۆژیایەکی رەسمی : کەتاکە تەفسیری باوەڕ پێکراوو ئیعتیراف پێکراوە لەلایەن ڕژێمەوە؛ئەم ئایدیۆلۆژیایە تەنیا تەفسیری سیاسەت ودەوڵەت ناکات؛ بەڵکو:-
-: تەفسیری هەموو ژیان دەکات؛ هەر لە تاکەوە تاکوو کۆمەڵگە هەر لەزانستەوە تاکوو ئایین؛ هەر لە ئەدەبەوە تاکوو هونەروهەر لەفیزیکەوە تاکو میتافیزیک
-:ئەم ئایدیۆلۆژیایە خاوەن یەقینێکی رەهایە و سەرکەوتنی خۆی بەحەتمیەتی مێژوو وئیرادەی مێژوو دەزانێت بەڵکوو بەئیرادەی گەردوون وخودای دەزانێت
-: ئەم ئایدیۆلۆژیایە هیچ ئایدیایەکیتر قبوڵ ناکات؛ هەموو دنیابینیەک لەدەروەی خۆی بەهەڵەو خیانەت دەزانێت.

ب:- هەبوونی سەرکردەیەکی (کاریزما)کە خاوەنی چەندین بەهرەی نائاساییە؛ ئەو مرۆڤەی کە نیتشە ناوی دەنێت ( سوپەر مان ) لەو کاریزمایەدا بەرجەستە دەبێت؛لەراستیدا سەرکردە لەحزبی تۆتالیتاردا دەوری جەوهەری دەبینێت وهەر ئەو دیاریکەری هێڵەکانی ئایدیۆلۆژیای حزب و سیاسەت داڕێژەری حزبە..سەرکردە مرۆڤێکە نزیک دەبێتەوە لەسیفاتەکانی رەهایی (واتە خودا)؛ئەو سیفاتانەی فاشیەکان بۆ مۆسۆلینیان دانابوو یا نازیەکان بۆ هیتلەریان دانابوو ؛هیچی کەمتر نیە لەسیفاتی خوداوەندەکانی یۆنان و ڕۆما؛دروستکردنی سەرکردەی ئەفسانەش هەروا ئاسان نیە؛ بەڵکوپرۆسەیەکی درێژەو نەفەسێکی درێژی دەوێت ؛کەمرۆڤێکی ئاسایی بکەیتە ئەفسانە. ئەمەش کاری سەرەکی پروپاگەندەی ئەندامانی حزب ومەفتوونەکانە بە بەهرەکانی سەرکردە؛ لەراستیشدا ئەوە سەرکردە نیە کە زۆۆر ئەفسووناویە؛ بەڵکو ئەوە دەورو بەرەکەیەتی کە زۆر بچووکن،یاخود دەوروبەرەکەی بەرژەوەندییان لەوەدایەکە ئەفسانەیەک دروستبکەن.

ج:-هەبوونی حزبێک کە ئەوئایدیۆلۆژیایە بەرجەستە دەکات؛ئەم حزبە تەنیا خاوەنی دەسەڵات نیە بەڵکوو خاوەنی گەلیشە؛ئەم حزبە لەدەوڵەتا ناتوێتەوە ؛ بەڵکو دەوڵەت لەودا بزر دەبێت،لەم حزبەدا هەموو تاکەکان دەتوێنەوە ؛ هەموو سەندیکاکانی کرێکاری وژنان و ههتتدد دەبنە بەشێک یا کەناڵێکی خزمەتگوزار بۆ حزب.لەوێدا دو دەسەڵات نیە ( واتە دەسەڵاتی حزب وحکومەت) بەڵکو یەک دەسەڵات هەیە ؛ئەویش دەسەڵاتی حزبە.

د: هەبوونی پۆلیسی نهێنی :کە تیرۆر دەکاتە میکانیزمێکی گونجاوو کاریگەر بۆتۆقاندن وپەکخستنی ئیرادەی کۆمەڵگەکۆنترۆلکردنیان لەڕیی تۆاندنەوە؛ ئەم تیرۆرە تەنیابەڕووی دوژمندا نیە بەڵکو زۆر جار دۆستەکانیش دەگرێتەوە بۆ چاوشکاندنی هەر ئیرادەیەکی دۆستانەش بیەوێت بەناوی دڵسۆزیەوە رەخنەگربێت یا هەڵوێستی جیاواز لەهەڵوێستی رەسمی حزب بنوێنێت.

٤-  گرنگیدان بەپروپاگەندە؛دەسەلاتی تۆتالیتار زۆر بە فراوانی دەزگاکانی ڕاگەیاندن بەکاردەبات بە مەبەستی بڵاوکردنەویە ئایدیای خۆی بەڵکو دەزگاکانی گەیاندنیش بەهەمان شێوە ئیستیغلال دەکات.
 ٥-دانانی بەرنامەی نوێی پەروەردەو ستراتیژیەتی نوێی پەروەردە بۆ گۆڕینی عەقڵیەتی نەوەی نوێ ونەوەکانی ئاییندە؛ واتە بۆدروستکردنی چەندین نەوەی کۆپیکراو لەسەرگوێگرتنی تەنها لە دەنگی ئایدیۆلۆژیای رەسمی وبینینی تەنیا رەنگی ئایدیۆلۆژیای رەسمی.

6- دژایەتیەکی رەهای بنەماکانی لیبرالیزم ودیموکراسیەت؛چونکە دیموکراسیەت ئازادی فرەیی دەدات بە تاک و کۆمەڵ ئەمەش مانای هاوبەش دانان بۆ تاکە ئایدیۆلۆژیای راستەقینەی رەها؛ لیبرالیزمیش تاک فێری ئازادی وژیانی رەفاهیەت دەکات کە دوورە لە نبنەمای ژیانی سەربازی کە ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار داوایدەکات.

دووەم:بەراوردکردنی بە دژەکان
ئەوەی سەیرە سیستمی تۆتالیتاریزم بانگەشەی حوکمکردن بەناوی گەلەوە دەکات؛ بەڵام بێ سەلبیاتەکانی دیموکراسیەتی لیبراڵ؛وەک  پەرتبوون وئیستیغلالکردن وداڕزانی سیستمی دەسەلات بەدەست حزبەکان وههتتدد
بەڵام جیاوازیی گەورە لەنیوان هەردوو دنیابینیەکەدا هەیە:

١-سیستمی تۆتالیتارسیتمێکی باوکسالاریە؛ئەو بڕیار دەدات چ شتێک چاکە بۆ کۆمەڵگەو چ شتێک خراپە؛بەرژەوەندی گەل لە چیدایەو لەچیدا نیە؛ چونکە کۆمەڵگە بریتیە لە حەشاماتێکی گێژو منداڵ کە چاک و خراپی خۆی نابینێت ونازانێت؛ لەکاتێکدا کەسیستمی دیموکراسیدا گەل بریاردەری سەرەکیەو حکومەت تەنیا جێبەجێکرێکی ئەمینی بڕیارەکانی گەلە.

٢-هەڵبژاردن لەو سیستمەدا تەنیا کارتۆنیە بێ هەبوونی ڕکابەرو لە نیوان ئەندامانی یەک حزبداو زۆریشی هەر لەپێش هەڵبژاردنەوە بڕیاری لەسەردراوە.لەکاتێکدا هەڵبژاردن کرۆکی پرۆسەی دیموکراسیە لە سیستمە ئازادەکاندا.

٣-لەسیستمی تۆتالیتاردا دەستوور (ئەگەر هەبێت) ئەوە لە بەرژەوەندی دەسەڵات و حزبە دژ بە کۆمەڵگەو تاک؛ لەکاتێکدا دەستور لە سیستمی لیبراڵ دیموکراتدا لەخزمەتی تاک دایە بەرامبەر دەسەڵات،تاک دەپارێزێت لە ملهووڕیەکانی دەسەڵات.

٤- مرۆڤ لەفەلسەفەی لیبراڵیدا کائینێکی عەقڵانی ومەدەنی وکامڵە؛ دەتوانێت خۆی کاروبارەکانی خۆی بەڕیوەبەرێت ؛لە گەڵ دەخاڵەتێکی کەمی دەوڵەتدا؛ هەربۆیە دەوڵەتی لیبراڵ دەولەتێکی پاسەوانە؛بەلام مرۆڤ لە سیستمی تۆتالیتاردا مەخلوقێکی کەم عەقڵ و سادەو شەرانگێزە؛ ناتوانێت ئیدارەی خۆی بدات  مەگەر بەدەخاڵەتی توندوتیژی دەسەڵات نەبێت؛کە پێویستە ژیانی کۆمەڵایەتی وئابووری وتەنانەت خێزانی وجۆری دنیابینیشی بۆ دیاری بکات.

فاکتۆرەکانی سەرهەڵدانی تۆتالیتارزم:-
گرنگترین فاکتەرەکانی سەرهەڵدانی تۆتالیتاریزم 

١- ئەنجامە  ماڵوێرانکەرەکانی جەنگی جیهانیی یەکەم :
ئاشکرایە ئەنجامە کارساتبارەکانی جەنگی یەکەم جیهانی؛ گەورترین کارەساتی مرۆیی بوولەمێژودا بەتایبەت بەسەر ئەورپادا هاتبێت؛بەتایبەتتریش ئەڵمانیا؛ رەگەزی ئەڵمانی؛ بەهۆی ئەوجەنگەوە گەورەترین ئیمپراتۆریای ئەڵمانی(ئیمپراتۆریای نەمسا- مەجەر) هەلوەشێنرایەوە؛نەمسا بوە ووڵاتێکی بچووکی بێ هێزو توانا؛ئەڵمانیاش چەندین هەرێمی لێسەندراو درایە پاڵ فەرەنساو چەند وڵاتێکیترهەروەها چەکی لێ قەدەغکرا تەنیا بۆی هەبوو پۆلیسی هەبێت.ئیتاڵیاش لە لایەنی ئابووری ومرۆییەوە لە هەرەسهێنان نزیکبوو.ئەم حاڵەتە سایکۆلۆژیای ئەو گەلانەی تەواو شێواندو؛لەناو ترسی داتەپینی ئابووری ولێکترازانی جومگەکانی نەتەوە'چاوەڕوانی فریادرەس بوون تا لەو حاڵە تراژیدیە رزگاریان بکات؛
دابەشکردنی ناوچەکانی ئەڵمانیاو  چەککردن و سنوووردارکردنی سوپاکەی؛ سووکایەتیەکی گەورەبوو بەروحی نەتەوەیی ودەمارگیری ئەڵمان؛ بۆیە ئامادەبوون لەوپێناوەدا دەست لەهەموو ئازادی ومافە کانی خۆیان هەڵگرن وبیخەنە بەردەستی فریادرەسێکی دیکتاتۆر؛ هیتلەر لە کتێبکەیدا (خەباتی من ) بەدەق ئەم قسەیەدەکات.

٢- شکستەکانی سیستمە لیبراڵ ودیموکراتەکان وەک فریادرەس:-دیموکراسیەت ولیبرالیزم  ببونە جێگەی گومان وپرەننسیپەکانی ئازادی وبازاڕی ئازاد وفرەیی لەبەردەم پێداویستیە رۆژانەکانی مرۆڤی ئەوروپی ببونە بارێک بەسەرشانیانەوە؛ گەلانی ئەڵمانی وئیتاڵی وزۆریتریش ئامادەبوون بە تەواوی قەناعەتەوە واز لە ئازادیەکانی خۆیان بێنن بۆ فریادرەسێک بتوانێت لەو قەیرانە گەورانە دەریان بکات کە هەرەشەی لەبوونیان دەکرد وەک مرۆڤ وپاشان وەک نەتەوە.دیموکراسیەت _بەتایبەت لەو وولاتانەدا کە تازە پێی ئاشناببون وەک ئەڵمانیا- نەیتوانیبوو ببێتە کەلتورێک کە ئیدی پێگەکەی شڵۆق نەکرێت.
لەراستیشدا لە وڵاتێکی وەک ئەڵمانیا کەتاکو پێش جەنگ لەلایەن دەوڵەتێکی ئیستیبدادیەوە بەڕێوەدەبرا؛ئیدی پاش جەنگیش ئەو پرەنسیپە دیموکرات ولیبراڵەی تێدا جێگیر نەبوو.هەربۆیە کارل شمیت دەڵێ(گەر لەنزیکەوە بروانینە ئەڵمانیا دوای جەنگ؛تێدەگەین کە ئێمە دەوڵەتێکی تۆتالیتارمان نیە؛ بەڵام کۆمەڵێ حزبی تۆتالیتارمان هەیە؛ئەبینین هەریەکەیان بەجیا دەیەوێت تۆتالیتاریزم  بەدیبێنێت؛ پێکەوە بوونی ئەم بونیادە حزبیە تۆتالیتارانە؛کە هەژمونیان کردوە بەسەردەوڵەتدا ؛و هەوڵ دەدن پەرلەمان تێپەرێنن ؛ ئەمە بۆتە هۆی درێژبوونەوە چەندێتی دەوڵەت)(غیوم سیبرتیان؛الفلسفە السیاسیە فی القرن العشرین)
هەر بە واقیعیش سیستمە دیموکراتەکانی دوای جەنگ نەیانتوانی سنورێک بۆداڕمانی ئابووری وکۆمەڵگەیی دانێن .

٣: پێشکەوتنی تەکنۆلۆژی:-سەرهەڵدانی تۆتالیتاریزم راستەوخۆ پەیوەستە بە پێشکەوتنە گەورەکانی تەکنۆلۆژیا( جەنگ؛ گەیاندن؛ ڕاگەیاندن؛جاسوسی)ئەمەش وایکرد دەسەڵاتی سیاسی بەئاسانی بگاتە هەموو شوێنێک ؛ جاران دەسەڵاتدار تەنیا خێرایی ئەسپی خۆی وسوپاکەی هەبوو؛ دەنگیشی هەر هێندەی هاوارەکانی خۆی دەرۆیشت؛ ئیستا بەئاسانی هەموو دنیا تەی دەکات دەنگی دەچێتە هەموو ماڵێک و ئامێرەکای گوێگرتن وجاسوسیکردن هەموو نهێنیەکانی دوژمنی دەخاتە بەردەم.ئەو لەڕێگەی راگەیاندن و قوتابخانەوە ئایدیای خۆی دەگەیەنێتە گەورەو بچووک؛یەکەمجاریش فاشیەکانی ئیتاڵیا مەبدەئی بەفاشیکردنی خوێندن وراگەیاندن وئەدەب وهونەرو زانستە مرۆییەکانیان کرد؛ ستالین وهیتلەر زانستە پەتیەکانیشاین ئایدیالیزەکرد؛ وەک فیزیک وبایۆلۆژیاو  وههتتد

٤-ترس لەکۆمۆنیزم:
رەوتی کۆمۆنیزم لەکۆتایی سەدەی نۆزدەو سەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا بەتایبەت پاش سەرکەوتنی شۆڕشی بەلشەفیک لەروسیا؛وادەردەکەوت کە بووبێتە قەدەرێکی حەتمی ئەوروپاو دنیا بەگشتی.ئەمەش وایکردبوو ترسێکی گەورە بکەوێتە نێوەندەکای چینی بۆرژواو ئەرستۆکراتەکان و خەڵکەکە بەگشتی؛ ئەوانەی گیانی نەتەوەیی یا ئایینیان هەبوو؛ کۆمۆنیستەکان لە ئەورپا دا وەک رەوتێکی فەوزەوی( ئەنارشیزم ) دەردەکەوتن کەدەیانەوێت هەموو هاکێشەکانی تێکبدەن وکۆمەڵگە سەرەو ژێر بکەن؛ لەراستیشدا لەو کاتەدا لە ئەوروپا هێچ رەوتێکی سیاسیی تر نەبو بتوانێ وەک کۆمۆنیستەکان خۆی ڕێک بخات وخاوەنی ئایدیۆلۆژیایەکی گشتگیربیت وگەمە بەخەونەکانی مرۆڤ بکات
بەڵام پروپاگەندەی شیوعیەکان زۆر فەوزەویانە باسی لەوە دەکرد کە ئێستا دەولەمەندو خاەن شەهادەکان و خێزانە خواپێداوەکانی روسیا یا کوژراون یا کەوتوونەتە سەر شەقامەکان سواڵ دەکەن یا شێت بوون؛ئەمە یەکێکە لەو نموونانەی کە کاردانەوەیەکی پێچەوانەی دروستدەکردو خەڵکی دەترساند؛هیتلەر باس لەو دیاردەیە دەکات وپاشان ئەم ئەنجامگیریە دەکات(مارکسیزم حزبێکی ئاسایی نیە وەک مانای ئاسایی حزب؛بەڵکو ئایدیۆلۆژیایەکە بڵاو بوونەوەی دەبێتە هۆی هەڵگێڕانەوەی هەموو ئەو پێوەرانەی کە هاو سەنگیی گەردوونی پاراستوە؛سەرکەوتنی مارکسیزم مانای لەناو چوونی مرۆڤایەتی دەگەیەنێت)کفاحی لا٦١
هیتلەر دەگاتە ئەو ئەنجامەی کە تەنیا پۆڵا ئەتوانێت پۆڵا بنوێنێتەوە؛کەواتە بەرامبەر ڕێکخستنی پتەوی مارکسیەکان پێویستمان بەئایدیۆلۆژیایەکی گشتگەرایی ڕیکخراو هەیە کە لەڕێی هێزەوە بتوانێت مارکسیەکان شکست پێ بێنێت؛هەروایشیکرد.

