محەمەد ئەلموسەییەح
وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: بابان حەمە

گریمانەیەكی دیكەی نوێ هەیە، كە جێی بایەخپێدان و باسكردنە.. كە مامۆستا (ماركۆس گرۆس) كە پسپۆڕی لە مێژووی بەرایی ئیسلام و ئاینەكانی رۆژهەڵاتی دێرینە، لە بەرگی سێیەمی زنجیرە كتێبی (رۆشنایی) دا خستوێتییە ڕوو، تێیدا لێكچوونێكی زۆر دەدۆزێتەوە لەنێوان سرووتی (بە ڕاهیبە بوون)ی بوزییەكان و سرووتی (حەجكردن)ی مسوڵمانان..


ئەم لێكچوونە لە چەند خاڵێكدا ڕەنگدەداتەوە، كە چەند دانەیەكیان دەخەینە ڕوو:
لە ئاینی بوزی-دا، بیرۆكەی (حەجكردن) هەیە، بوزییەكان حەج لە پەرستگا پیرۆزەكانیان ئەنجام دەدەن، كە لەدەوری، یاخود لە ناوەندی ئەو پەرستگەیەدا تاوەرێك (بورجێك) هەیەو بەدەوریدا دەسوڕێنەوە.. لەنێو دوو كەوانەدا بە (ستوبا) ناوی دەبەن.


ئەو تاوەرە یاخود ئەو دروستكراوە، لەشێوەی بازنەیی یاخود چوار گۆشەدایە، لە كۆندا لەشێوەی بازنەییدا بوزا خۆی نیشانداوە.

وشەی (كەعبە)تان بیرماوە؟ واتا شتێكی بازنەیی، وەك ( وكواعب أترابا.. "كچانی مەمك خڕ" ) یاخود پاژنەی پێ..

موسوڵمان كاتێك دەچێتە مزگەوت، هەڵناسێت بە كرداری تەوافكردن و سوڕانەوەن تەنها بە دەوری كەعبەدا نەبێت..
تەوافكردن و سوڕانەوەش لای بوزییەكان، سروتێكی پیرۆزی هەیە، ڕەنگە بگاتە ئەوەی شاخە پیرۆزەكانیشیان بگرێتەوە، وەك شاخی (كیلاش).
شتێكی دیكەش بیردەخەینەوە، ئەگەر ووردبینەوە لەسەر شێوازو چۆنێتی دانیشتنی بوزییەكان لەكاتی پەرستن و تێڕاماندا، دەبینین بە تەواوەتی هاوشێوەن لەگەڵ چۆنێتی دانیشتنی موسوڵمانەكاندا لەكاتی نوێژكردندا، پاشان چۆنێتی سوژدە بردنیاندا.


بەر لە نوێژكردن، یاخود تێڕامان، لەسەر ڕاهیبە بوزییەكە پێویستە كە ڕاهیبە بوزییەكە، نییەت بهێنێت، كە ئەوەش شتێكی هونەری و گرنگە، هەر وەك نییەت هێنان كە لە ئیسلامیشدا هەیە.. ئەمەش ناودەبرێت بە gita.


سەبارەت بە جل و بەرگی ڕاهیبە بوزییەكەش، پێكهاتووە لە داپۆشەرێك (kasaya) ، وەك ووشەی (كسا‌و – بەدلەی جل)، كە لە دوو پارچە جل پێكهاتووە، یەكێكیان بەشەكانی سەرەوەی جەستە دادەپۆشێت و قۆڵی ڕاستی هەروا بە ڕووتی جێهێشتووە، ئەوەی دیكەشیان بەشەكانی خوارەوەی جەستە دادەپۆشێت..


هۆكاری ڕووت جێهێشتنی قۆڵی ڕاستیش، هێمایەكە بۆ (بەدەنگەوەهاتن)، وەك خزمەتكاری پەرستگەو مامۆستاكەی.

لە چاولێكەرییەكی دیكەدا، كە لای خۆشمان لە (مەغریب) ی كۆن دەبینرێت، كە هێمایەكە بۆ كاركردن، تائێستاش جوتیارە مەغریبییەكانمان لە باكوری مەغریب قوڵی ڕاستییان بە شێوە ڕووت دەردەخەن، وەك هێمایەك بۆ جدیی بوونیان بۆ كارەكە.


