ژیوار خدر

 

پێدۆفیڵیا لە بنەڕەتدا وشەیەكی یۆنانییە و لە دوو بڕگە پێكدێت (pedo) بە واتای منداڵ و (philia) بە واتای خۆشەویستی یاخود حەزلێكردن دێت و واتای سەرەكیش بۆ ئەم زاراوەیە بریتییە لە هەبوونی حەز و خۆشەویستی لەرووی سێكسییەوە بۆ منداڵان.

 

پێدۆفیڵیا لادانێكی دەروونی سێكسییە، بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1886 زانا (ڕیچارد كرافت ئیبینگی)ی ئەڵمانی ئەم زاراوەیەی بەكارهێناوە. بەپێی بیروبۆچونەكانی (ڕیچارد) ئەم لادانە دەروونیە ئەگەری چاكبوونەوەی هەیە.

 

لێكوڵینەوە دەروونییەكان دەڵێن، دەكرێ هۆكاری سەرهەڵدانی پێدۆفیڵیا لە مرۆڤدا بگەڕێتەوە بۆ توندوتیژییەكی دەروونی كە لە تەمەنی منداڵیدا لە بەرانبەر كەسی توشبو ئەنجامدرا بێت یاخود كەسەكە لە تەمەنێكی بچوكدا رووبەڕووی دەستدرێژی سێكسی بووبێتەوە، زۆرجاریش دەكرێت كەموكوڕی دەروونی تر ببنە هۆكار بۆ توشبوون بەم حاڵەتە. (هاڤلۆك ئیلیس) زانای بەڕیتانی، لە ساڵی 1996 پێدۆفیلیای وەك جۆرێك لە توندڕەویی ئاسایی سێكسی نێرینە پێناسە كرد.

 

قسە كردن لەسەر پێدۆفیڵیا بۆچی گرنگە و بە كوێمان دەگەیەنێت؟

گومانی تێدا نیە كە لە كۆمەڵگە نەریتخوازەكاندا، كۆمەڵێك پرسی نەریتی كۆمەڵایەتی هەن كە پێویستە باسیان لێوە بكرێت و بخرێنەڕوو.

 

بە گشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە كۆمەڵگەی كوردیش بەتایبەتتر، هاوسەرگیری كچانی خوار تەمەن 18 ساڵ بە پیاوانی پێگەیشتو وەكو نەریتێكی باوی كۆمەڵگە هەر لە كۆنەوە بە حاڵەتێكی ئاسایی سەیركراوە و بگرە بە ئێستاشەوە سەرەڕای ئەوەی كە بەهۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاوە كۆمەڵگە دواكەوتووەكان بەرەو بە مۆدێرن بوون هەنگاو دەنێن هێشتا بەشێكی زۆری خەڵكی ئەم بابەتەیان بەلاوە ئاساییە و بگرە كۆمەڵێكی زۆریشیان پێیانوایە كە هاوسەرگیری كردنی كچ لە تەمەنێكی بچوكەوە پێویستە.

 

بەدڵنییاوە كۆمەڵێك فاكتەر هەن كە هۆكارن بۆ نۆرمەڵایزكردنی پرسی هاوسەرگیری منداڵان كە دابونەریتە كۆمەڵایەتییەكان و ئایین دووانن لە فاكتەرە سەرەكییەكان.

 

ئاشكرایە كە مامەڵە كردن لەگەڵ هەردوو پرسی (پێدۆفیڵیا و هاوسەرگیری منداڵان) لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانی جیهان زۆر جیاوازە بە بەراورد بە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەوێ پرسی نزیك بوونەوە لە منداڵ و هەبوونی هەر پەیوەندییەكی سۆزداری و سێكسی لەگەڵ منداڵان سزایە و كەسی ئەنجامدەر رووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی دەكرێتەوە و سزای تایبەتی لەسەرە و بە پێی جاڕنامەی جیهانی مافی منداڵیش هاوسەرگیری لەگەڵ منداڵ رێگەپێدراو نیە.

 

ناكرێ لێرەدا ئاماژە بەوەش نەكەین كە لە كۆمەڵگایەكی پیاوسالارانەدا زەمینەیەكی لەبارتر بۆ پرسی هاوسەرگیری منداڵان رەخساوە و پێدۆفیڵیاش لایەنێكی كاریگەر و ئاسایی پرۆسەكەیە. بەهۆی نەبوونی یاسا و نەناساندنی ئەو پرسە وەكو تاوان لەم ناوچەیەی ئێمەشدا ئەم بابەتە رەواییەكی زیاتری پێبخشراوە هیچ رێگرییەك نیە لە بە ئەنجام گەیاندنی پرۆسەكە.

 

قسە كردن لەسەر ئەم بابەتەو و بەستنەوەی هەردوو پرسی پێدۆفیڵیا و هاوسەرگیری منداڵان دەمانگەیەنێت بەو خاڵەی كە لەم نێوانەدا منداڵ و ژن دەبنەوە بە قوربانی، وە دەكرێ قوربانییەكانیش منداڵان بن لە هەردوو رەگەزی نێر و مێ.