نموونەی پیادەکراوی تۆتالیتاریزم:-
لەسەدەی بیستەمدا سێ نموونەی گەورە بوونە سیمبولی تۆتالیتاریزم؛ئەوانیش
١-فاشیزمی ئیتاڵی – مۆسۆلینی 
-نازیزمی ئەڵمانی- هیتلەر

٣-ستالینیزم
١-فاشیزم : (ئایدیۆلۆژیایەکی ئاڵۆزە هەوڵ دەدات (نەتەوە- دەوڵەت) بخاتە سەروو هەموو ئیعتیبارێکەوە؛(نەتەوە –دەوڵەت)لەڕووی بایۆلۆژی کەلتوری مێژووی ؛ئەم ئایدیۆلۆژیایە هەوڵ دەدات کۆمەڵگە(مجتمع)ێک بەرهەم بێنێت نیشتیمانپەرست؛ ناجێگیر؛هەمیشە ئامادە بۆجەنگ؛
ناسیۆنالیزمی فاشی؛ کۆنەپەرستە ودژایەتیەکی قووڵی سۆسیالیزم و بزووتنەوەی ژنان  دەکات؛ چونکە وایان دەبینێت کە ئەو بزوتنەوانە (مارکسیزم ؛فیمینیزم) دەبنە هۆی پەرتکردنی نەتەوە.هەربۆیە فاشیزم لە راسترەوەی  پەڕگیر (الیمین المتگرف) هەژمار دەکرێت)کیڤن باسمور؛فاشیزم لا ٣٩
فاشیزم هەوڵدەدات؛ سازانێک لەنێوان هەموو چینەکانی کۆمەڵگەدا دروستبکات؛(کرێکاران جووتیاران؛بیزنیسمانەکان؛ پیاوانی ئایینی؛ پیشەوەرەکان؛ژنان وپیاوان)هتد هەوڵ دەدات هەموو چین وتوێژەکان لەڕیی کەناڵە حزبیەکان یاخود بەناوی کەناڵی سەندیکاییەوە (کۆربۆراتی)بگرێتە خۆی.

فاشیەکان هەر لەسەرەتاوە لەڕیگەی هێزەوە خۆیان نمایش دەکەن ؛ هێماکانی هێزو ؛ ڕێکخستنی شێوە سەربازی؛وەک دیدەوانی(کشافە)؛ڕێکخستنی تایبەت؛ پەنابردن بۆتیرۆرکردنی نەیارەکان.

٢-نازیزم:کورتکراوەی (پارتی سۆسیالیزمی نەتەوەیی )ئەڵمانیە ؛ کە هیتلەر دایمەزراندو لەوێوە بەرەو دەسەڵات کەوتە ڕێ.، نازیزم بەم خەسڵەتانە جیادەکرێتەوە لە سیستمە تۆتالیتارەکانیتر:

أ-فەلسەفەی نازیزم لەسەر (نەژادی باڵا ) بنیات نراوە ومرۆڤایەتی لەسەر بنەمای نەژاد دەکات بە چەند بەشێك(نەژادی باڵا –ئاری- نەژادی ئاسایی- ئینگلیز-نەژادی نزم –جولەکە ،قەرەج، پۆڵۆنیەکان.سلاڤ-)

ب: لای نازیزم –بەپێچەوانەی فاشیزم- دەوڵەت ئامڕازێکە بۆخزمەتکردنی نەژادی ئاری و باڵادەست بوونی لە دنیادا.

ج:نازیزم باوەڕی بەحەتمیەتێکی مێژوویی هەیە؛ کە ئاییندە بۆ باڵادەست بوونی نەژدی ئاریەو هەموو نەژادە نزمەکان دەبێت ببنە خزمەتکاری ئەم رەگەزە باڵایە.

د: نازیزم باوەڕی بە ململانێی چیایەتی نیە بەڵکوو ئوممەت هەمووی بونیادێکی تەواو کەری یەکترە؛ ململانێی چیننایەتی و یەکسانی لەنێوان نەژادەکاندا لە پیلانەکانی جوولەکەیە بۆ لەناو بردنی نەژادی باڵا.

هـ -دوژمنایەتیەکی سەرسەختانەی جولەکە؛نازیزم پێی وایە جولەکە ئەسڵی هەموو خراپەیەکن لە مێژووی مرۆڤایەتیدا؛و پێویستە بنەبڕ بکرێن لە ژیاندا.

رژێمی نازی باشترین شێوازی بەرجەستوبووی تۆتالیاتریزمە لە مێژوودا؛ چونکە هەندێک لە بیرمەندان فەیلەسوفان(ئیتاڵیای فاشی) بەرژێمێکی تۆتالیتار سەیر ناکەن؛ لەوانە (هانا ئاریندت)

مارکسیزم:
０-    مارکسیزم وەک یۆتۆپیایەک دەرکەوت ؛ کەمزگێنیی گەورەی دا بە مرۆڤ بە وەی لەکۆتاییدا مرڤەکان وەک یەک بەیەکسانی دەژین و دەولەتیش لەناو دەچێت؛ کەبۆتە هێمای ستەمی چینایەتیو ئامرازێک بەدەست کاپیتالیزمەوە بۆ چەوساندنەوەی چینی پرۆلیتار.
１-    مارکسیزمی لینینزم کە پاشان دەبێتە ئایدیۆلۆژیایەکی تۆتالیتارو چەوسێنەر بەتایبەت لەسەردەمی ستالیندا؛لەم خاڵانەدا جیاوازە لەگەل سیستمە تۆتالیتارەکانیتر:

２-    ١-مارکسیزم –لینینزم لەسەر فەلسەفەی ململانێی چینەکان بیاتنراوە باوەڕی بەدەوڵەت ونەتەوە نیەو بە بیری کۆنەپەرستییان هەژمار دەکات؛دەوڵەت وەک قۆناغیکی راگوزەر دەبینێت لەکاروانی رۆیشتن بەرەو کۆمۆنەی کۆتاییی.

٢-مارکسیزم لینینزم ئیمانی بە حەتمیەتی مێژوویی و سەرکەوتنی چینی پرۆلیتارو گەیشتن بەقۆناغی کۆمەڵگەی بێ چین وجیاوازی هەیە
٣:لەکاتێکدا هەریەک لەنازیزم وفاشیزم باوەڕی ئیمپریالیزمییان هەبوو ؛ بەڵام مارکسیزم پێی وایە کە ئیمپریالیزم دوا قۆناغی کاپییتالیزمە
تایبەتمەندیەکانی تۆتالیتاریزم:

١:ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار خاوەنی ئەرگۆمێنتی عەقڵانی نیە ؛ بەڵکو ئایدیۆلۆژیایەکی ناڕوونی  پشتبەستووە بەروحێکی سۆفیگەریانە؛ ئاوێتەبوونی تاکی مونتەمی؛دەبێت ئاوێتە بوونێکی روحی سۆفیانە بێت لەروحی ئایدیۆلۆژیاو سەرکردەی کاریزمیدا.

٢:ئایدیالیزەکردنی هەمووفێڵدەکانی مەعریفەت ئەدەب وهونەرو کەلتوروئابووری وسیاسەت وتەنانەت زانستی پەتیش لە خەسڵەتەکانی تۆتالیتاریزمە؛لە سەردەمی فاشیدا؛ ئەدەبی فاشی وهونەری فاشی وڕاگەیاندنی فاشی وئابوری فاشی تاکە ڕیگەپێدراو بوولە ئیتاڵیا؛ لەسەردەمی نازیزمدا هەرچی تابلۆو بەرهەمێکی ئینسانی بوو یا شکێنرا یا فرۆشرا بەدەرەوەی وڵات  بەبیانووی ئەوەی لەگەڵ روحی نازی ئەڵمانیدا ناگوجێت؛لە روسیای ستالینداهەر بەرهەمێک لەگەڵ ئاایدیۆلۆژیای ستالیندا یەکانگیر نەبوایە گەر مارکسیش بویە قبوڵ نەدەکرا؛لای نازیەکانو سۆڤیت تەنانەت زانستەکانی وەک فیزیک وبایۆلۆژی بەپێی ئایدیۆلۆژیا حزب تەفسیری بۆدەکرا؛ داروینیزم لەئەڵمانیا قەدەغە بوو.

٣:هەموو ئایدیۆلۆژیاکان لەسەر کۆمەڵێک پرەنسیپ بنیاتنراون کەلەئەساسدا هەڵەی گەورەی مەنتیقی ومێژووی تێدایە ؛ بەڵام لەویدا بۆتە حەقیقەێکی حاشاهەڵنەگر لەئەنجامی چەن بارەکردنەوەی بەردەوامدا بوەتە حەقیقەتێکی بان پرسیارو بانگومان
نازیزم لەسەر بنەمای باڵابوونی نەژادی ئاری دروستبوە بەلام ئەوە دیارە کە لە هەلەیەکی مەنتیقی زیاتر نیر؛ مارکسیزم لەسەر حەتمیەتی سەرکەوتنی پرلیتار دامەزرو؛و پووکانەوەی دەولەت لەکۆتاییدا؛ بەلام هەلەی ئەمئەرگۆمینتە ئیستا ئاشکرایە.

٤-هەموو سیتمە ئیدیۆلۆژیەکان لەڕێگەی تیرۆرو تۆقاندنەوە بەردەوامی بەخۆیان دەدەن.

5 -تۆتالیتار هەمیشە کۆمەڵگەیەکی ناجێگیر بەهەم دێنێت؛ هەمیشە بەشوێن شەڕدا دەگەڕێت لەدەرەوەی خۆی؛ هیچ سیستمێکی تۆتالیتار بێ جەنگ اتوانێت بەردەوامی بدات بەخۆی.

٦-ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار  هەوڵ ئەدا  خۆی وەک تاکە نوێنەری هەموو توێژو چینەکانی کۆمەڵگە پیشان بدا؛ لەبەرئەوەکاتێک لەگەڵ چینی کرێکاردا دەدوێت ئەو گەورەترن داکۆیکارو نوێننەری راستەقینەی چینی کرێکارە؛ کاتێک لەگەڵ بۆرژوا دەدوێت هەر ئەو بەدیهێنەری بەرژەوەندیە باڵاکنی ئەوانە؛ ئەو لەگەڵ موحافیزەکاریش دەگونجێت وبەهەمان شێوە ڕادیکالیشە؛ لەلایەکەوە دژایەتیەکی تەواوی بزاوتی ژنان دەکات کەچی وەک گەورەترین داکۆکیکار لەمافەکانیان خۆی نمایش دەکا؛ هەر بۆیە ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار زۆر ئالۆزەو تیگەیشتنی مەحاڵە؛ ئەو وەک جیوە وایە کەس ناتوانێت ببیگرێت.

٧:ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار هەر خاوەنی ئەمرۆنیە بەڵکو خاوەنی دوێنێشەو قۆرخکاری ئاییندەشە ؛هیتلەر باسی هەزارساڵ مانەوەی نازیزمی دەکرد
مارکسیزم هەموو ئاایندەی قۆرخکردبوو بۆخۆی؛ئەو خۆی وەک قەدەرێکی حەتمیی مرۆڤایەتی دەناساند.

٨:حزبی ئایدیۆلۆژی تەنیا هەوڵنادات گۆڕانکاری لەسیاسەت وئابووریدا بکات؛ئەو تەنیا حزبێک نیە بەڵکو ئەو ئیدیعای ئەوە دەکات کە هەر لەتاکەوە دەس دەکات بە گۆڕانکاری(دروستکردنی مرۆڤی نوێ)هەتاکوو هەموو کۆمەڵگەو پاشان نەتەوەو ئینجا مرۆڤایەتی بەگشتی؛ئەو لەسەرەتاوە هەموو بنەماکانی تاک هەڵدەتەکێننێت؛ هەموو بەهاکانی دەخاتە ژێر پرسیار؛ هەمووپەیوەندیەکانی تێکدەشکێنێت ولە جیاتی ئەمانە رەگەزە نوێکانی خۆی دادەنێت؛بۆنموونە چیتر خێزانی تەقلیدی بواری پەیوەندی کۆمەڵایەتی ئەو پێکناهێنن،بەڵکو لەجیاتی ئەندامانی خیزان ئیدی ئەندامانی حزب کەسو کاری ئەمن؛ئەندامانی خێزانی تەقلیدیش (دایک باوک خوشک برا ههتتددد) بەو بڕە کەسوکاری ئەمن کە هەڵگری هەمان ئایدیۆلۆژیابن؛بەقەدەر  دوورکەوتنەوەیان یادژایەتیان بۆ ئایدۆلۆژیای ئەو ،خێزان دەبنە نەیار؛واتە باوک کاتێک باوکی ئەمە کە هەڵگری هەمان ئایدیۆلۆژیا بێت؛ بەلام کاتێک ئەو باوکە دژایەتی یا ناکۆک دەبێت لەگەڵ حزبدا ئیدی دەبێتە دوژمنی ئەمیش( واتە کوڕەکەی خۆی)

٩:ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار ئایدیۆلۆژیاییەکی مەرگ دۆستە؛ئایدیۆلۆژیاەکە هەمیشە هانی جەنگ وژیانی سەربازی  دەدات؛مردن لەپێناوی مەبدەئدا لەپێناوی سەرکردەدا؛ژیانی تاک لەمەزهەبدا ؛تەنیا نرخ لە بڕی ئەو قوربانیدانە وەردەگرێت کەدەیدات لەپێناوی مەبدەئەکەیدا؛هەر لەبەرئەوەیە دەبینین ئەندامە دڵسۆزەکانی حزب زۆر بەئاسانی مەرگ قبووڵدەکەن؛ئەوان لەدەرەوەی حزب هیچ نین؛ ژمارەیەکی بێنرخن؛لەبەر ئەوە ئامادەن بمرن بەڵام بەخیانەتکار لەقەڵەم نەدرێن یا نەکرێنە دەرەوەی حزب ؛جەنگ ومەرگ لەم سیستمەدا لە ئامرزا دەردەچن ودەبنە ئامانج

پەیکەری حزبی:
سەرەڕای جیاوازییان بەڵام حزیە تۆتالیتارەکان ؛چەند خاڵێکی هاو بەشیان هەیە:
١:هەموو حزبەکان خاوەنی پەیکەرێکی حزبیی تۆکمەن؛بەشێوەیەکی هیرارشی لەسەرەوە بۆخوارەوە؛ سەرکردەی کاریزمی ؛پاشان سەرکردایەتیەک کە گوێڕایەڵی سەرکردەیەو؛پاشان پەیکەرێکی حزبی کە سەر تاخوار بەشێوەی روبار ئاوەکەی دەڕوات؛لەم حزبەدا هەموو تاکێک بەپێی بەرنامەی حزبی پەروەردە دەکرێت.

