فەهیمە سابیر

ئەلیكسێندرا كۆلۆنتای لە ساڵی 1872 لە سانت بیترۆسبۆرگ لە خێزانێكی پارێزگار و دەوڵەمەند لە دایك دەبێ، كچێكی شەرمن بەڵام لە هەمان كاتدا بوێر بووە، جیاوازی گەورەی نێوان ژیانی دەوڵەمەندی خێزانەكەی و دۆخی خراپ و هەژاری دەوروبەرەكەی كاریگەریی قوڵیی كردە سەر بیركردنەوەو داهاتووی كۆلۆنتای، كاتێ تەمەنی 20 ساڵا بووە لە گەشتێكی خێزانەكەی بۆ بەرلین، لە شارەكە خۆی جیا دەكاتەوە، مانفێستی كۆمۆنیست بەدەست دێنێ كۆلۆنتای تێنوی خوێندنەوەو زانیاری لە سەر مێژوو و بڵاوكراوەی سیاسی بووە، دژی خواستی خێزانەكەی لە تەمەنێكی بچووك شوو بە ئەندازیارێكی میكانیك دەكات كە كاری سیستەمی میكانیكی ناو كارگەیەكی دەكرد، ئەمە دەرفەتی بۆ كۆلۆنتای كردەوە لە نزیكەوە ئاگاداری هەلومەرجی خراپی ناو كارگەو مانگرتنی بەردەوامی كرێكاران بێ لە نەوەدەكانی سەدەی نۆزدەهەم، بەتایبەتی مانگرتنی كرێكارانی رستن و چنینی پترۆگراد كە سەرنجی كۆلۆنتای راكێشابوو.

ئەلیكسێندرا كۆلۆنتای لەگەڵ چەند ژنێكی تر لە مۆزەخانەیەكی سانت پتروسبۆرگ بوونە ئەندامی گروپێكی نهێنی شۆڕشگێر و رادیكال، سوودیان لە شوێنەكە بینی بۆ ئەڵقەی گفتوگۆ و كۆكردنەوەی هاوكاری و وانە و وتاردان بە كرێكارانی كارگەكان بۆ پشتگیریی و بەردەوامی مانگرتنەكان، بۆ خۆشیان بە بیانوی وانەی زانستی رووەكزانی دەستیان دەگەیشتە تازەترین بڵاوكراوەی سیاسی و سۆسیالیستی، بەمەش پەیوەندیەكی راستەوخۆ لە نێوان شۆڕشگێران و كرێكارانی كارگەكان دروست بوو، مانگرتنی كرێكاران لە نەوەدەكان زێدە دەبوو بۆیە پەیوەندی شۆڕشگێران كە بەنهێنی رێكخرابوون لەگەڵ خەباتكارانی كرێكاران لە گەشە و پەرەسەندن دابوو، كە بەشێكیان ژن بوون لەو كاتەوە كۆلۆنتای تاكۆتایی ژیانی بە شۆڕشگێری و پابەند بە پرنسیپ و بە رێكخراوەكە مایەوە.

لە ساڵێ 1905 روسیا شەپۆلێك مانگرتنی بەخۆوە بینی، كرێكاران كە لەناویاندا ژنی كرێكار هەبوو خزانە ناو ململانێی چینایەتی و ژن هەستیان بە هێز و توانای خۆیان كرد و سەلماندیان كە تینوی یەكسانی سیاسینە، كۆلۆنتای دواتر لە كتێبەكەیدا (مێژووی بزوتنەوەی ژنانی كرێكار لە روسیا) دەلێت: لە ساڵانی شۆڕشگێری 1905 و 1906، ژنانی كرێكار جیهانی دەوروبەریان ناسی ژنان لە هەموو شوێنێك هەبوون، ئەگەر تۆماری بەشداری ژنانمان هەبوایە یان لیستێك بەو ناڕەزایی و مانگرتنانەی بەشداریان تێدا كردیە ، یان قوربانی ژنانی پرۆلیتاریا و دڵسۆزیان بۆ سۆسیالیزم، ناچارمان دەكات روداوەكانی شۆڕش بە وردی و یەك لە دوای یەك بخەینە روو.

