كەیوان ئازاد  

پێگەی كورد لە بانگەشەی عەباسییەكان بۆ دەسەڵات

بانگەشەی عەباسییەكان بۆ دەسەڵات و گۆڕینی بانگەشەكەیان بۆ بزووتنەوەیەكی سیاسی بە ڕووكارێكی ئایینی، بۆ (ئیبراهیم كوڕی محەمەد) دەگەڕێتەوە. ئەو كەسایەتییەی بانگەشەكانی لە بازنەیەكی سنووردارەوە فراوان كرد و سنووری بەشێك لە خێڵ و هۆز و تیرە و بنەماڵەكانی نێو دەوڵەتی خەلافەتی ئومەویی بڕی. بەوەش بانگەشەی گەیشتە زۆرینەی ناوچە و هەرێمەكانی خۆرهەڵاتی دەوڵەتەكە.

هۆیەكەش ئەوە بوو كە ناوبراو زیاتر متمانەی بە ناوچە و هەرێمەكانی خۆرهەڵات هەبوو، تا خۆرئاوا. ڕووداوەكەش كاردانەوەی بەرپرسانی دەوڵەتی لێ كەوتەوە و لەلایەن هێزەكانی ئاسایشی ئومەوییەوە دەستگیر كرا و ڕەوانەی زیندانی شاری (كووفە) كرا. بەوەش (ئیبراهیم كوڕی محەمەد) یەكەمین ئەندامی بنەماڵەی عەباسی بوو لەسەر بیركردنەوە و ڕاكانی و بڵاوكردنەوەی پەیامەكانی و بانگەشەكردن بۆ بنەماڵەكەیان، خرایە زیندانەوە و سزا درا.

زیندانیكردنیشی دەنگی ناڕەزایی لایەنگرانی بەرز كردەوە، بەتایبەت ئەوانەی نەیاری بنەماڵە و دەوڵەتەكە بوون. ئەوەش سەرانی دەوڵەتەكەی ناچار كرد، بیر لە ئازادكردنی بكەنەوە. بەر لەوەیش ئازاد بێت، دەنگی ناڕەزایی و پشتیوانی بۆ بنەماڵەی عەباسی لەنێو چەندین خێڵ و هۆز و تیرە و بنەماڵەی عەرەبی، بڵاو بووەوە. تەنانەت گەیشتە كوردەكان و ئەو پێكهاتە ناعەرەبانەی بە (مەوالی) ناسرابوون و وەك هاووڵاتیی پلە دوو سەیر دەكران.

دیارە هەمووشیان چاوەڕوانی ئەوە بوون، فریادڕەسێك لەو دۆخە ڕزگاریان بكات و بە ئاسوودەییان بگەیەنێت، ئیتر گرنگ نەبوو، ئەو فریادڕەسە كێیە و چۆنە و چی دەوێت؟ گرنگ ئەوە بوو لە ستەم و چەوسانەوەی بنەماڵە و والی و خەلیفەكانی ئومەوی ڕزگاریان بكات و لە كێشە و شەڕی بێ ئەنجام دووریان بخاتەوە. لەنێو ئەو دۆخەشدا بنەماڵەی عەباسییەكان، تاكە بنەماڵە بوون، بە ناو و هێزێكی نوێوە بێنە مەیدان و دووچاری شكست نەبوون.

بەتایبەت، كە ئەوان بنەماڵەی مامی پەیامبەری ئیسلام بوون و بە بێدەنگی و دوور لە شەڕی چەكداری و بە بانگەوازی ئایینی لە دژی بنەماڵەی ئومەوییەكان و دەوڵەتەكەیان وەستان. هەر بۆیە لەپێناو ڕزگاربوون لەو دۆخە و نزیكایەتی و هاوسۆزیی ئەم بنەماڵەیەش بۆ پەیامبەری ئایینی ئیسلام (د.خ)، كوردە موسڵمانەكانی هان دا پشتیوانییان لێ بكەن.