٢:هەمووحزبەکان خاوەنی رێکخراوی نیمچە سەربازین لەسەردەمی پێش دەسەلاتدا؛کراس رەشەکانی فاشیزم ونازیزم ناوبانگی تەواوی خۆیان هەبوو لەتۆقاندنی دوژمنانی حزب؛هیتلەر باس لەوە دەکات ؛کەتەنیا میلشیا چەکدارەکانی حزب توانییان حزبی سۆیالیستی ئەڵمانی جڵەو گیر بکەن؛ئەو زۆر بەشانازیەوە باس لە نمایشە دەیان هەزاریەکانی میلیشیاکانی نازی دەکات؛ (پێش دەسەڵات)؛ هەروەها فاکتەری سەرەکی بەخشینی پۆستی سەرەک وەزیران بە مۆسۆلینی ئەو میلیشیایانە بوون کە مۆسۆلینی هەرەشەیکرد بەرەو ڕۆما دەکشێن و داگیری دەکەن؛ وێنەکانی مۆسۆلینی کەپێش میلیشیاکانی کەوتوە بەرەو ڕۆما ئێستاش ماون.

٣:حزبی تۆتالیتار بۆهەموتوێژەکانی کۆمەڵگە کەناڵی تایبەتی هەیە؛ کەناڵی کرێکاران وبۆرژواو ؛خاوەن بڕوا نامەکان وهتد؛سەندیکاکنی حزب دەوری گەورە دەبینن لە ڕاکێشانی خەڵک بۆناو ڕیزەکانی حزب یا بەلایەنی کەمەوە زامنکردنی وەلائیان بۆحزب.

٤:ماشێنێکی زەبەلاحی پروپاگەندەی حزبی ؛کە کاری سەرەکی بریتیە لە فوپێداکردن وبەخوداکردنی سەرکردەی موعجیزە؛ئەو کەسێکی بێ خەوشە؛ زانستی پێشینی پێیەو پێشبینیەکانیشی بۆ ئاییندە وەک حەقیقەتێکی رەها سەیر دەکرێت؛(مۆسۆلینی هەرگیزهەڵەناکات؛ مۆسۆلینی هەمیشە راستە؛ )(فۆهرەر-هیتلەر-مرۆڤێکی ئاسایی نیە)ئەمانە ئەو دروشمانە بوون کە ماشێنی پروپاگەندی حزب هەمیشە دەیوتنەوە

ئیخوان موسلیمین
سەرهەڵدانی ئیخوان موسلیمین

ساڵی ١٩٢٨ زایینی لەمیسر لەشارێکی بچوک بەڵام پڕ لە دیاردە ناکۆکەکان ؛وەک هەبوونی سوپای ئیننگلیز لەوشارەو محافیزەکاری ئەهلی شار خۆیان؛لەم شوێنەدا گەنجێک(تەمەن ٢٢
ساڵ) کە لەلادێوە هاتبووو وەک مامۆستا لەوێ دامەزرابوو؛لە چایخانەو شوێنە گشتیەکانی ئەو شارە دەگەڕاو بە بەرگی ئەفەندی وتەربوشەوە باسی ئایینی دەکرد وداوای لەخەڵک دەکرد کە بگەڕێننەوە بۆ دینداری لەسەردەمێکدا کە پابەندبوون بەدینەوە کز ببوو( بەپێی بینینی حەسەن بنا)؛پاش ئەوەی ماوەیەک بەوشێوەیە دکات؛ کۆمەڵێکیتری گەنج(٦ کەس) بەدەوریدا کۆدەبنەوەو پەیمان دەدەن کە پێکەوە کار بکەن بۆ گێڕانەوەی ئایینداریی خەڵک؛ئەو گەنجانە دارتاشێک وئوتوچیەک وسەرتاشێک وشۆفێرێک باخەوانێک وفیتەرێک دەبن؛لەم مەجلیسەدا بڕیاردەدەن کار بکەن بۆ ئیسلام! حەسەن بەننا هەر لەو مەجلیسەدا ناوی (ئیخوان موسلیمین) لەو گروپە دەنێت. لێرەوە بنەمای گروپێکی تازە دادەمەزرێت کە هەرگیز ئەندامەکانی لەو باوەڕەدا نەبوون ئەم کائینەی لێدەرچیت لەئایندەدا.

کەسێتی حەسەن بەننا

 
حەسەن بەنا لە خێزانێکی هەژاری دیندار لەدایک دەبێت لە شارۆچکەیەکی بچوک بەناوی محمودیە؛باوکی پیاوێکی خوێندەواری ئایینی دەبێت ؛وەک دەڵێن هەندێک شەرحی حەدیسی کردوە ؛بەڵام ئەمە تەنیا لە یادەوەریەکاندا هاتوەو کتێبەکە چاپ نەکراوە؛ەحەسەن بەننا بروانامەی مامۆستای سەرەتایی بەدەستهێناوە؛ بەڵام هیچ بڕوانامەیەکی زانستی ئیسلامی نیە ؛نە لەئەزهەر نە لەشوێنیتر؛تەنانەت کاتێک دەبێتە مامۆستا ناچار دەبێت لەبەر هەژاری یارمەتی ماڵی باوکیشی بدات؛
یەکێک لە خەسڵەتە گرنگەکانی حەسەن بەننا توانای سەیریەتی بۆ گوتار دان؛هەروەها بۆ تەوزیفکردنی دەقە دینیەکان لەکاتی خوتبەدان و ڕێکخستنی بەشێوەیەک کە بیسەر وایدەزانی ڕێک ئەو دەقە بۆئەو بۆنەیەو لە سیاقەدا دابەزیوە؛لەکاتێکدا ئەو دەقە لەزۆر بەی جارەکاندا تەنیا وەک مەجاز بەکار دێت.

فاکتەرەکانی سەرهەڵدانی ئیخوان موسلیمین 
سەیرکرنی نەخشەی سەرهەڵدانی ئیخوان موسلیمین و بەراوردکردنی بە سەردەمی سەرهەڵدانی فاشیزم ونازیزم لەئەوروپا بەگشتی؛لێک نزیکیەکی سەیرمان پیشان دەدات.

هەر مێژووی سەرهەڵدانیان نزیکە ؛فاشیزمی ئیتاڵی لە ١٩١٩دا سەریهەڵداو لە ١٩٢٢ حکومەتی گرتە دەست؛ نازیزم لە ١٩٢٢ دامەزراو لە ١٩٣٣ دەسەڵاتی گرتە دەست .هەرواەها  شۆڕشی کۆمۆمنیستەکانی سۆڤێت لە ١٩١٧ دابوو؛ ئیخوان موسلیمین لە ١٩٢٨ دامەزرا.
١-جەنگی یەکەمی جیهانی بەشكستی دەوڵەتانی میحوەرکۆتایی هات؛ واتە ئەڵمانیاو نەمساو سەڵتەنەتی عوسمانی؛شکستی سەڵتەنەتی عوسمانی لەجەنگدا بەهەڵوەشانەوەی خەلافەت و پەرتکردنی وڵاتەکانی ژێردەستی کۆتایی هات؛کەئیمپریالیزم هاتە ئەم وڵاتانە؛ئەم رووداوە لەقووڵایی موسولمانە موحافیزەکارەکانیدا چونکە:

-خەلافەت بەلای موسوڵمانێکی تەقلیدیەوە رەمزی موسوڵمانانەو فەرزێکی خوداییە.هەڵوەشاندنەوەی خەلافەت (چەند گەندەڵ وستەمکاریش بێت) بەلای موسوڵمانەوە تاوانێکی گەورەیە وسێبەری خودا لەزەویدا هەڵدەگیرێت.

- هەر دنیای ئیسلام حەساسیەتی بەرامبەر خۆراوا هەیە ؛ لەجەنگی خاچدارەکانەوە؛ مەسیحیەت لای ئیسلام وەک دوژمن سەیردەکرێت؛
لەبەر ئەوە روخاندنی دەوڵەتی عوسمانی وپەرتکردنی میراتیەکەی بەسەر دەوڵەتانی ئیمپریالیزمدا؛ وەک زەلیلکردنێک ولەکەدارکردنی شکۆی ئیسلام وموسوڵمانان سەیرکرا.ئەم روحی زەلیلکردنە وای لە زۆرلە موسوڵمانەکان کرد کە چاوەڕێی فریاد رەسێک بن عیززەتی لەدەست چوویان بۆ بگێڕێتەوە؛هەربۆیە گەورەترین ئامانج(غایە)ی حەسەن بەننا کە لە ئامانجەکانیدا باسیدەکات و ئیخوان وەک دەقی قورئان لەبەریان کردو(گێڕانەوەی خەلافەت)ە
ئەم حاڵەتەی دنیای ئیسلام رێک وەک حاڵەتی سایکۆلۆژیی کۆمەڵگەی ئەڵمانی وئیتاڵی دەردەکەوێت ئەڵمانیەکان گەورەترین ئیمپراتۆریایان لەدەست چوو؛ئیمپراتۆریای نەمسا-مەجەرستان؛ تێکشکانی ئەڵمانیاو پەرتکردنی وزەلیلکردنی بەشێویەکی زۆر گران؛ ئەمانە هەمووی وایکرد خەڵکی ئەڵمانیا تەسلیمی هەرکەسێک بن وەک فریادرەس دەرکەوێت هەرلەوێشدا نازیزم وەک کاردانەوەیەکی توندی ئەو زەلیلکردنە قورسە.

٢-شاڵاوی شارستانیەتی خۆراوا
کاتێک  دنیای ئیسلام چاویکردەوە لەبەردەمیدا دنایەیکیتری بینی؛ ئەم دنیایە تەواو جیاواز؛ بەمانای وشە؛ پڕ لەسیحرو جوانی؛دنیایەکی بریقەدار؛پێشکەوتوو لە فکرو فەلسەفەو هونەرو تەکنۆلۆژیاو ههتتدد
بۆیەکەمجار لەدنیای ئیسلامدا تیزەکانی وەک ئازدی بیرو ڕا؛ ئازدی رادەربڕین ؛ پێشکەوتن ؛ڕۆشنگەری ؛مۆدێرنە، بیسترا؛ مەسەلەی حزبی سیاسی ورۆژنامەو تەکنۆلۆژیای گەیاندن بینرا.ئەمانەش وەک سیحر لەناو دنیای ئیسلامدا بەتایبەتی میسر بڵاو بۆوە؛ لاساییکردنەوەی ئەوروپا شانازی بوو؛ئەم کارتێکراویە بە شارستانێتی مادی ئەوروپی ؛ بەنیسبەت کەسانی موحافیزەکار وچینی خوارەوەی کۆمەڵگەو  گوندنشینان وپیاوانی دینی جێگەی قبووڵ نەبوو؛ بەڵکو سەرچاوەی ترسێکی گەورە بوو لەوون بوون؛فریادرەسیش بۆ بزرنەبوون ؛ دەستگرتن بوو بەو کەلتوورەی کە هەیە.بۆیە دەبینین ئیخوان موسلیمین لەو ناوەندەوە سەر هەڵدەدات وبڵاو دەبێتەوە.

٣-شکستهێنانی ڕەوتی کرانەوەی ڕۆشنبیری:-
سەدەی ١٩  لەمیسر بزووتنەوەیەکی بەهێزی ریفۆرم سەریهەڵداو زۆربەی دنیای ئیسلامی گرتەوە ؛ دەشێ کەسانی وەک ئەفغانی ومحمد عبدەو تەهتاوی ؛بە پێشرەوانی ئەم رەوتە بناسین کەلە چینی نوخبەو رشنبیران وزاناینی ئەزهەرو بیزنیسمان وسیاسەتمەدارو چینی بورژوا پێکهاتبوون؛ بەڵام بەهۆی چەندین فاکتەری بابەتیەوە ئەو رەوتە بەرەو پوکانەوە رۆیشت.

 وادیارە سەدەی بیستەم سەدەی  حەشامات بوە نەک چینی بۆرژواو نوخبە؛ هەروەک چۆن لەئەوروپا هەموو رەوتە سیاسی وفکریەکان کەوتنە ژێر هەژموونی حەشامات؛ سۆسیالیستەکان و نازیەکان وفاشیەکان پشت ئەستووور بە حەشاماتی خەڵک و نمایشی هێز خۆیان دەردەخست؛ بەهەمان شێوە لە دنیای ئیسلامیشدا ئەو نەریتە دێتە کایە؛ هێند بەسە کەبزانین؛حەسەن بەنا خۆی نەزانایەکی ئایینی بوە نەخاوەن بروانامەیەک بوە لەزمانی عەرەبی زیاتریشی نەزانیوە.

 بەڵام میکانیزمی دواندنی جەماوەر وحەشاماتی؛ وەک هیتلەرو مۆسۆلینی بەهێزبوە؛ئەوەش ئاشکرایە هیتلەریش هیچ بروانامەیەکی نەبوەولەخێزانێکی نەناسراوو گوندنشین بوە ؛بەرزترین پلەی سەربازیشی عەریف بوە لەسوپادا.

شکستی رۆشنگەری لەرەشید رەزاوە دەست پێ دەکات ؛ لەوکاتەوە لە میتۆدی ئوستادەکەی(  محمد عبدە)پاشگەز دەبێتەوەو روودەکاتە سەلەفیەتی سعودی ؛ حەسەن بەنناش لەژێر کاریگەریی رەزادا هەمان شیواز دەگرێتە بەر.

لەراستیدا میتۆدی بەننا میتۆدێکی جەماوەریی سادەیە وخاوەنی فەلسەفەیەکی دیاریکراو نیە،ئەو تەنیا توانیوێی خەڵکە سادەکە هەڵبنێ وفووی گەورەییان پێددابکات؛ خەونی گەورەیان بداتێ( ئێوە سەربازانی گێڕانەوەی عیزەتی ئیسلامن)(ئێوە دەبنە سەروەری دنیا) ئەمانە ئەو خەونانە بوون کە حەسەن بەننا شوێنکەوتوەکانی پێ هاندەداو تووشی جۆرێک لە خەونی گەورەیی دەکردن.