ئەو جل و بەرگەش، واتا  كاسایا-ی بوزییەكان، بەهیچ شێوەیەك تەقەڵ و درومانی پێوە نییە، بێگومان ئەمە لەحاڵەتی پەرستن و تێڕامان‌و هیواخوازیدا، وەك هێمایەك بۆ (سادەیی) و (زوهد- باوەشپیانەكردەی دونیا)، ئەمەش بەبێ پێڵاو، بۆ ئەوەی لەلایەن ڕاهیبە بوزییەكەوە تەواو هەست بە ڕێگەكەو زەوی بكرێت كاتێك پێی دەخاتەسەر (پێی پیا دەخشێنێت).


سەبارەت بە ڕەنگی پرتەقاڵیش، ڕەنگی بڵێسەی ئاگرە، هێمایە بۆ ڕووناكی عەقڵ، هەر بەو هۆكارەش، ڕاهیب یاخود حاجییە بوزییەكان، لەسەرەتای حەجكردن، یاخود ڕاهیببوونیاندا، بەرگی ڕەنگسپی دەپۆشن..


وەك هێمایەك بۆ ئەوەی قبوڵ بكرێن ماف و ڕوناكیان بۆ عەقڵێكی پاك و بێگەرد پێببەخشرێت.


ماوەی بەخشینی جلی سپی، بریتییە لە سێ مانگی ڕەهبەنەبوونیان، پاش ئەوە ئیدی ڕاهیبەكە بەرگی زەرد یاخود پرتەقاڵیی سوورباو دەپۆشێت، سەیرەكەش ئەوەیە قورئان، حەج بە (مانگە زانراو و دیاریكراوەكان) ناو دەبات:

"حەج لە چەند مانگێكی دیاریكراودا خۆی بۆ ئامادە دەكرێت نییەتی لێدەهێنرێت و ئەنجامدەدرێت، هەرچ كەسێك لەو مانگەدا بڕیاری حەج بدات، ئەوە دەبێت لەو رۆژانەدا كە دیاریكراوە نزیكی هاوسەری نەكەوێت و نابێت شەڕ و ئاژاوەو گوناهـ و گفتوگۆی نادروست بێت بەزمانیدا.. دڵنیاش بن هەر خێرو چاكەیەك ئەنجامبدەن خوای گەورە ئاگادار و زانایە".


 لە ئایەتەكەدا نەیووتوە مانگێك یان دوو مانگ، یاخود چەند رۆژێكی دیاریكراو، یاخود چەند هەفتەیەكی دیاریكراو، وەك ئەوەی ئێمە دروست قسە لەسەر حەج و ڕەهبەنەبوونی بووزییەكان بكەین.


بەرگی ئیحرام لە حەجدا، بەرگێكی سپییەو لانی كەم بۆماوەی  سێ مانگ دەپۆشرێت.. لە حەجیشدا، یاخود لە ڕەهبەنەی بوزییەكاندا، پێویستە سەر بتاشن، تا واتای لەدایكبوونێكی رۆحیی نوێ ببەخشێت، ئەوەش بەواتای ئەوەی ڕاهیبەكە دەستبەرداری ژیانێكی ئاسایی دەبێت و بۆهەمیشە یەكلایی بۆتەوە.


هەروەك چۆن خودی بوزا بڕیاری دا كە دەرستبەرداری (سەرداری) ببێت لەو مەملەكەتەی كە باوكی هەیبوو، دواتر قژە درێژەكەی تاشی كە هێمایەك بوو بۆ هەبوونی موڵك و سامان و دەسەڵات، هەر بەو هۆكارە، قژی  درێژ لە شارستانییەتی رۆژهەڵاتدا، بەواتای هەڵگرتنی تاج، واتا سامان و موڵك لەسەر سەر.