كۆلۆنتای بەشێكی سەرەكی بزوتنەوەی شۆڕشگێری سەرەتاكان بوو، هەستی بە ستەمی سەر ژنان و بەهەمان شێوە لە سەر جولانەوەی كرێكاری كە بەیەكەوە بەستراون دەكرد، لە نووسینەكانی پەیوەندی چەوسانەوەی رەگەزیی و چینەكەی دەخستەڕوو، كە ئەمەش خزمەتی بە ماركسیزم كرد، هەر لەو سەردەمە بزوتنەوەی ژنان شێوازی نێودەوڵەتی وەردەگرت، ئەمەش متمانەی ژنانی شۆڕشگێری زیاد دەكرد.

كۆلۆنتای كاری لەسەر دەستپێشخەرییەكی گرنگ بۆ رێكخراوەكەی كرد كە خۆی لە خواست و داواكاری ژنانی كرێكار دەبینیەوەو رێكخراوێكی سەربەخۆ بۆ ژنان، سەرەڕای باوەڕی بە خەبات لە پێناوی سۆسیالیزم ( چارەسەری یەكجاری كێشەی ژنە ) ئەوەشی بە گرنگزانی لە ناو ژنان خەبات بۆ بەرەنگاربوونەوەی جیاكاری و دۆخی خراپی ژنان بكات، كە لەمە رووبەرووی دژایەتی بووە بەڵام دواجار بۆلشەفیك و مەنشەفیكەكان كە تازە یەكیان گرتبۆوە دەستپێشخەری دامەزراندنی رێكخراوی (ژنانی كرێكار بۆ هاوكاری یەكتر ) ی پەسند كردو نووسینگەی لە نزیك سەندیكای كرێكارانی رستن و چین كردەوە، كە سەدەها ژن ئامادەی كۆبونەوەو وتار و بۆنە رۆشنبیریەكان دەبوون، كۆلۆنتای بە پشتگیریی سۆسیالیستەكان پێش كۆنگرەی ژنان دەستی بە ململانێی سیاسی كرد، كۆلۆنتای “بنەچەی كۆمەڵایەتی كێشەی ژن” ی نووسی بۆ گفتوگۆ و بڵاوكردنەوە پێش كۆنگرەی ژنان و بۆ ئەوەی شاندی ژنانی كرێكار و جوتیار پارێزگاری لە هەڵوێستی ماركسیزم بكەن لە كاتی بەستنی كۆنگرە، بەڵام لە كاتی خۆی ئەم نامیلكەیە بڵاو نەكرایەوە.

كۆلۆنتای بە پارێزگاری لە مافی ژنان و وەستانی دژی شەری جیهانی مێژوویەك و هاوبەشێكی گرنگی بزوتنەوەی سۆسیالیستی بوو، لەو كاتەش دوورخرابووەوە ئەڵمانیا ئاگاداری كێشمەكێشی ناو سۆسیال دیموكراتەكانی ئەڵمانیا بوو لەمەڕ هەڵوێست لە شەڕ، دەنگدانی سۆسیال دیموكراتەكان بە شەر خاڵی وەرچەرخانی رەوتی شۆڕشگێری بوو لە سەر پرسەكانی سروشتی ئیمپریالیزم و ئینتەرناسیونال و سۆسیالیزم، بەهۆی رەتكردنەوەی شەر پەیوەندی راستەوخۆی لەگەڵ لینین بەهێز بوو، دژ بە بریاری شەڕ كۆلۆنتای بە هاوكاری شۆڕشگێری ئەڵمانیانی كلارا زیتكینا كۆنگرەی ژنانیان رێكخست، دەنگی ژنانیان دژی بڕیارەكە بەدەستهێناو لەوە سەركەوتوو بوون، دوای ئەوە لینین كە دژی شەڕ بوو داوای لە كۆلۆنتای كرد نامیلكەیەكی هاندان بنووسێت، بۆ ئەوەی وەربگێڕێ بۆ سەر زمانەكانی تر و لە وڵاتانی تر بڵاوبكرێتەوەو پشتگیریی و ئامادەكاری بۆ كۆنگرەی زیمیرڤالد بكرێت وەك؛ ئەلتەرناتیڤێك بۆ ئینتەرناسیونالی دووەم، نامیلكەی “كێ شەڕی دەوێت؟.