بڵاوبوونەوەی فاشیزم وەک مۆدێل

وەک باسمکرد سەرەتای سەدەی بیستەم سەردەمی شکست وبێ متمانەییە بە لیبراڵیەت و دیموکراسیەت؛ وهەڵکشانی رەوتی فاشیزم و کۆمۆنیزم لەدنیادا
زۆربەی بزووتنەوەکانی دنیای ئیسلامیش لەیەکێک لەم دوورەوتەوە نزیکبوون
لەمیسر گروپی میسری فەتات وئیخوان موسلیمین زیاتر بەرەو رەوتی فاشیزم هەوادار بوون؛حەسەن بەننا لەچەن بۆنەیەکدا لەبەرهەمەکانیدا بەڵگە بە مۆسولینی دەهێنێتەوە ؛ وەک نموونەی هێزو ژیانی سەربازی
وەک دوایش تیشکی دەخەمە سەر ئیخوان موسلیمین هەمان فۆرمی فاشیزم وەردەگرێت

ترس لە مارکسیزم
بڵاوبونەوەی کۆمۆنیزم وەک مۆدێلێکی نوێی ئایدیۆلۆژیا دنیای ئیسلامیشی گرتەوە؛ بەڵام کۆمنیزم لەدنیای ئیسلامدا لەچەند لایەکەوە دژایەتی دەکرا؛لەوانە دەزگای ئایینی و کۆمەڵگەی موحافیزەکاری موسوڵمان ؛ لەراستیدا کۆمەڵگەی موسوڵمان نشین هیچ پرۆسەیەکی مۆدیرنەو سیکیۆلاریان نەدیبوو بەڵکوو هەر کۆمەڵگە داخراوو موحافیزەکار وئایینی بوون ؛لەبەرئەوە بانگەوازی کۆمۆنیزم بۆ ئیلحادو ئازادی و ئەو چەمکانە ترسی گەورەی لای کۆمەڵانی خەڵک دروست دەکرد؛لەسەرێکیتروە چینی ناوەندو بۆرژواو ئەرستۆکرات ودەسەڵاتی سیاسی شاهانە هەموویان دژ بەرەوتی کۆمۆنیزم بوون؛ئەمە بێجگە لە ئینگلیز کە دەسەڵاتی رەهایان لەمیسرو دنیای ئیسلامدا هەبوو؛ئەوانیش گەورەترین خەمیان چۆنێتی ڕووبەڕووبوونەوەی کۆمۆنیزم بوو؛بەڵام هێزی کۆمۆنیزم بە  رەوتی موحافیزەکاری تەقلیدی و سەرای شاهانە راناوەستێت؛ بەڵکو پێویستی بەرەوتێکی ئایدیۆلۆژی بەهێزە کە بتوانێت جەماوەر وحەشامات بجوڵێنی؛ هەر بۆیە ئیخوان لەسەرەتادا لەلایەن کۆشکی شاهانەو چینی بۆرژواو ئەرستۆکرات وئینگلیزو موحافیزەکارەکانیش پشتیوانی لێکرا.

شمولیەتی ئیسلام:
شێخ حسن بنا لەیەک بنەما لە بنەماکانی تێگەیشتنی ئیخوان بۆئیسلام؛کەدەکرێت ناوی بنێین مانیفیستۆی ئیخوان ؛بەمشێوەیە پێناسی ئیسلام دەکات(ئیسلام سیستمێكی گشتگیرە(شامل)؛ئەو دەوڵەتەو نیشتیمانە ؛شمشێرەو .قورئانە؛حکومەت وئوممەتە یا دەسەلات ........)
 ئەم پێناسە بۆ ئایین یەکەم جارە لەهەموو مێژووی ئیسلامیدا بکرێت؛سەیر لەوەدایە پاش  شێخ حەسەن بەننا زۆربەی راڤەکارانی بنەماکای ئیخوان بەزەقی تێرمی ( شمولیەت ) بەکار دێنن بۆ مانا بەخشین بە شمولیەتی ئیسلام ؛بۆئەم مەبەستەش هەرچی دەق ومێژوو وکرداری مرۆڤە  ڕیزیدەکەن وناوی دەنێن ئایینی ئیسلام.
سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێم کە من پێم وایە ئیسلام وەک هەر ئایین وئایدیۆلۆژیایەکیتر  دیدێکی هەمەلایەنەی هەیە بۆ دیاردەکای ژیان؛ بەڵام ئەو دیدە بریتی نیە لەسیستم ؛بەڵکو دیدێكی مۆراڵیە بۆ ماناکانی ئەخلاق وداد ەروەری و یەکسانی بەها مرۆییەکان؛ئاشکرایە دیدی ئەخلاقیش مانای سیستم ناگەیەنێت.

ئیخوان موسلیمین هەربەوەوە نەوەستاوە کەپێناسی ئیسلام بەو مانایە بکەن بەڵکو لەراستیدا ئەوان دەیانەوێت لەڕێگەی ئەوپێناسەوە بڵێێن ئێمە ئیسلامی راستەقینەین. چونکە ئیخوان هەمیشە هەوڵیداوە کە وەک گروپێکی شمولی دەرکەوێت؛ وەک حەسن بەننا دەڵێت هەر لە یانەیەکی وەرزشیەوە بۆ حزبێکی سیاسی هەر لەپەروەردەی تاکێكەوە بۆ پێگەیانی هەموو گەلانی موسوڵمان؛ ئیخوان هەوڵدەدات لەخۆیدا نمایان بکات بەمشێوەیە مانای شمولیەتی ئیسلام یەکسان دەبێت بەمانای شمولیەتی ئیخوان.عبداللطیف بغدادی)کەسەر بەڕێکخستنی تایببەتی ئیخوان و بکوکی سەرۆک وەزیران  نەقراشیە لە ١٩٤٨) لەمیانەی ئیعتیرافی خۆی
دەڵێ (ئەو برایەی منی ڕیکخست لەناو ڕێکخستنی تایبەت پێی وتم ئێمەو هەموو شتێکمانن وەک سەردەمی پێغەمبەر پەیرەو کردوە تەنیا جیهاد نەبێت؛ئێستا ئێمە هە دەدەین جیهادیش زیند بکەینەوە.


بەراوردکاری نێوان ئیخوان وتۆتالیتاریزم
لەسەرەتادا پیناسی تۆتالیتاریزممان کردو هەندێک خڵی ناسینەوەی ئەو دیاردەیەمان باسکرد کە بیرمەندانی ئەو بوارە دیارییان کردوە. لێرەدا هەوڵدەدەم بەپێی ئەو خاڵانەی باسمانکرد ؛ خوێندنەوەیەک بۆ ئیخوانموسلیمین بکەم.

هەرچەند پێدەچیت هەندێک کەس بڵێن حەسەن بەننا ئەو خاڵانەی لە روحی ئایینەوە دەرکردوە نەک لەژێر کاریگەریی؛مەزەبی سیاسی نوێدا.ئە قسەیە هەندێک راستیی تێدایە بەڵام هەمو راستیەکە نیە؛ چونکە ئێمە کاتێک ئیسلام وشەریعەتی ئیسلامی کاروبری ئوممەتی ئیسلامی لەماوەی ١٤٠٠سالدا دەخوێنینەوە؛ بەڕاستی نەموو نەی ڕێکخستن ومەنهەجی ئیخوان تێییدا نابینین مەگەر لە بواری نهێنکاریدا نەبێت کە پێدەچیت بزووتنەوەی (حەشاشەکان)کەبزوتنەوەیەکی تیرۆریستی ئیسماعیلی بوون لەسەرەمی نیزامولمولکدا چالاک بوون؛وحسن الصباح دامەزرێنەی بوە؛دەنا شتێکیتر لەو جۆرە نابینین.

بەڵام خۆی سروشتی دەقی فراوان وفرە مانا وایە کە دەتوانرێت بەزۆر بارداو تەنانەت بۆ مەبەستە دژبەیەکەکانیش بەکار ببرێت؛ دەکرێت ئاشتی پێ بکرێت دەشکرێت پاکانەی دڕندایەتی پێبکرێت.
بەهەر حاڵ من ئێستا ئەو بەراوردکاریە دەکەم:
０-    لە خاڵی یەکەم دا باسی ئایدیۆلۆژیامان کرد.ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتا خۆی بەتاکە ئایدیایراست دەزانێت بۆ ژیان وسیاسەت وئابووری وهەموو لایەنەکانی ژیان.

１-    بەروارد لەگەڵ ئایدیۆلۆژیای ئیخوانیدا ؛ ببۆمان دەردەخات کە ئیخوان خاوەنی ئایدیایەکن؛ نەک کەسانی هەڵگری ئایدیی عەلمانی بەڵکو کەسانی هەڵگری ئیسلامیش گەر لە جوار چیەوەی ئایدیای ئیخوانیدا نەبێت هەر بەسەر لێشیواوو گومڕاو دەرچوو لە حەقیقەت سەیری دەکەن ؛ بەڵکو هەر گروپێکیتری ئیسلامی لای ئەوان بەجۆرێک لەجۆرەکان بەشێکە لەپیلانێکی جیهانی دژ بەئیسلام(مەبەست لەئیسلام لێرەدا ئایدیای ئیخوانە)؛ بەڵکو بانگەوازەکەی خۆی ڕێک دەبستێتەوە بە سەردەمی یەکەمی ئیسلامەوە واتە سەردەمی مەکە؛ بەمانایەکیتر بەننا پێمان دەڵێت ئێمە وارسی شرعی پێغەمبەری ئیسللامین؛ دەڵی (نحن اصحاب رسول اللە) هەروەها دەڵێت(پێغەمبەر یەک کەس بوو دەستیکرد بەبانگەوازکردن ئەوە سەردەمی یەکەمی بانگەوازە؛ ئەمما سەردەمی دوەمی بانگەواز ئەم سەردەمەی ئێوەیەکە بانگەواز دەژێتەوە لەسەر دەستی ئێوە؛بۆیە هەڵساون بەڵێن تازە دەکەنەوە  کۆشش دەکەن  هێزەکان کۆدەکەنەوە  تا بانگەوز گەنجێتی خۆی بۆ بگەڕێتەوەهێزەکەی تەواو بێت)مجلە الاخوان المسلمون الاسبوعیەع١٠٢؛سنە١٩٤٦.

２-    یوسف قەرزاوی لەکتێبی الاخوان المسلمون بعد سبین عاماکاتێک شەرحی مەدرەسەی ئیخوان دەکات؛ وات تێدەگەیەنێت کە ئیخوان کە مرۆڤایەتی هەمووی قەرزداری ئیخوانە؛ ئەو_ئیخوان_ لەهەموو وردو درشتێکی ژیاندا –کۆمەڵایەتی سیاسی ئابووری سەربازی تاک کۆمەڵ ههتتدد_ باشترین وجوانترین وچاکترینە مەنهەجە
لەم بڕگەیەوە دەردەکەوێت کە بەننا لەو سەردەمەدا تەنیا خۆی گروپەکەی بەوێنەری ئیسلام ودامەزرێنەری یەکەم دەزانێت ؛ هەرچەند ئەم وتەیە بە راستەو خۆ ناڵێت بەڵام تەئیکد کردنەوەی هەمیشەیی لە هەر بۆنەیەکدا کەئەون ژێنەرەوەی ئیسلام وجێنشینی پێغەمبەرو خاون بەرنامەی راست ودروستن  تەڵقینێکە بۆ ئەمداما کە لەناخیاندا دەچەسپێت هەر ئەوانن هەڵگرانی ئاڵای ئیسلامی راستەقینە. ئەم گریمانەیە پاشان دەبێتە حەقیقەت کاتێک تیۆریسینەکانی ئیخوان دوای بەننا ؛ئیخوان وەک جماعە المسلمین هەژماردەکەن ( ئەمەش مانای ئەوەیە غەیری ئیخوان موسوڵمان نین یا موسوڵمانێکی یاخین لەخواو پێغەمبەر؛ بەڵکو سیدقوتب بە جاهیلیەت وئیررتیداد هەموو کۆمەڵگەئیسلامیەکا او دەبات؛ سعید حواشهەموو دنیا ئیسلام بە (فاسق ومورتەد ) هەژمار دەکات(بروانە بەشی یەکەم لە کتێبی جند اللە)..
ئیخوان خاوەنی ئایدیۆلۆژیایەکن کەپێیان وایە تەفسیری هەموو دنیا ومێژوو میتافیزیک وئاییندە دەکات و وەلامی هەموو شتەکان دەداتەوە؛هەربۆیە هەموو تاکێکی مونتەمی بۆ ئەمگروپە نەک تەنیا خۆی بەحەیقەتێکی رەها دەزانێت بەڵکو لەهەمو شتێکدا قسەی هەیەوە قسەی خۆیشی بەتاکە حەقیقەت دەزانێت نەک تاکە تەفسیریش؛هەر ئەمەش ئەو راستیەمان بۆ دەردەخات کە تاکی مونتەمی  بۆئیخوان بەسادەتری رەخنە هەلدەچێت و وادەزانێت تاوانێکی گەورە ئەنجام دراوە ؛ ئاخر چۆن رەخنە لەحەقیقەتی رەهاو پیرۆز دەگیرێت.

ئەم ئایدیۆلۆژیایە خاوەنی حەتمیەتێکی مێژوویی و چەسپیوە کەوەک ئیمانی بەخودا ئیمانیشی بەحەقیقەتە هەیە؛ کائاییندە بۆ ئەوو بۆ ئەو گروپەیەکە هەڵگری ئەو ئایدیۆلۆژیاییەن؛ هەربۆیە پاسان موفەکیری گەورەی ئیخوان(سید قوتب) یەک کتێب بەناوی ( المستقبل لهذا الدین) دەنوسێت وتیایدا زۆر بەیەقینەوە باس لەوە دەکت کە ئاییندەی مرۆڤایەتی هەموو ئابێ داخڵی ئیسلام بێت بێگومن هەمیشە لەم بابەتەدا ئیسلام یەکسانە بە (دیدی ئیخوان موسلیمین)هەروەها زۆربەی نوسەرانی ئیخوان ؛لەوانەش سعید حواو یوسف قەرزاوی ئەم گریمانە یە وەک حەقیقەتێکی رەهاو حاشاهەڵنەگرو سادە باس دەکەن؛پاشتریش عمادالدین خلیل وچەند نوسەرێکیتر باسی تەفسیری ئیسلامی بۆ مێژوو دەکەن وهەمان گریمانە وەک حەقیقەتێک بەڵگەنەویست باس دەکەن.

٢- کاریزمای سەرکردە: لەو باوەڕەدام کەم گروپی ئایدیۆلۆژی هەبێت وەک ئەخوان موسلیمین مەفتوون بێت بە سەرکردەکەی و بێ عەیب و وەک فریادرەسێکی ئەفسووناوی تیی بروانیت؛ من لێرەدا وەک تێبینی شەخسی دەڵێم ؛ دەیان سەرجاواە گوتاری ئیخوانم خوێندۆتەوە ؛ دەیان گوتارو وتبی ئیخوانم گوێلێگرتوە جەندین سەرکردەی ئیخوانی بینیوە ؛ بەڵام تا ئیستا یەک کتێب یا یەک وشەم نەبیستوە کلەموەی دەیا ساڵدا بچوکترین رەخنە لە هەڵوێستێکی سیاسی بەننا بگرێت؛ گەر کەسێکیش هەلەبکاتو رەخنەیەکی زۆر موتەوازیعانەی لێبگرێت ئەوە دەیان نوسەرو خەتیب وهەرچی کەسە وەک کوفرێکی ئاشکرا بەرەوە ڕووی دەبنەوە.
هەر مەنهەجی ئیخوان لەسەر ئە دەروێشایەتیە بۆ سەرکردە داڕێژراوە ؛ بەڵکو حەسەن بەناا هەر براشکاوی وشەی (شێخ ودەریش –مورید-) بەکار دینێت یا ( سەرکردەو سەرباز) بەکار دێنێت بۆ پەیوەندی نیوان سەرو خواری حزب؛ئەڵی ( کن کالمیت بین یدی الغسیل)بێگومان ئەم جۆرەش لە سەرکردایەتی باشترین ڕیەگەیە بۆ بێدەننگکردنی بەرامبەرو ڕێگرتن لەهەر ڕەخنەیەک یا بۆجوونێکی عەقلانی چونکە ەو شێخی تەریقەتە پێش ئەوەی سیاسی بێت؛ موریدیش رەخنە لەشێخەکەی ناگرێت بەڵکو ەگەرشێخەکەی بینی هەڵە دەکات ؛ئەوە شێخ تاوانبار ناکات بەڵکو چاوی خۆی تاوانبار دەکات.