 بۆ نمونە ژنێك كە تاجێكی لەسەرە (واتا ئەوە دێت كە قژی درێژە)، پاشان كاتێك دەچێتە پەرستگاكەوە، پێویستە دایپۆشێت (ژنەكە دایپۆشێت) .. یاخود بیتاشێت (پیاوەكە بیتاشێت)، ئەوەش بۆ ڕێزی خوداوەند، چونكە خوداوەند خۆی پاشای پاشاكان و هەرچی موڵك و سامانیشە.


نەك لەبەر ئەوەی كە سەر ڕووت و عەیبە، وەك هەندێك لەو خەیاڵاتانەی لەهەندێك كولتورو نەریتماناندا دەكرێت.

بۆ راهیبی بوزی نییە كە درۆ بكات، نابێت كەموكورتی بكات و توندو تیژی بنوێنێ، یاخود گفتوگۆی نەزۆك‌و بێ بەرهەم ئەنجامدات، هەروەك لە یاداشتی ژمارە 15 یاندا هاتووە.



پێڵاو لەپێكردنیان حەرامە، وەك پێشوو باسمان كرد، هەروەها گۆرەویش وەك لە یاداشتی ژمارە 17 یاندا هاتووە.. نابێت چەك هەڵگرێت، سێكسكردن و جووتبوونی لێ حەرام كراوە، وەك لە یاداشتی ژمارە 5 دا هاتووە، هەروەها كردەی دەستپەڕكردنیشیان لە یاداشتی ژمار سێ دا لێ قەدەغە كراوە.


هیچ زیندەوەرێك نابێت بكوژن، تەنانەت مێروویەكیش، (بیرتان بێت ئەمە لە پرۆسەی حەجكردندایە) .. لە یاداشتی هەژدە دا هاتووە.


 بەهیچ شێوەیەك شكاندن و هەڵكەندنی دارو درەختی پەرستگاو شوێنە پیرۆزەكان قەدەغەیە.. ئەمە لەیاداشتی بیست و حەوتیاندا هاتووە.


زۆربەیان تەزبێحێكیان بەدەستەوەیە بۆ نوێژەكانیان بەكاری دەهێنن، هەروەك لە ئیسلام و هەتا لە راهیبە مەسیحییەكانیشدا هەمان شت دەبینرێت.


رۆشتنی ڕاهیب و ئەو پێخشاندنەی لە (رێگەی ئەڵماس)دا دەیدات، (the diamond  walk) كە جۆرێكە لە تێڕامان و هیواخوازیی بەدەم ڕێگاوە، هەروەك لەم گرتە ڤیدیۆییەدا دەیبین

((لەم گرتە ڤیدیۆییەی لەم لینكەوە دانراوە ( كە لە خولەكی 7 و 17 چركەوە تا خولەكی 7 و 32 چركە دەخایەنێت)، ڕاهیبێكی بوزی تێدا دەردەكەوێت و لەسەر كورسییەكی بەدرین دانیشتووەو هەڵدەستێتە سەرپێ و هەنگاوی هێواش دەنێت بەسەر زەویدا و ژێر پێیەكانی دەخشێنێت لەزەوی وەك ئەوەی بیەوێت هەست بەزەوی بكات پاشان هەنگاوەكانی كورت و  بچوك دەكاتەوەو پێەكانی بەڕێكی دەبزوێنێت و بە زەویدا دەیخشێنێت)) .. (وەرگێڕ)


پێخشاندن، بەماناس رۆشتن و ڕێكردن نایات لە دەقە قورئانییەكاندا..
لەسەر داردەستەكەی موسا (گۆچانەكەی) هاتووە لە قورئاندا : "ئینجا هەر كە فڕێیدا، بوو بە مارێكی زیندوو و خشا" (سورەتی گه، ئایەتی ژمارە 20)


(تسعی) بە واتای (خشا)، كرداری خشاندن، ئەو كرادارەیە كە حاجییە بوزییەكان ئەنجامی دەدەن، لەسەر ئەو ڕێگایەی دەیانگەیەنێتە پەرستگەكە. هەروەك لەو گرتە ڤیدیۆیەدا (كە لەم لینك-ەدا دامان ناوە.. لە خولەكی 8 تا خولەكی 8و 10 چركە)

ئەمە وا لە توێژەر دەكات بپرسێت، ئایا كۆشش و رێكردن لەنێوان (صەفا) و (مەڕوا) دا هێماو ئاماژەیە بۆ (بەترا)و شاری مەڕوو-ی ئێستای توركمانستان-ی ئێستا دێت؟!  كە ئەمە تەنها پرسێرێكەو هیچی تر..