دوای نووسینی نامیلكەكە بۆ چەندان زمان وەرگێڕدرا، بەسەر سەربازان دابەشكرا، كتێبەكە كۆلۆنتای بە دونیا ناساند، پارتی سۆسیالیستی ئەمریكا بە فەرمی كۆلۆنتای بانگێشت كرد، گەشتێكی بۆ هەموو ئەوروپا دەستپێكرد، چووە ئەمریكا و وتاری پێشكەشكرد، لێهاتوویی و كارامەیی كۆلۆنتایی لە نوسین و وتاردان بەردەوام لە گەشەكردندا بوو، تا بووە وتەبێژی بۆلشەفیكەكان و رۆژنامەنووسێكی سویدی بەو شێوەیە وەسفی ئەلیكسێندرا كۆلۆنتای دەكات و دەنووسێت: باریكە، رەنگی رەشی لەبەردایە، لە چاوەكانی گڕی شۆڕشگێری بەدی دەكرێ و پڕە لە هەست و وزە، كە بێ دەنگ دەبێ چەپڵەرێزانێكی بێ كۆتایی دەبیستێت كە خەریكە دەسەڵاتی قەیسەر خۆی دەروخێنێ.

كە شۆڕشی ئۆكتۆبەری ساڵی 1917 روویدا یەكسەر گەڕایەوە روسیا و بە ئەندامی لیژنەی ناوەندی بۆلشەفیك هەڵبژێردرا، یەكەم ژن بوو لیژنەی سەربازانی شۆڕشگێڕ بۆ سۆفیتات هەڵیانبژارد، بووە وەزیری كاروباری كۆمەلایەتی، حكومەتی نوێ كۆمەڵێك بریاری نوێی دەركرد، هەڵوەشانەوەی جیاكاری لە سەر بنەمای رەگەز و چین و دان نان بە هاوسەرگیری مەدەنی و مافی مناڵان، داوا لە كۆلۆنتای كرا كۆنگرەیەكی ژنان رێكبخات داواكاری و پێویستی ژنان لە كۆمەڵگەی نوێ بخاتە روو، داواكاری پەیوەست بە پاراستنی دایكایەتیو كەمكردنەوەی سعاتی كاركردن و یەكسانی لە كرێ، پرسی هاوسەرگیری و جیابوونەوە و ژیانی سەربەخۆ و دابینكردنی پێویستی پشتگیری تەواوی هەبوو.

كۆلۆنتای لەناو رەوتی چەپ و ئۆپۆزسیۆنی كرێكاری رۆڵی سەركردەی دەگێرا، لەكاركردنیدا سێ كتێبی لە سەر “ بەهاو ئەخلاقی كۆمۆنیستی لە ژیانی هاوسەری و سێكس و پەیوەندیە سێكسیەكان و ململانێی چینایەتی رێگا چۆل بكەن بۆ ئیرۆسی باڵدار نامەیەك بۆ گەنجانی كرێكار”ی نوسی، كە هەردەم هیوای شۆڕشگێری و تێگەیشتنی ماركسی بۆ دۆخی ژن و كاریگەری لەسەر ژیانی ژن لە هەموو بوارەكاندا پێشخست، لە ساڵی 1952 چاوەكانی لێكنا و مالئاوایی یەكجاری كرد.