ئەڵبەت ئەم متمانەیەش لە بۆساییەوە نەهاتوە؛ بەڵکو شێخ سەن بەننا هەرخۆی خاوەنی کەسێتیەکی تایبەت بوە ؛ کاتێک خوتبەی داوە هەموو گوێگرەکانی تووشی سەرسوڕمان کردوە بەتایبەتی گەنجانی تازە پێگەیشتوو کە لە لایەنی زانستیەوە هیچ تێشوویەکیان پێ نیە؛ خۆیش جالاکیەکی جەستەی گەورەی هەبوە هەروەها جالاکیەکی روی باشی هەبوە؛ لەروالەتیدا پیاوێکی ڕێزدارو بووە؛ زاهیدانە ژیاوە لەژیانی تایبەت وگشتیدا،ئەمانەش هەمووی هەیبەتی زیاتری پێبەخشیوە؛
هەمووئەوانەی لەگەڵ بەننا ژیاون؛ تا ئاستی مەفتونی تێیدا تواونەتەوە هەر ئەوەش وایکردوە نەتوان نرەخنەی لێبگرن ئەوانەش کە عەقڵ کراوەبوون ورەخنەیان هەبوە زۆر زوو لەکۆمەڵ وەدەرنراون بەتاوانی لادان لەمەنهەج وشێواندنی روحی برایەتی؛محمودعبدالحلیم لە کتێبەکەیدا باسی کەسێتی بەنا دەکات ودەڵێ؛حەسەنبەننا سیفاتی پێغەمبەرایەتی تێدابوو؛ هەروەها عمر تلمسانی لە کتێبێکیدا (الملهم الموهوب حسن البنا) هەمان قسە دووبارە دەکاتەوە.
٣-هەبوونی حزبی تۆتالیتار:بێگومان ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتار و سەرکردەی کاریزمی خورافی خوڵقێنەری حزبی تۆتالیتاری هەژموونگەرایین؛وەک باسمکرد لەیەکەم پێناسیدا لەمانیفستۆی ئیخواندا حەسەن بەننا وا پێناسی ئیسلام دەکات کە دەولەت و نیشتیمان وشمشێرو قەڵەم و قورئان و حکومەت وئوممەت وسیاسەتو ئابووری وتاک وکۆمەڵگەو ههتتدد؛بێگومان ئەمە پێناس نیە بۆ ئیسلام وەک دەقی دینی ؛ بەڵکو پێناسە بۆ دنیابینی تۆلیتاریانەی بەننا بۆ دەسەڵات وسیاسەتی خۆی؛ ئەو دەسەڵاتەی ناوی دەنێت (گیڕانەوەی خەلافەت وسەروەری بەسەردنیادا)بەلام ناوی ئیسلامی لێدەنێت تاکو پیرۆزیەکی وای پێ ببەخشێت کەس نەتوانێت بەرامبەری ڕاوەستێت هەرکەسیش نارازی بێت تاوانبار بکرێت بەوەی بەحوکمی خودا رازی نیە.

ئیخوان موسلیمین لەسەردەمی حەسن بەنناو تائیستاش خۆیان وەک حزب پێناس ناکەن ؛ بەڵکو ئیخوان لە حزب بەگەورەترو فراوانتر دەببینن؛ ئەم قسەیە لەسەێکەوە ڕاستە چونکە ئیخوان وەک حزبێکی تەلیدی کە کاری سیاسەت ودەسەلات بێت پیناس ناکرێت بەڵام پڕاو پڕ پێناسی حزبی هەژمونگەرای تۆتالیتار دەیگرێتەوە.بەواتایەکیتر ئیخوان واسەیری خۆی دەکات کەیەکسانە بەئیسلام ؛ ئیسلامیش لە حزب گەورەترە کەواتە ئیخوانیش لە حزب گەورەترە؛ بەل؛ام سەیرکردنیپیکهاتە وبونیادی ئیخوان وپلەبەندی ئەندامێتی و سەردکردەو پەیرو پرۆگرام وههتدد پێماندەڵێ کەئیخوان حزبێکی تەواو عزبیە . مەسەلەکە لەێدایە کە ئەو کاتێک خۆی بەراورددەکات بەحزبەکانی وەک (وەفد؛ سەعدیەکان ونیشتیمانی)بێگومان ئەو لەو جۆرە حزبە لیبراڵانەنیە کە تەنی کارین بۆ دەسەڵاتە؛بەڵاملەگەڵ حزبی فاشی ئیتاڵی وحزبە کۆمۆنیستەکان نازی ئەڵمانی هیچ جیاوازیەکی بونیادیان نیە.

- ئیخوان وەک هەر حزبێکی تۆتالیتار حزبێکی جەماوەریە کە هیچ گروپێکیتری قبووڵ نیە لە گەڵ خۆیدا و هەربۆیە حەسەن بە نا حزبایەتی بەحەرام دەزانێت ودەڵێ جێگەی نابێتەوە لەئیسلامدا؛ بەواتایەکیتر دەڵێ ئیخوان تاکە حزبی ڕێگەپێدراو دەبێت کە لەمەیداندا بۆی هەیە کارو چالاکی ئەنجام بدات؛ هەر بەفیعلیش لە ماوەی مانگی هەنگوینیان دوای کودەتای ١٩٥٢ ؛ ئیخوان رازیبوون بەهەڵوەشاندن وقەدەغەکردنی ژیانی حزبایەتی بەڵام خۆی مایەوە چونکە ئەو حزب نەبوو؛ بەڵکو گروپێکی سیاسی بوو؛ گروپێک خاوەنی ڕێکخستنی ئاسنین وداخراو خاوەنی پرۆژەی کودەتاو خاوەنی پرۆژیە دەسەڵات ؛ خاوەنی پرۆژەی سیاسی ؛لەچی نارازیە لەگەڵ حزبدا ناوی بهێنرێت. ئیخوان دوای کودەتا دەیانویست ئەوان لەپشتی پەردەوە دەسەڵاتداربن و عەسکەر بەئەمری ئەوان بجوڵێن بەڵام وادیاربوو ئیخوان لە مەسەلەی تاکتیکی سیاسیدا هەژارو نەزان بوون بۆیە عەسکەر لێیان هەڵگەڕوانەوەو بە ئاسانی ئەویشیان قەدەغەکرد.

هەروەها ئیخوان هەوڵیدا وەک حزبە فاشی ونازیەکان هەموو کەنالەکانیتر لەخۆیدا قۆرخ بکاتی، بۆیە بەشە سەندیکاییەکانی پێکهێنا
 - حزبەتۆتالیتارەکان ڕیکخستنێکی ئاسنینی بەهێزو قووچوکییان هەیە؛ ئەمە لەئیخواندا تەواو نمایانە؛ تائیستاس ڕێکخستنی ئیخوان زۆرئەستەمە ئاشکرا بکرێت؛ تەنانەت دوولەتبوونی ئاستەمە؛ڕیکخستنێکی قوچەکیە ؛کەلسەروەوە  ڕانەر ڕاوەستاوە؛ لەوکاتەەدا حەسەن بەننو وەک رابەێکی کاریزمی ؛ ئەسڵەن ئیمانی بە ڕاو مەشورەت نەبوە؛ ئەوەش یەکێک بوەلەو گرفتانەی کە لەگەڵ کەسانی خاوەن راو مەشورەتدا هەڵنکات وبە هەر بینوویەک بوە لەئیخوان دور خراونەتەوە.

- حزبەتۆتالیتارەکان خاوەنی ڕێکخستنی نیمچە سەربازین (ئەوەی پێی دەوترێت دێدەوانی-کشافە)؛ ئەم ڕێکخستنە هەرچەند بەرواڵەت چەکدار نیە بەڵام لە ڕاستیدا مەشقی سەربازی پێدەکرێت بۆ کاتی خۆی.ەوەتا شێخبەننا خۆی دان بەوەدا دەنێت کە تیمەکانی دێدەوانی بۆ جیهاد پێکهێنراون(دێدەوانی  لەژێر لاریگەری فکرەی جیهاددا دروست بوە؛بۆبەدیهێنانی ئەو نیازە؛بۆجێبجێکردنی فەرمانی ئیسلام،بۆئەوەی خەجاڵەت نەبین لەبەردەم ئەو فەرموودەیە(من مات لـ یغز ولمیحدپ نفسە بگزو مات میتە جاهلیە-ئەوەی مردوە غزای نەکردبێت یا لەدڵی خۆیدا نیازی غەزای نەبوبێت بەجاهیلی دەمرێت)مژکرات الدعوە والداعیە
 ؛وەک ئەوەی مۆسۆلینی لە کشانی بەرەوە ڕۆما پەیرەویکرد؛ ئیخوانیش هەمان ڕێکخستنی کەشافەیان هەبوو ؛ تەنانەت  بەبۆنەی بوون بە پاشای مەلیک فاروق بەهەمان ستایلی نازیەکان وفاشیەکان وبەئاڵابەرزەکانی ئیخوانەوەو بە بەرگی سەربازیەوە هەزاران کەشافەی ئیخوان کە حەسەن بەنا خۆی پێشڕەویی دەکردنی پێشوازییان لە فاروق کرد لە ئەسکەندەریە تاکوو هێزو بازووی خۆیان پیشانی فاروق بدەن و تێی بگەیەنن کەئەوانیش هەن ودەتوانن بەچاک وخراپ کاریگەرییان هەبیت؛ فاروقیش لەدواییدا بەکاریهێنان بۆ مەرامی سیاسیی خۆی.

- حزبی تۆتالیتار خاوەنی ڕێکخستنی نهێنیە بۆ تۆقاندنی دوژمنان و جاسوسیکردن بەسەر ئەوانیترەوە؛ ئەمە لە حزبەکۆمۆنیستەکان ونازیەکان و فاشیەکاندا ئاشکرایە؛ بەهەمان شێوە ئیخوان موسلیمین خاوەنی ڕێکخستنی تایبەت ونهێنی بوە؛ ئەم ڕێکخستنە بەپێی سەرچاوە نوسراوەکانی بەشداربووان تێیدا ؛کاری جاسوسییان کردوە بەسەر حزبەکان وحکوت ومەلیکەوە؛ بەهەمان شێوە کاری تیرۆریستییان ئەنجامداوە وەک کوشتنی خازندار ونەقراشی وعلی ماهر وحەکەمداری قاهیرەو هەوڵی تیرۆری عبدالناصر وههتتدد؛ئەمە محمود عبدالحلیم لەکتێبی احدپ صنعت التأریخ بەڕوونی باسی دەکات(احداپ صنعت التأریخ ص٢٨٧-٢٩٠)دارالدعوە ٢٠٠٤

- حزبی تۆتالیتار نایەوێت ئەندامەکانی فێری زانست وجەدەل بن بەڵکو تەنیا دەیەوێت ئەو زانستەی خۆی دەیانداتی بیزانن؛ئینجا روحێکی سۆفیگەریانە شاعیری هەڵگرن ؛ ئەم روحە سۆفیگەریە لەخۆشەویستی زەعیم و ئایدیۆلۆژیاو حزبدا بتوێتەوە بێ پرس و بێ موناقەشە؛ بێ دوودڵی هەموو فەرمانێک جێبەجێ بکات کەبۆی دەردەچێت؛ هێندەبەسە بزانین هەموو وشەکانی حەسەن بەننا لەنیوان شێخ ومورید ؛ یاسەرکردەو سەربازدا دەسوڕێتەوە ؛ دیارە شێخ پیرۆزیەکی رەهای هەیە ؛ سەرکردەش کاریزمای عەسکەری گوێڕایەڵی بێ موناقەشە. لەبەرامبەردا مورید لە خۆشەویستی شێخەکەیدا فەنا دەبێت وهیچ ئیرادەو کەسێتی وعەقڵیکی بەدەست خۆی نامێنێت؛ سەربازیش کۆیلەیەکی ملکەچە؛ کاتێک سەرکردە فەرمانی پێدەکات بەرەو مەرگ هەنگاو دەنێت بێ بیرکردنەوە؛ حەسەن بەننا ئەم دوو جۆرە مرۆڤەی دەویست وئەندامەکانی لەسەر ئەوە پەروەردە دەکردن ؛ لەوەش زیاتر هەمیشە باسی (مەرگسازی ومەرگ دۆستی) لە وتارەکانی بەننادا ئامەدەن؛ بەڵکە یەکێک لەدروشمەکانی ئیخوان ( الموت فی سبیل اللە أحلی امانینا)یە
هەموو وتارو نووسینەکانی بەننا باس لەزانست ناکات (مەبەستم زانستی ئیسلامیە) مەگەر تەنیا بەقەدەر پێویست واتە ئەوەی حزب دەیانداتێ؛ بەڵکو هەمووی فڕاندنی خەیاڵی ئەندامە بەرەوئاسمانی خەیاڵێکی شاعیرانەو توانەوە لەناوئیخوان و رابەرو فکرەدا؛ کاتێک تۆ گەنجێکی سادە وا لێدەکەیت کەخۆی بەهاوتای ئەسحاب بزانێت؛ ئیدی دەبێت چ باڵێکی گەورەت دابێتی بۆ فڕین بەدنیای خەیاڵدا دوور لەواقیع؛هەموشمان دەزانین لەخەیاڵدانی تاکی دینداردا ئەسحاب چ پێگەیەکیان هەیە؛ ئەوان وەک ئەستێرەن ؛ ئەوان خەیاڵن ؛ ئەوان پیرۆزن؛ ئەوان مونەووەر بوون بەنوری پێغەمبەر. دیوێکیتری ئەم قسەیە ئەمەیە؛ گەر ئەوان ئەسحاب بن کەواتە ڕابەریش بەچکە ێغەمبەرە؛بەڵکو حەسەن بەننا بەئاشکرا ئەمە دەڵێ؛ کاتێک داوا لەئەندامان دەکات کە وەک چۆن ئەسحاب بەئەدەب بوون لە گەڵ پێغەمبەردا وەک لەسوورەتی الحجرات هاتوە ؛ پێویستە ئەوانیش لەگەڵ ڕابەرەکەیان وابن.دیوێکیتری شوباهنسنی ئیخوان بەروەتی یەکەمی ئەسحاب  پێمان ئەڵی ئەوانەی دژ بەئەسحاب رادەوەستن ؛ئەوانە ئیمانیان پێنهێنن ئەبوجەهلەکانن؛قوڕەیشی مەککەن؛ئەمەش ئاشکرایە لەبانگەوازی ئیخواندا؛ئەوان خۆیانبەکۆمەڵێ خودا دزانن ؛ئەوەی لەگەڵ ئەوان نەبێت لەدەرەوی بازنەی (جماعە المسلمین)ە.