 

كە ئەمەش منداڵەكە توشی تێكچوونی دەروونی دەكات و بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ كاریگەرییەكانی دەمێنێتەوە و زۆرجار كەسەكە توشی نەخۆشی دەروونی درێژخایەن دەكات.

 

هەموومان لەوانەیە رۆژێك رستەیەكی لەم شێوەیەمان بەرگوێ كەوتبێت لە پیاوێك كە دەیەوێت هاوسەرگیری بكات و دەڵێت ( ئەگەر كچەكە منداڵ بێت خۆت پەروەردەی دەكەی و بەم شێوەیە دەبێت كە خۆت دەتەوێ)، گوتنی رستەیەكی لەم شێوەیە لە زۆر لایەنەوە توندوتیژییە سەرەتا بەرانبەر منداڵ دواتر بەرانبەر ژنی ئایندەی كۆمەڵگە، لەبەرئەوەی سەرەتا منداڵێك بەهیچ شێوەیەك لەڕووی پێكهاتەی جەستەیی و دەروونیەوە ئامادە نیە بۆ رۆشتنە ناو پرۆسەیەكی وا جدی و گەورەوە و پێویستی بە كامڵ بوونی عەقڵی و مەعریفییە كە ئەمەش پرۆسەیەكی دوور و درێژەو ساڵانێك دەخایەنێت تا ئەو منداڵە پێدەگات و دەبێت ببێتە خاوەنی كەسایەتی خۆی و دەتوانێت بە شێوازێكی درووست بڕیارەكانی بدات.

 

لەلایەكی ترەوە ئەم جۆرە بیركردنەوەیە بەشێكە لە دەستەمۆ كردن و ئیفلیجكردنی تواناكانی كچێكی منداڵ كە نەتوانێت بەهیچ شێوەیەك بڕیاردەر بێت و بەردەوام گوێڕایەڵی داواكاری و حەز و خواستەكانی مێردەكەی بێت و لە كۆتاییشدا پەروەردەی منداڵەكانی بەهەمان شێواز بكاتەوە و لە ئایندەشدا نەوەیەكی بێدەسەڵاتی ژێردەستەی پیاوی لێدەردەچێت كە نازانێت حەق و مافەكانی چین و خۆی وەكو ئامێرێكی خستنەوەی بەچە دەبینێت.

 

ئەوەی كە جێی داخ و ئەسەفە ئەوەیە، ئەگەر لە رابردوو دا بەهۆی دابونەریت و ئایینەوە رەوایەتی بەم پرسە درابێت و وەكو شتێكی ئاسایی سەریر كرابێت، ئەوا لەمڕۆدا ئاسانی هۆكارەكانی پەیوەندی كردن و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەشێكن لە بەزیندوو هێشتنەوەی ئەم كەیسە، ئەمەش بە هۆكاری نەبوونی هیچ فیڵتەرێك كە ڕێگری بكات لە درووستبوونی كۆمینیكەیشن لە نێوان تەمەنە جیاوازەكان كە ئەمەش بووەتە هۆی زەمینەیەكی لەبار بۆ پێدۆفیلەكان كە لە ڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بە ئاسانی دەتوانن پەیوەندی خۆشەویستی و سۆزداری لەگەڵ كچانی خوار تەمەن 18 ساڵ درووست دەكەن و بەشێوەیەك لە شێوەكان بە قسە و بەڵێنەكانیان شۆردنەوە بۆ مێشكیان دەكەن و كۆنتڕۆڵیان دەكەن، لەبەرئەوەی لەراستیدا كەسێك كە خاوەنی بیركردنەوەیەكی تەندرووست بێت جیاوازی تەمەن لەبەرچاو دەگرێت و بەدوای كەسێكی پێگەشتو و كامڵدا دەگەڕێت كە بتوانێ باری بەرپرسیارییەتییەكانی ژیانی لەگەڵ هەڵبگرێت و بزانێت كە هاوبەشی ژیانی كە (ژنێكە) ئەرك و مافەكانی چین و بەیەكەوە بتوانن ژیانێكی شایستە دابین بكەن و لەژینگەیەكی تەندرووستدا منداڵەكانیان پەروەردە دەكەن.

 

لەكۆتاییدا ئەوەی پێویستە كاری لەسەر بكرێت هۆشیار كردنەوەی منداڵ و كۆمەڵگەیە بە باس كردن و ناساندنی ئەم بابەتانە وەكو تاوان و ئامۆژگاری كردنی منداڵان و دەستەبەركردنی ژینگەیەكی خێزانی وەها بۆ منداڵ كە بتوانێت بە ئاسانی لەحاڵەتی رووبەڕووبوونەوەی هەر دەستدرێژییەك قسە لەگەڵ دایك و باوك و خێزانەكەی دا بكات.

 

چیتر پاساو بۆ كەسی دەستدرێژیكەر نەهێنرێتەوە و قوربانییەكە تاوانبار بكرێت و چاوپۆشی لێبكرێت لەبەر دابونەریتی كۆمەڵایەتی و پێویستە خێزانەكان ئەم كەسانە رووبەڕووی یاسا بكەنەوە.

 

وە كەسێكیش كە هەست بە بوونی حاڵەتی پێدۆفیڵیا دەكات پێویستە سەردانی پسپۆری دەروونی بكات و چارەسەر وەربگرێت.