ئەوانەیشی موسڵمان نەبوون هەر پشتیوانییان كرد، چونكە ئەوانیش لە دەست ئومەوییەكان كەمیان نەچەشتبوو. لەو كارەشدا بێ ئامانج نەبوون، بەڵكوو دەیانویست بەو پشتیوانی و هاوكاریكردنە لەلایەك لە ستەم و چەوساندنەوەی بەرپرس و خەلیفەكانی ئومەوی ڕزگاریان بێت، لەلایەكی دیكەوە بەهۆی ئەو (دوو) بنەماڵەیەوە بە شتێك بگەن.

لێرەوە كاتێك (ئیبراهیم كوڕی محەمەد) ئازاد كرا و دەستی بە بانگەشەكانی كرد، كەسایەتییەكی كورد بەن اوی (ئەبووموسلیمی خۆراسانی)ش لە زیندانی شاری (كووفە) ئازاد كرابوو و بانگەشەی بۆ سەرخستنی بنەماڵەی عەباسی ئەكرد. هەموو ئەوانەش وای لە كوردەكان كرد، وەك پێكهاتەكانی دیكەی دەوڵەتەكە و بەتایبەت ئەوانەی كەوتبوونە ویلایەت و ناوچە دوورەكان، لە مەڵبەند و پایتەختی دەوڵەتی خەلافەتی ئومەوی لە شاری (دیمەشق)، وەك ویلایەتەكانی خۆرهەڵانی عێراق و خۆراسان و ئەودیوی ڕووبار، بچنە پاڵ بانگەشەكارانی بنەماڵەی عەباسی، كە لە بزووتنەوەیەكی سیاسدا كۆ بووبوونەوە.

ئەو هەوڵانەش كاتێك بە ئەنجام گەیشتن كە (ئیبراهیم كوڕی محەمەد) متمانە و پشتیوانیی هەرێمەكانی خۆراسان و ئەودیوی ڕووباری بەدەست هێنا. بەمەش بە هەوڵی لایەنگران و دڵسۆزانی بنەماڵەی عەباسی، كە هەر یەكەیان بە هۆیەك لە هۆیەكان پەیوەندییان بەو بنەماڵەیەوە كردبوو و پشتیوانییان بۆ دەربڕیبوون، بانگەشەی عەباسییەكان كەوتە نێوناوان و بەنێو كوردەكانی هەرێمی خۆراسان و هەرێمی چیا و ئازەربایجان و عێراقدا بڵاو بووەوە.

ئەو ڕووداوانەش لەكاتێكدا بوون، كە دەوڵەتی خەلافەتی ئومەوی بەهۆی هاتنە سەر كاری چەند كەسایەتییەكی بێ ئەزموون و دوور لە ئایینی ئیسلام بەرەو لاوازی چووبوون، لەوانە (وەلیدی كوڕی یەزید/125-126ك/ 743-744ز) و (یەزیدی كوڕی وەلید/ 126ك/744ز)و (ئیبراهیمی كوڕی وەلید/ 126ك/744ز)، كە بە خەلیفە بەرباد و مەیخۆر و بەدەڕەوشتەكان ناسرابوون. لەكاتێكدا دەبوا خەلیفەی موسڵمانان، پابەندی تەواوی ئایینی ئیسلام و فەرموودەكانی پەیامبەری ئیسلام (د.خ) و بنەما شەرعییەكان بێت، نەوەك بەپێچەوانەوەی ئەرك و بنەما و یاساكانی ئیسلام ڕەفتار بكات.

هەر بۆیە كاتێك (مەروانی كوڕی محەمەد/ 126-132ك/744 -750ز) وەك دوایەمین خەلیفەی ئومەوی گەیشتە دەسەڵات، نە كاتی ئەوە ما پاساو بۆ خراپی و بەدكاریی خەلیفەكانی پێش خۆی بهێنێتەوە، نە توانای ئەوەشی ما بنەماڵەكەی لە مەترسیی لەناوچوون ڕزگار بكات. هەر بۆیە نەیتوانی بەر لە سەركەوتنە یەك لە دوا یەكەكانی بانگەشە و بزووتنەوەی عەباسییەكان بگرێت و لێیان بدات، تا دواجار بە دەستی ئەوان، كۆتایی بە ژیانی خۆی و دەوڵەتەكەشی هات.