٤-هەبوونی ڕێکخستنی تایبەت(دەزگای تایبەت)
ئەم مەسەلەیە لە ئیخوان موسلیمیندا زۆر هەستیارە تائاستی ئەوەی ئێستا زۆریان سەرکردەکانی خۆیان بەدرۆ دەخەنەوە تابتوانن  حاشالەبوونی دەزگایەکی وابکەن لە ئیخواندا؛ بەڵام ئەو حەقیقەتە ناشارێتەوە ؛ چونکە تەنانەت کتێبی (احداپ صنعت التأریخ) کە بە سەرپەرشتیاری مەکتەب ئیرشاد خۆی نووسراوە ئیعتیراف بەبوونی ئەو دەزگایە دەکات وگەورەپیاوانی ئیخوان لە دەزگایەدا گەورەبوون؛لەوانە:
-صالح عشماوی؛وەکیلی رابەرو؛ ئەو کەسێتیە نهێنیەی کەلە ژووری تاریکدا ئەندامانی دەزگای نهێنی لەسەر قورئان ودەمانچە سوێندی وەلائیان دەخوارد.

-مەئموون هوزەیبی کە پاشان دەبێتە رابەری ئیخوان
مصطفی مشهور ئەویش دەبێتە ڕابەری ئیخوان 
محمد حامد ابونصر  ئەویش دەبێت بە رابەری ئیخوان
  محمد مهدی عاکف   رابەری ئیخوان
-محمود عبدالحلیم نوسەری کتێبی (احداث صنعت التاریخ) ئەندامی مەکتەبی ئیرشادولەیەکەمین دامەزرێنەرەکای دەزگای نهێنی
 -صلاح شادی گەورە ئەفسەرو ئەندامی مەکتەب ئیرشاد
 سیدسابق نوسەری فقە السنەو موفتی ئیخوان موسلیمین لەسەردەمی بەننادا
 عبدالمجید حسن بکوژی نوقراشی سەرەک وەزیران١٩٤٨
هینداوی دویرومحمود عبداللگیف ئەوانەی هەوڵی تیرۆری عبدالناصریان دا
دەیانیتر لەناسراوو سەرکردەکانی ئیخوان.
هەر یەکێک لەو رووداوانەی کە محمود عبدالحلیم باسیدەکات کەچۆن ئەندامی نهێنیان لەناوی (مصر الفتا‌ە) چاندوەو گەیشتۆتە پلەیەکی بەرزی حزب کە نهێنیەکانی ئەو حزبەی بۆهێناون؛ هەروەها ئەو(محمودالعیسوی) کە سەرەک وەزیران احمد ماهری تیرۆر کرد؛بەحساب لەپارتی نیشتیمانی بوو بەڵام بە شاهیدی سید سابق موفتیی ئیخوان ئەویش سەر بەدەزگای تایبەت بوو بەڵام 
لەناو پارتی نیشتیمانیدا چێنرابوو(؛لماژا اغتیل حسن البنا)محمد علی ابو گالب.لە عبدالعڤیم رمچان.

٥-دارشتنی مەنهەجی پەروەردەی نوێ:دروستکردنی مرۆڤی نوێ:
بێگومان لەم بابەتەدا کەس نیە شان بدات لەشانی ئیخوان موسلیمین؛ئەوان هەر لەسەرەتاوە کاتێک کەسێک ئینتیمایان بۆدەکات یاخود  پرۆژەیەکە بۆ ئینتیما بێئەوەی خۆی پێبزانێت؛ئەو کەسە کاری لەسەردەکرێت بەپیی مەنهەجێکی پەروەردەیی تایبەت ؛ مەنهەجێکی جیاواز لەوەی لەماڵ و قوتابخانەو کۆمەڵگە وەریگرتوە؛ بەڵام مەنهەجێکی تۆکمەو پڕ گەرمو گوڕی وخەونی جوان؛ پەیوەندی ئیمانی گەرمو گوڕیی برایەتی؛تاکی پەروەردە کراو لەسەر مەنهەجی ئیخوان. چییتر خاوەنی خۆی ومێشك وهزری خۆی وکەسایەتی خۆی نیە؛بەڵکو تاکێکە بێ ئیرادە؛ئەو لەدەرەوەی کۆمەڵ هیچ مانایەکی نیە ؛ ژمارەیەکی بێ بەهایە کەسێکی وێڵە؛ بێنرخە؛ تەنیا ئامیزی گەرمی کۆمەڵە هەستکردنی بەدڵنیایی پیدەبەخشێت.

ئیخوان موسلیمین دەیانەوێت مرۆڤی ئاسایی تێک بشکێنن جاریکیتر مرۆڤێکیتر دروست بکەنەوە بەوپێوەرو حسابەی ئایدیۆلۆژیای ئیخوانی پێویستیەتی؛تەنانەت ڕایەڵەکانی پەیوەندیی نیوان خیزانیش گۆرانکاریی بەسەردێت.مەنهەجی پەروەردەی ئیخوان لەتاکەوە دەستپیدەکات؛پاشان دەچێتە سەر خێزان ؛پێویستە خێزانی ئیخوانی وزەواج لەنیوان ئیخوان( خوشک وبراکاندا) دروست بێت
-سیستمی پەروەردی ئیخوان کاردەکات لەسەر بێنرخکردنی تاک وفەرزکردنی ژیان لەناو کۆمەڵدا؛وەک فەرزی ئایینی؛ئەمەش یەکێکە لە گەمە ترسناکەکانیان کە لەو ڕێیەوە تاکی مونتەمی دەکەنە کۆیلەو بەهیچ شتێک ناتوانێت لەکۆیلەیی دەرچێت ؛ئەوان چەندین دەقی ئایینی دێننەوە بۆپشت راستکردنەوەی قسەکانیان .وەک (یداللە مع الجماعە)؛هەرچەند  هەمووزانایان کۆدەنگن لەسەر ئەوەی مانای (جماعە) لەو دەقانەدا کۆمەڵگەی موسوڵمان نشینە واتە(مجتمع) نەک گروپێکی دیاریکراو لەناو کۆمەڵگەدا (جماعە)،
-سیستمی پەروەردەیی ئیخوان ڕێگەنادات تاکەکانی لەدەروەی سەرچاوە رۆشنبیریەکانی خۆیان ئەندام خوێندنەوە بکات؛ بەڵکو نەئیمام بەنناو نە نوسەرەکانیتریش هانی موسوڵمان نادەن بۆ خوێندنەوە؛ بەڵکو تەنیا باسی کارکردن دەکەن؛ حەرەکەت کردن؛زانست بەتایبەتی زانستەکانی مرۆڤایەتی وەک فەلسەفەو فکر وبەرهەمەکانی مرۆڤایەتی جێی سووکایەتیکردن وجاهیلیەتە؛ لەبەر ئەوە تاکی ئیخوانی خۆی بە تورهاتەوە خەریک ناکات(وەک محمد احمد راشید ) پرسیارکردن وموناقەشەی پرنسیپەکان توروهاتە.!

-سیستمی پەروەردەی ئیخوان هەولدەدات هەموو لایەنەکانی ژیانی تاکی خۆی پڕبکاتەوەو بەخۆوەی گرێبدات بەجۆرێک دەوری دەدات کە بواری نەبێت لەدەرەوەی گروپ بژی؛ هەر لەژن هێنانەوە تا ویردەکانی رۆژانەو پەرستنەکان دەبێت لەسەر میتۆدی ئیخوان بێت؛هەر لە جۆری خویندنەوە بۆ جۆری قسەکردن و پۆشین وبیرکردنەوە؛ ئەوان بیر ناکەنەوە بەڵکو سەرکردایەتی لەبری ئەوان بیردەکاتەوە؛هەر بۆیە لەهەر شوێنێک قسەیەک دەکەیت هەرچی تاکێکی ئیخوانیە پش چەندین ساڵ هەمان وەڵامت بەهەمان لەفز دەداتەوە؛ وەک ئەوەی لەپاکەتدا هەڵگرابیت هیچی لێ نەگۆڕاوە.
پەروەردەی ئیخوانی تاک بەپەروەردەی سەربازی پەروەردە دەکات دەبێت تەنیا (سمع وگاعە) بزانێت نەک پرسیار وموناقەشە؛ هەروەها دەبیت ژیانێکی وشک وزبر بژی؛تەنیا بیر لەجیهاد بکاتەوەو خۆی نەزر بکات بۆ فکرەکەی؛لە مەنهەجی ئیخواندا بیرکردنەوە لە مەرگ ومەرگ دۆستی ئەسڵە نەک ژیاندۆستی؛ ئەو موجاهیدێکە خۆی تەیارداوە هەرکاتێک بانگکرا دەچێت بەرەوە مەرگ؛مەرگ دۆستی هێند قووڵە لەو مەنهەجەدا تەنانەت  شێخ بەننا لە گوتارێکیدا دەڵێت؛ ئوممەتی ئیسلام سەرفراز نابێت تا فێری مەرگسازی نەبین؛ئەوەش هونەرێکی گەورەو جوانە.
ئیمام بەننا هەول دەدات تاکی ئیخوان لە ژینگەکەی خۆی دابڕێت ولە ژینگەیەکی گریمانکراودا بیژێنێت کەناوی دەنێت ژینگەی ئیمان؛ ئەو پێی وایە کۆمەڵگە لە قەیرانی ئەخلاق و توانەوەلە جاهیلیەت و چۆکدادان لەبەردەم هێرشی ئەوروپادا دەژی؛ هەموو گروپ وحزبەکان ویانەکان وسەندیکاکان بێجگە لەئیخوان گەندەڵ نائیسلامین؛ تەنانەت یاسای مەدەنی ودەستوو جاهیلین ودەبێت موسوڵمان لێیان دوور کەوێتەوە؛
بەراشکاوی حەسەن بەنا بەتاکی ئیخوانی دەڵێت ئیدی تۆ خاوەنی خۆت نییت بەڵکو کۆمەڵ خاوەنی تۆیە؛ تۆخۆت فرۆشتوە بەخودا-واتە بەکۆمەڵ- لەبەرابەردا خودا بەهەشتت پێدەدا.

٦-دژایەتیکردنی دیموکراسیەت ولیبرالیزم:
ئەگر سیستمەتۆتالیتارەکان بەفاکتەری سیاسی دژایەتی لیبرالیزم ودیموکراسیەتیان دەکرد ؛ئەوە ئیخوان موسلیمین چەکی ئایینیشی دەخستە پال؛ کە بەهێزترین چەکی جەنگاندنە؛هەروەها چەکی شارستانی کەگوایە ئەو چەمکانە چەمکی ئەوروپین ولەگەڵ ئێمەی دنیای ئیسلامدا یەکناگرنەوە؛ پەیرەوکردنی ئەو چەمکانە مانای چۆکدادانە لەبەردەم دوژمنێکی شارستانیەتی ئیسلامدا کە هەموو پیلانگێڕیەک دەکات بۆ  شکست پێهێنانی ئیسلام.ئەوەی سەیرە هیتلەر دیموکراسیەت ولیبرالیزمی بە پیلانی جولەکە دەزانی بۆلەناوبردنی ئەڵمانیا؛بەهەمانشێوە ئیخوانیش ئەوچەمکاەیان بە پیلانی مپریالیزم دەزانی(جولەکەو خاچدارەکان).
خوێندنەوەی بەرهەمەکانی بەنناو ژیانی سیاسی خۆی لەو بارەوە پێمان دەڵێت کە بەننا بەتەواوی 
سووکایەتی؛ سەیری ئەو چەمکانەدەکات؛ بەننا تەنانەت  حزبایەتی بەحەرام دەزانێت ودەڵێت ئیسلام رەتی دەکاتەوە، تەنیا یەک حزب نەبێت ئەویش حزبی خوایە؛ ئەو حزبەی خواش بەننا بەزمانی حاڵ پێمان دەڵێ کە ئیخوان موسلیمینن؛ پاشانیش سعید حەوا بەڕاشکاوی پێمان دەڵێ کە ئیخوان تاکە حزبی ڕێگەپێدراوی خودان. تەنانەت حەسەن بنا زۆر بەراشکاوی داوای هەڵوەشانەوەی ژیانی حزبی دەکات وفرە حزبی بەسەرچاوەی بەڵاو نکۆکیەکان دەزنێت .بەڵام ئیخوان دەمێنێتەوە چونکە حزب نیە ؛ دەڵێت((دۆخەکە لەوە زیاتر بەرگە ناگرێت؛ هیچ چارەسەر نیە دەبیت هەموو حزبەکان هەڵوەشێنرێنەوە؛هەموو هێزی ئوممەت لەیەک حزبدا کۆبکرێتەوە –کەئەویش ئیخوانە بێگومان-تا سەربەخۆیی و ئازادیی ئوممەت بەدەست بێنێت؛ بنەماکانی چاکسازی گشتی دامەزرێنێت)مجموعە الرسائل
 ( ئیخوان موسلیمین ئیعتیراف بەم حزبە سیاسیانە ناکەن؛وەک سەرکردەی ئوممەت؛ وە ئەرکی سەرشانیانە کەخەڵکیان لێ دوور خەنەوە؛وە رایگشتی لەمەترسیەکانی ئەم حزبانە ئاگادار بکەنەوە؛وە بانگەوازی سەرکردەو لایەنگرانیان بکەن بۆداخڵبوون بەئیخوان ؛هەرکەسێکیان وەلامی دایەوە ئەوە لەئیخوانەو پێویستە تەواو واز لەحزبایەتیەکەی خۆی بێنێت،لە سەربازگەی ئیخواندا کاربکات؛ ئەوەی رازی نەبوو لێی دەگەڕێین با لەحزبایەتی خۆیدا بمێنێتەوە تاخودا لەنێوان ئێمەو ئەواندا فەتحێک دەکات؛ئیخوان موسلمین ئەم حوکمە دەگشتێنن بەسەر هەموو حزب ودەستە سیاسیەکانداو کەسی لێناپەڕێنن؛ وەبەردەوام داوای هەڵوەشاندنەوە ئەم حزبانە دەکەن بە شێوەیەکی رەسمی)مجموعە الرسائل٣٨٧
 لەشوێنێکیتردا دەڵێت(دەستورێکمان دەوێت  سیستمی حکومەتی ئیسلامی بەدی بێنێت وناکۆکی وحزبایەتی لەناو بەرێت)ص٣٩٠
پاش ئەوە بەننا تەنانەت داوا دەکات دەستە ئیسلامیە خێر خوازی وکۆمەڵایەتیەکانیش نەمێنن وهەموو لەئیخواندا بتوێتەوە(ئیخوان هەوڵ دەدات ئەم کۆمەڵەو دەستە ئیسلامیانە لێک نزیک بخاتەوە ؛ وەک ڕێخۆشکردن بۆ یەکگرتنیان لە یەک دەستەدا-کەئیخوانە –وە تەواو بتوێنەوە لەیەکدا لە پێناوی (مەنهەجی ئیسلام وئەحکامەکانی)ص٢٧٦
لەراستیدا بەننا بیری لەوە نەکردۆتەوە وەک سیستمی دیموکراتی وهەڵبژاردن دەسەڵات بگرێتە دەست بەڵکو چاوەڕوان بووهێزپەیدا بکات وئەو کاتە پەلامار بدات گەر حکومەت تەسلیمی فەرمانەکانی نەبوو؛ دەڵێ(هەرکاتێ ٣٠٠ کەتیبەتان لێ دروست بووکە رۆحی و عەقیدیی ئامادەبوون وفکری ورۆشنبیری تەواو بوون و جەستەیان وەرزشی بوو؛ لەو کاتەدا داوام لێبکەن کە دەرگای ئاسمانتان پێبگرم جەنگی هەموو ستەمکارێکتان پێ بکەم ؛وە ئەیشیکەم خوا یاربێت؛ پێغەمبەر دەفەرموێ(لن یغلب اپنا عشر الفا من قلە)دوانزەهەزار کەس لە کەمیدا ناشکێن؛ئەوەش من وادەزنم زۆری نەماوە؛ئیوە دەتوانن ئەو ماوەیە کورت بکەنەوە گەر هیممەتان هەبیت.لەبەر ئەوە دەست بکەن بەکاری جیدد مەشق بکەن یەک چرکە بەفیڕۆ مەدەن .بانگەوازەکەتان بڵاو بکەنەوە ...)لەمە دەقەوە بۆمان دەردەکەوێت کە بەننا خۆی ئامادەناکات بۆ هەڵبژاردن بەڵکو خۆی ئامادە دەکات بۆ جەنگ
ئیخوان پشتیوانی لەهیچ حکومەتێک ناکەن لەسەر بنەمای حزبی دامەزراێت؛ بەڵکو دەبێت لەسەر بنەمای ئیسلام بێت...پشتیوانی حکومەتێکیش دەکات بەرنامەی ئیخوان جێبەجێبکات ئەگەر حزبیش بێت) ص٣٨٧
هەروەها دەڵێ(کاتی ئەوە هاتوە دەنگ بەرزبکرێتەوە بۆ لەناوبردنی سیستمی حزبی لە میسردا؛تا بیگۆڕین بەسیستمێک کە هەموومان کۆببکاتەوە هەوڵەکانی ئوممەت یەکبخات بەپێی مەنهەجی ئیسلامی. ئەمە واجبێکی ئیمانی و ئینسانی و نیشتیمانیی ئیخوانە)ص٣٥٤
بەڵکو سەعید حەوا لە جنداللەدا دەڵی( پێویستە هەمو بانگخوازانی دیموکراسیەت ولیبراڵیەت لە دنیای ئیسلامدا هەڵکەندرێن و بنە بڕ بکرێن )جنداللە پقافە واخلاقا ص
هەروەها سید قوتب لە معالمدا بەئاشکرا باس لەوە دەکات کە سیستمی لبراڵی ودیموکراسی جاهلیەتی سەدەی بیستەمەو دەبێت لەناو ببرێت (معالم فی الگریق ص
تەنانەت لەناوخۆی ئیخوانیشدا شتێک نەبوە بەناوی هەڵبژاردن یاخود ئەنجوومەنێکی شورا کە ڕای مولزەم بێت بۆ شێخ حەسەن بەننا؛ ئەوەی زانراوە  بەننا تەننەت لە هەلویستە سیاسیەکانیشدا هەر ڕای خۆی حساب بوە ؛تەنانەت رای ئەنجومەنی شورا یاخود مەکتەب ئیرشاد تەنیا بۆ راوەرگرتن بوەو پاشان خۆی بڕیاریداوە.
ئەوەی سەیرە ئەندامی ئیخوان سوێندی وەلائو گوێڕایەڵی بۆ مورشید خواردوە نەک بۆ ئیخوان لەکاتێکدا لەهەموو گروپێکیتردا مرۆڤ ئیمان بە فکر دێنێت نەک بە سەرکردە،بەڵکو لەکۆنگرەی سێهەمدا کۆنگرەکە تەازولی لەهەموو دەسەڵاتەکانی خۆیکردو دایە دەستی مورشید(مژکرات الدعوە والداعیە)