 هەر وەك باسمان كرد (صەفا) لە زمانی ئارامیدا بەواتای بەرد دێت، وە (بێترا)ش لە زمانی یۆنانیدا بەهەمان شێوە بەواتای بەرد دێت.

(مەڕوە)ش واتا پیرۆز، (ماڕ) لە زمانی ئارامیدا واتا (گەورە، كاك) یاخود (پیرۆز) دێت، هەر وەك لە زنجیری پێشوودا ووتمان (ماڕ ئەفرام.. مار یەعقوب.. تادوایی).


شاری (مەڕو) بەواتا شاری پیرۆز دێت، مەڕوو لە توركمانستان دەبینرێت، كە بە ماوەیەكی كەم بەر لە ئیسلام گەوەرترین شاری بوزییەكان بووە كە ژمارەیەكی زۆر پەرستگەو تاوەری بازنەیی بوزییەكانی تیا بەدیدەكرێت.


هەروەك زانراویشەن كەسی نا موسوڵمان، پێی دەوترێ بێباوەڕ (كافر)، بەهەمانشێوە لە ئاینی بوزی-شدا كەسێك كە باوەڕی زانینگە و فێركارییەكانی (بوزا) نەبێت، پێی دەڵێن (نەستیكا)، (نەفام.. نەزان)، یاخود (نەزانیی) لە پەرستش و بیروباوەڕی بوزییەكاندا بوونی هەیە.. كە بە (ئەڤێچا) ناودەبرێت..


بابەتێكی تر هەیە كە ژیاننامەی موحەمەد، پەیامبەری ئیسلام، دەڵێت كە لەساڵی (فیل)دا لەداییك بووە، شتە سەیرەكە لێرەدایە كە دایكی بوزا-ش بەهەمانشێوە لەكاتی لەدایكبوونی بوزا-دا خەوی بە فیلێكی سپییەوە بینیوە كە گوڵی جۆری (لوتووس)ی بێبەخشیوە، كە لێكدانەوەی خەوەكەش بەو شێوەیەیە كە (پێاوێكی گەورەی ئاینیی لەداییك دەبێت)..


هەروەك دەگێڕنەوە محەمەد-ی پەیامبەری ئیسلامی كاتێ بوحێڕا-ی ڕاهیب بە مناڵی دەیبینێت و مژدە دەدات كە پیاوێكی گەورەی ئاینیی بەڕێگەوەیە..


 جا هەر بەو بیرهێنانەشەوە، بوحێڕا لە زمانی ئارامی-دا بەواتای دەریاگەڕ لەزانین، یاخود (حەكیم-دانا)، خاوەن ماریفەت و زانین دێت..

هەموو ئەو خاڵانە گرنگن بۆ توێژینەوە، كە لەڕێیەوە دەزانین كە ئاینەكان (پێكبەخشین) دروست دەكەن تا ئاینێكی نوێ دروست ببێت..

بوزییەكیش كاتێك واز لە بیروباوەڕكەی  (ئاینەكەی) دەهێنێت و دێتە نێو ئاینی ئیسلامەوە، هەندێك شت دەدۆزێتەوە (بەر هەندێك شت دەكەوێت) كە هەست دەكات پێشتر تێیدا ژیاوە (یاخود ئەنجامیداوە)..


وەك چۆن لەبەینی دوو كەوانەدا كەسانی جاهیل (نەزانەكان) بتپەرستییان ئەنجامدەدا، پاش ئەوەی ئیسلام دروست بوو و هاتنە نێو ئیسلامەوە، پێیان وابوو كە پەرستنەكەی نێو ئیسلام جۆرێكی ترە لە پەرستشەكەی پێشوویان  و ئەمەشیان هیچ عەیبێكی تیا نییە..

سەرچاوە: زنجیرەی (41) ی مێژووی بەرایی ئیسلام