ئیخوان بانگەشەی ئەوە دەکات کە بەناوی گەل وئوممەتەوە حوکم دەکات وقسەدەکات بەڵام پێمان ناڵێ کێ ئەم تەفویزەی داوەتێ؛ هەمو گوتارو خوتبەکانی بەننو بەناوی ئوممەتەوەیە وەک ئەوەی هەموو ئوممەتی ئیسلامی ئەویان کردبیتە نوینەری خۆیان تابەناویانەوە قسەبکات؛ئەوان دەیانەوێت بەناوی ئوممەتوە دەسەلت گرنەدەست بەڵام بێ سلباتەکانی دیموکراسیەت ولیببراڵیەت؛ئەمەش سوننەتی هەموو حزبە تۆتالیتارەکانە.
ئەوان گەل بە قاسر دەزانن کاڵفام و تێنەگەیشتوە جاهیلە؛ پیویستی بەپیاوە عاقلەکانە حوکمی بکەن ؛
لە بەشی سیستمی حوکمدا بەننا پێمان دەڵیت کە  هەڵبژاردنە رای ئوممەت مەرج نیە بۆ حکومەت بەڵکو پیویستە ئەهلی(حل وعقد) ئەو کارە بکەن ؛واتە لەجیاتی پەرلەمانی هەڵبژێرراوی گەل کاربکەن؛ ئەهلی حل و عقدیش سی جۆرن؛(زنایانی ئایینی؛شارەزایانی کارو باری گشتی؛سەرکردەو سەرۆک وسەرۆک عەشیرەتەکان)؛ ەو دەڵێت سیستمی نوێنەرایەتیش بەمەرجێک قبوولە کەتەنیا ئەهلی(حل وعقد) بۆیان هەبێت خۆیان هەڵبژێرن. پێم وایە ئەم پرەنسیپە لەگەڵ پرەنسیپەکانی سیستمە تۆتالیتارەکان یەک شتە لەگەڵ گۆڕینی زاراوەکاندا.(مجموعەالرسائل ص٢٧٧ 
٧:مەسەلەی جیهاد:هەموو سیستمە تۆتالیتارەکان؛ خاوەنی بیرۆکەی فراوانخوازی وپاوانخوازین؛ واتە لەسەر حسابی ولاتانیتر داگیرکاری دەکەن؛ئەم جەنگە بەردەوامە تەنیا میکانیزم نیە بۆ داگیرکاری بەڵکو دەبێە امانجێک ؛هەروەها بۆ بیانوو دان بەدەست ڕژێمەوە بۆ پێشیلکردنی ئازادی وهەمەنەتی رەهای دەسەڵات؛ حەسەن بەننا بەناوی جیهدەوە پێمان دەڵێ:خودا جیهادیفەرزکردوە لەسەر هەموو موسوڵمانێک ؛فەرزێکی وا کە بۆی نیە لە ژێری دەرچێت؛هەروەها هانی زۆری موسوڵمانیداوە بۆ جیهاد (مجموعە ص٤٣٨)
(هیچ ئایینێک یا رژێـێک نابینیت وەک ئیسلام گرنگی بەجیهادو ژیانی سەربازی جەنگی بەردەوام دابیت .. دابێت وەک ئیسلام...دەقەکان بە ڕونترین وشە باسی جیهادو کوشتارو سەربازی دەکەن،)ص٤٣٨
پاش ئەوەی چەندین دەق دێنێتەوە لەسەر جیهاد ؛ئینجا قسەی زانایان ژێنێتەوە ؛ دەڵێ:
خاوەنی کتێبی (مجمع الانهر ) دڵێت: (جیهاد لشەریعەتدا کوشتنی کافران ولێدانیان وتاڵانکردنی ماڵیان روخاندنی پەرستگاکنیان و شکاندنی بتەکانیانە.مەبەستیش بەهێزکردنی ئایینە بەکوشتاری جەنگیەکان وژمی (ئەهلی کیتاب)گەر پەیمانیان هەڵوەشاندەوە وهەڵگەراوەکان لەدین و..پێویستە ئیمام هەمووساڵێک جارێک یا دووجار سوپا بنێرێتە سەر دوژمن(دارالحرب)..ئەگەر ەوان دژایەتیشمان نەکەن
عبدالل کوری ئیمام احمد ەڵێ( دوای نوێژو رۆژوو هیچ کارێک نابینم لە جیهاد باشتر بێت.

ئەبێ ئەوەش بڵێم موسوڵمانان لەهیچ سەردەمێکدا جیهادیان واز لێنەهێناوە تەنیا لەم سەردەمە تاریکەدا نەبیت.
پاشان گاڵتە بەوانە دەکت کە وشەی جیهاد بەمانای جیهادی نەفس لێکدەدەنەوە؛دەڵێت ئەو فەرموودەیە هەرلاوازیشە؛ 
پاشان روودەکاتە ئیخوان ودەڵێت(برایان!ئەوە ئوممەتەی مەرگسازی باش بزانێت ، بزانێت چۆن مەردانە دەمرێتبخودا ژیانی سەربەرزی پێدەبەخشێت؛ ئەم لاوازیەی توشمان بوە تەنی بەهۆی خۆشەویستی دنیاوەیە؛خۆتان ئامادەبکەن بۆ کارێکی گەورە؛سووربن لەسەرمەرگ خودا ژیانتان پێدەبەخشێت))مجموعە الرسائل کتاب الجهاد٤٣٨-٤٥٤
هەرچەند شێ بەننا ببە ناڕوونی مەبەستەکان دەهێڵێتەوە و پێمان ناڵێت دژ بەکێ جیهاد دەکات؛ بەڵا وەک دەردەکەوێت جیهاد بەمانای کوشتار لەمەنهەجی ئەودا ؛میکنیزمێک نیە بەڵکو خۆی لەخۆیدا ئامنجە؛ ئەگەر جەنگیش نەبوو دەبێت دروستی بکەین؛ ئەوەتە قسەی ئیمامەکان دێنێتەوە وەک پشتگیری؛ گەر بەرانبەر جەنگیش نەکات دەوڵەتی ئیسلامی دەبێ ساڵی یەک دووجار هەر پەلاماریان بدات؛
ئیخوان وەک سیستمە شمولیەکانیتر ؛بەرهەم هێنەری کۆمەڵگەیەکی ناجێگیرە؛ بیرلەژیانی رەفاهیەت وئۆقرەیی ناکاتەوە؛بەڵکو بەنا ژیانی رەفهیەت وبە داوەشاو زەلیلی ناودەبات؛ بەڵکو وەک هیتلەر وستالین دەیانووت ئەوان پەیامێکی جیهانییان پێیەو دەبێت بیگەیەنن؛ حکومەت ودەسەڵاتیش تەنیا میکانیزمێکن بۆ گەیشتن بە ئامانجی گەورەئەوەتا لەئامانجەکان ئیخوان ئەمانەن(تاکی موسولمان خێزانی موسوڵمان حکومەتی ئیسلامی ، گێڕانەوەی خەلافەت ؛ پاشان هەوڵدان بۆکۆنترۆڵکردنی دنیا سەروەری بەسەر جیهاندا.

دژایەتیکردنی جوولەکە:

ئەم خاڵە زیاتر لەنازیزم زەق بۆتەوە؛ هەرچەند فاشیەکانیش بەهەمان شێوە ەو دژایەتیەیان بەرامبەرجولەکە ڕاگەیاندوە؛ پرسی دژایەتیکردی جولەکە لای نازیزم لەوێوە سرچاوە دەگرێت کە هیتلەر نەژادی ئاری بەرەگەزی باڵا دەزانێت لەکاتێکدا جوولەکە نەژادێکی نزمن ؛لەگەڵ ئەوەشدا جوولەکە کاریگەری گەورەیان ەسەر نەژادو تێکەڵ بوونی خوێنی نەژادی باڵا بەخوینی نەژادی نزم هەیە؛لەراستیسا مەسەلە ئەوەبوو جوولەکە ئبووریئەلمانیایان کۆنترۆڵکردبوو؛هەروەها زۆر لەزانایان فەیلەسوفەکان لەرەگەزی جولەکە بوون.

بێگومان هەموو کەمینەیەکیش لە ناو زۆرینەدا هەمیش چاودێریکراوەو لە هەڵە بچوکەکانیشدا تاوانبار دەکرێت؛ ئەمەش ستێکی ئاساییە؛ بەلام بنیاتنانی ئایدیایەک لەسەر ئەو بنەمایە سەیرە.
بەڵام بۆ ئخون دژایەتی جولەکە دەکەن؛؟ بەشێکی ئەو دژیەتیە لە روحەدینیەوە دێت کەلەموەی ١٣٠٠ساڵی رابوردوودا دروستبووە وململانێ موسوڵمان وجولەکە لەمەدینە کەبە پاکتاوکردنی جولەکە لە بەنی قورەیزە کۆتاییهات.بەشێکیتر مەسەلە فەلەستینو ململانێی عەرەب وجولەکە لەسەر فەلەستینە ؛کەلەسەردەمی سەرهەڵدانی ئیخواندا سەریهەڵدابوو؛ ئەوەس کە ئینگلیز کە میسریان داگیرکردبوو ؛هەر ئەوانیش پشتیواننیان لە بنیاتننی دەوڵەتێکی جوولەکە دەکرد لە فەلەستین،هەروەها جولەکە لەمیسردا خاوەنی پێگەیەکی ئبووریی بەهیزبوون. ئەمەش لای ئیوان جێگەی نیگەرانی بوو.
بۆیە دەبینی یەکێک لە پیە گرنگەکانی فەلسەفەی ئیخوان دژایەتی جوولەکەو مەسەلەی قودسە؛ئیخوان جولەکەکانی میسریان تاوانبار دەکرد بە بەقاچاخبردنی چەک بۆ جولەکە لەفەلەستین؛ ئیخوان هەرگیز جیاوازیی نەکردوە لەنیوان زیۆنیزم وەک بزووتنەوەیەکی رەگەزپەرستانەو جوولەکە وەک دین؛بەڵکو لە گۆڤاری ئیخوان موسلیمیندا ستونێکی هەفتانەیان هەبوو بەناوی مەترسیی جولەکە لەسەر میسر؛هەروەها هێرشیانکردە سەر کارگەو شوێنەکانی جولەکە لەمیسرداو زۆریان سووتندن لەسەردەمی حکومەتی صدقی پاشاو نوقراشیداوەک کاردنەویەک لەدژی جەگی عەرەب وجولەکە لەفەلستین(زکریا بیومی :الاخوان المسلمون ٣١٥)
٨: ئیخوان موسلیمین وەک هەر بزووتنەوەیەکی تۆتالیتار خاوەنی ئایدیۆلۆژیایەیەکی ناڕوونە؛ ئەو لەگەڵ نەتەوەییدا خۆی وەک نەتەوەیی پیشاندەدات؛ لەگەڵ نێو نەتەوەییدا ئەویش نێونەتەوەییە؛ لەگڵ سۆسیالیستە ەویش سۆسیالیستە؛ لەگەڵ سەرمایەداردا هەمان شتە؛ کاتێ دەبینی شۆڕشگێرە؛ کاتێکیتر دەبینیت چاکسازی دەکات؛کاتێک باسی ژن دەکەیت ئەو لەهەمووکەس زایتر مافی ژن دەپارێزێت؛ ئەو کاتێک باسی چینی پرۆلیتار دەکەیت ئەو لەهەموکەس زیاتر مافەکانیان دەپارێزێت؛
بەشێکیتر لە ناڕوونی مەنهەجی ئیخوان؛ئەوەیە کە هەرگیز ئامادە راستەقینەکانی خۆیان دەرناخەن؛حەسەن بەننا لەسەرەتای بانگەوازدا بەهیچ شێوەیەک باس لە سیاسەت ناکات ؛بەڵکو وەک بانگوازێکی ئایینی تەقلیدی ؛وەک تەریقەتێکی سۆفیەگەری خۆی تەرح دەکات؛ هەر بۆیە تەنانەت ئینگلیزیش ئامدەن هاریکاری بکەن مزگەوتی بۆدروست بکەن وپارەی بدەنێ؛ئەمەش هەندێک لە سەرکردەکانی ئیخوان دوایی بەشانازیەوە باسیدەکەن کە شێخ بەنن توانیوێتی هەموو لایەک بخەڵەتێنێ.گارق البشری تۆژەرلەوبارەوە دەڵێت(ناڕوونی ئامانجەکانی ئیخوان ئەوو کۆمەڵەی لەزۆر شت بوارد؛وەک هەڵوێستگرتن لەپرسە جەوهەریەکانی سیاسەت ونیشتیمانیەکان لەراستیدا ئیخوان کەمترین قسەی لەسەر مەسەل نیشتیمانیەکان کردوە بەبەراورد لەگەڵ حزبەکانیتردا؛ئەمەش گومانی گەورەی دروستکردوە لەو لایەنەوە
گەر ڕاست بێت بڵێێن ئامانجەکان و بنەماکانی ئیخوان لاستیکی نەخشێنراون تۆ هەر چیەک دەڵێیت ئەو  دەتوانێ خۆی لەگەڵدا بگونجێنێت؛ مۆسۆلینی دەیوت( من لە یەک کاتدا دوکەوتو ڕادیکاڵـ؛ شۆڕشگیرو ریفۆرمیستم) گرنگ فکر نیە بەڵکو گرنگ کار کردن وکۆکردنەوەی خەڵکە)

٩:ئایدیالیزەکردنی فەزای گشتی:ئیخوان موسلیمین هەوڵ دەدات هەموو فەزای گشتی بەرەنگی خۆی بنەخشێنێت؛ هەر بۆیە لەسە ڕێبازی تۆتالیتاریزم؛هونەری ئیسلامی ،ئەدەبی ئیسلامی؛ خوێندنی ئیسلامی؛ئابووریی ئیسلامی؛خێزانی ئیسلامی؛ پزیشکی ئیسلامی؛ زانستی ئیسلامی؛دادگای ئیسلامی بەرهەم دێنێ؛ئەوەی کە پاشان بە(ئیسلاماندنی مەعریفە دەناسرێت)؛بەننا داوا دەکات هەمو دنیا تەسلیمی ئەوو حزبەکەی ببن ،بێگومان بەرامبەر هەموو بەرهەمێکی مرۆیی کە موڵکی مرۆڤایەتیە ؛ئەوان پاشگرێکی ئایدیۆلۆژیانە دادەنێن؛ئەو پاشگرەش پیرۆزیی دەدرێتێ؛ بەلام لەراستیدا ئیخوان مەبەستێتی ئەو ئیسلامەی خۆی لە قاڵبێکدا کردوێتیە ئایدیۆلۆژیا حاکم بێت نەک دنیابینیەکی فراوانی ئایین

ئەنجامگیری:
١-ئیخوان موسلیمین پۆلێندەکرێت لە حزبە ئایدیۆلۆژیە شمولیەکان؛کە دەیەوێت هەژموونی خۆی بەسەرهەموو لایەنەکۆمەلایەتی وتاک وئابوری سیاسی وکەلتووریدا بسەپینێت.

٢-ئەم گروپە لەزۆربەی لایەنە فەلسەفی وپەیکەریەکانیدا هاوشێوەی حزبەتۆتالیتارەکانە؛بەڵام بەتایبەیماەندی ئایینی وخۆرهەڵاتیەوە.

٣:ئەو بارودۆخەی حزبەتۆتالیتارەکانی ئەوروپای بەرهەم هێنا  هەمان ئەو باتودۆخەیە کە ئیخوان موسلیمینن لە خۆرهەڵات بەرهەم دێنێت.

٤-حزبەتۆتالیتارەکانی ئەوروپا؛لەئەڵمانیاو ئیتاڵیا وسۆڤیت وچەند وڵاتێکی تردا دەورەی مێژوویی خۆیان تەواوکردو گەیشتنە پایان؛ بەڵام ئیخوان موسلیمین نەیتوانی بگاتە دەسەڵات وهەر وابەناکامی مایەوە (واتە سووڕی گەشکەردن ومردنی خۆی تەواو نەکرد)هەر بۆیە ئیخوان تائێستاش کارایی هەیە لەسەر ساحەی سیاسی وکۆمەڵایەتی؛ چونکە تائێستاش وەک خەونێکی فریادرەس لای زۆرکەس ماوەتەوە.

٥-فەلسەفەی ئیخوان زۆر لاستیکیەو دەتوانێت لەگەڵ هەمودۆخێکدا خۆی بگونجێنێت تا بگات بەئامانجەکانی خۆی؛ئەو لەوپێناوەدا چەندین جار قۆزخەانی خۆی گۆڕیوە؛ بەڵام وادیارە تائێستا نەیتوانیوە ئامانجی گەیشتنە دەسەلات بەدەست بێنێت.

گۆڤاری ئیخوان موسلیمین مەلیک فاروق:

١-شوبا١٩٤٨ت وێنەی مەلیک فاروق بوگەورەیی لەسر بەرگی گۆڤاری ئیخوان لەژێریدا نوسراوە(خاوەن شکۆ بەبۆنەی جەژنی لەدایکبوونی پڕ بەختەوەریەوە)
٢-مایس ١٩٤٨ پێنج لەحاکمەکانی عەرەب؛لەسەرەوەی مەلیک فاروق مەلیک عبدالعزیزلەژێریدا نوسراوە٩پاشاکان وسەرۆکەکانی عەرەب کە هیوای گەلانی عەرەبین پێوە هەڵواسراوە)
٣-٢٢ مایس وێنەیەکی گەورەی مەلیک فاروق ١٩٤٨نوسراوە(خاوەن شکۆی گەورە مەلیک فاروقی یەکەم بەبۆنەی سەرکەوتنی سەربازە سەرفرازەکانیەوە لەجەنگی فەلەستین)
٤-٢٦مایس ١٩٤٨؛وینەیەکی گەورەی مەلیک فاروق مەلیک عبدوڵ نوسراوە(حەزرەتی خاوەن شکۆی الفاروق مەلیکی وادی نیل پێشوازی لە میوانەعەزیمەکەیدەکات مەلیک عبدوڵا)
٥-١١مایس ١٩٤٧ وێنەیەکی گەورەی فاروق مانشێت( لەجەژنی دانیشتنی پڕ بەختەوەری لەسەر کورسی شاهانە)
٦-ساڵی١٩٤٥ گۆڤاری ئیخوان( سەیر نیە گەر گەلێک ‌هێندە مەلیکی خۆی خۆش بوێت؛چونکە هەر لەدایکبونی مەلیک سەرەتای خێرێکی گەورە بوو بۆ میسر؛؛و هاكتنی ڕووی گەشاوەی مژدەی خێرو خۆشی بوو بۆ هەمو خۆرهەڵاتی ئیسلامی؛وەک ئەوەی خودا چارەنووسی ئوممەتی بەچارەنووسی ئەوەوە گرێ دابێت؛یا خودا بیەوێتلاوێتی فاروق بکاتە سەرچاوەیەک بۆ گێڕانەوەی لاوێتی ئوممەت


مصطفی مشهور ١٩٩٣ الاسلام والدیمقراطیە؛ط.مرکز الاهرام:١٩٩٣؛ص٨٤ فهمی هویدی
(پێویستە جیاوازی بکەینن لەنێوان قۆناغی بانگەوز کە وەزعێکی سەپێمراو بەسەر ئیسلامیەکاندا هەیەو هیچ بژاردەیەکیان لەبەردەم نیە؛ وە لەنیوان نموونەی ئەو دەوڵەتەی ئیسلامیەکان تەسەوری دەکەن. من نابینم هیچ دەگایەک بکرێتەوە لە دەوڵەتی ئیسلامیدا لەبەردەم موخلیفەکای ئیسلاام بۆئەوە بانگەواز بۆ مەبدەئەکانی خۆیان بکەن؛ چ لەعەلمانیەکان بن یا شیوعیەکان ؛ ئەمەش لە بابی خۆپاراستنە کە پێویستە بۆ پاراستنی کۆمەڵگە و دیفاع لەبەها ئیسلامیەکانی)

بەیعەتی حەسەن بەننا بۆ مەلیک فوادو فاروق
حەسەن بەننا بەیعەتی داوە بەمەلیک فواد(الی سدە صحب الجلالە الملکیە حمی می الدین ونصیر الاسلام والمسلمین ملک مصر المفدی:یتقدم اعضا‌ء مجلس الشوری العام للاخوان المسلمین المجتمعون فی مدینە الاسماعیلیە  صفر ١٣٥٢والممثلون لخمسە عشر فرعا من فروع جمعیە الاخوان المسلمین برفع اصدق صیات الولا‌ء للعرش المفدی ولجلالە الملک وسمو ولی عهدە المحبوب)ـدکرات الدعوەص١٥٦ دار الشهاب
ملک فاروق (الی مقام صاحب الجلالە الملک فاروق الاول:ارفع الی السدة العلیا ولا‌و اعضا‌ء جماعە الاخوان المسلمین فی القطر المصري کلە بل وفی العالم الاسلامی اجمع واخلاصهم لعرشکم المفدی؛ وتحیتهم لذاتکم المحبوبە)مجلة النذیر ع٢.٦ربیع الثنی ١٣٥٧هـ دار الکتب والوثائق.
وقال(یامولای لقد برهنتم جلالتکم فی کل موقف علی اعتزازکم بتعالیم الاسلام وحرصکم علی ان تسود الروح الاسلامی النبیل مظاهر حیاة شعبکم المخلص وکنتم فی ذلک خیر قدوە)
 فی اکتوبر ١٩٤٦(ان جلالتکم وانتم الطنی الاول خیر من تتحقق علی یدیە الامال وتنصلح بسامی حکمتە و جمیل ارشادە وتوجیهە الاحوال)ص حداث صنعت التاریخ ج١ ص ٤١٩.

(وإن لنا فی جلالە الملک المسلم ایدە اللە املا محققا وفی الشعب المصری الذە صقلتە الحوادث ونبهتە التجارب) مذکرات الدعوة ص١٩١
قال محمود صباغ(وقد نظرسید فایز فی قرار حل الاخوان وفی الظروف التی تحیط بهذا القرار سوا‌ء فی المیدا أو فی داخل مصر فشعر أنە ـحکوم بحکومە تحارب الاسلام والمسلمین،وقرر الدخول معها فی حرب عصابات فوق ارض مصر) التنظیم الخاص ودورە ص٤٥٠ محمود صباغ
وقال محمود عساف (مع الامام الشهیدص١٦٥)(فقامت مجموعە احمد فٶاد – وکان ضابطا بالشرطەضنب تنظیم الوحدات الذی کان یشرف علیە صلاح شادی- وکان یچم مالک یوسف وشفیق انس وعاطف عطیة حلمی وعبدالمجید احمد حسن ومحمود کامل برسم خطة قتل لنقراشی باشا، ونجح عبدالمجید فی مهمتە بعد ان تنکر فی زی ضابط بولیس وقتل النقراشی )
احمد رائف (تقرر قتل النقراشی فرسمت الخطە بعنایە واجریت عدە تجارب واختیر الموعد المناسب وتم التنفیذ بکفا‌وە عالیە)الصفحات ص ٥١٢
قال الصباغ( ان الاسلام سن اسلوب الاغتیالات فی مواجهە الخصوم.. وذکر فی کتابە حقیقە التنظیم الخاص ص ٤٢٩ -٤٣٥وذکر فی کتابە ثلاث حجج لمشروعیە الاغتیالات السیاسیە)
قال الصباغ(لایمکن ان یعتبر ان قتل النقراشی باشا من حوادث الاغتیالات السیاسیة فهو عمل فدائی صرف قام بە ابطال الاخوان المسلمین؛ کانت خیانە النقراشی صارخە لاتستتر ؛ مما یجب قتل هذا لاخائن شرعا ویکون قتلە فرض عین لی کل مسلم ومسلمە) التنظیم الخاص ص
٣٤٢
  وكان یتبع النظام الخاص قسم للمخابرات یبدو أنه أنشی‌و مبكرا, فأدخل بعض إخوان النظام فی الأحزاب والهیئات اڵاخری بمصر حتی نكون یقظین لما یجری علی الصعید السیاسی فی مصر. وكان من اڵامثلە الناجحە فی هذا الشأن الأخ أسعد السید أحمد الذی انضم إلی حزب مصر الفتاە حتی وصل إلی الحرس الحدیدی الذی أنشأه لحنایته زعیم الحزب اڵاستاذ أسعد أحمد حسین. ذلك الحرس كان مكونا من ستە أفراد . وأصاب الملل أسعد من تلك المهمە ڵانها كانت تحرمه من التردد علی دور الإخوان حتی لا ینكشف أمره, فذهب یعرض علی الزعیم أن یندس فی صفوف الإخوان لیأتیه بأخبارهم, وأعجب الزعیم جدا بالفكرە فرد موسی إلی أمه. انكشف أمر اسعد بعد ژلك فی قضیە السیارە الجیب, وتطوع اڵاستاذ أحمد حسین كمحام للدفاع عنه, وكان أهم ما عنی به أن یتبین أمرا.... هل كان أسعد من الإخوان واندس علی مصر الفتاە, أم كان من مصر الفتاە واندس علی الإخوان فقبض علیه معهم؟!

- وفی بعض فترات الخلاف بین حزب مصر الفتاە والإخوان كان للإخوان مۆتمر كبیر ومزدحم فی دراهم بالحلمیە الجدیدە فأرسل الحزب اثنین من أعضائه لتفجیر عبوە وسط الجموع. وجا‌ونا العلم بهما فكنا فی انتظارهما وما أن جا‌وا وجلسا حتی قبض الإخوان علیهما وحبسوهما فی حجرە ببدروم الدار تحت الحراسە بعد تجریدهما من المفرقعات. وطال انتظار اڵاستاذ أحمد حسنین دون أن یسمع الانفجار, وبعد انتها‌و المۆتمر اتصل به اڵاستاذ البنا تلیفونیا وقال له " لك عندنا أمانە, إن كان یهمك أ
یوسف طلعت یەکەم کەس بوو حزام ناسف ی داهێنا(احمد عادل کمال: نقاط علی الحروف) ومن هنا نستطیع تصور وقع قرار الحل علی نفوس الإخوان المسلمین – النظام
نوقراشییان کوشت صلاح شادی:شێرەکانی ئیخوان

وعامە الإخوان - لندرك ما تلی ذلك من أحداث أسفرت عن قتل النقراشی فی یوم ٢٨ دیسمبر
١ بواسطة أسد الإخوان بعد محاولات متعددە ومریرە من جانب المرشد فی تجنب ٩ سنە ٤٨
هذه الكارثە ( ١) بالإضافە إلی الحقائق التی كانت تلق ظلها علی النقراشی بالعمالە للإنجلیز فی
مواقفه المتعددە من حوادث كبری عباس فی ٩ فبرایر سنە ١٩٤٦ علی أیدی الشرطة
المصریە تحت إشراف ( ٢) البریطانیین ثم موقفه كذلك من المظاهرات التی قام بها طلبة
الجامعە ضد محادثات الهدنە المقترحە لحرب فلسطین فی ٤ دیسمبر (ا) سنە ١٩٤٨ قبل قرار.