پەیكار عوسمان
بەشی یەكەم
ئەگەرچی شادی و غەمگینی سیفەتێكی مرۆییەو پەیوەندی بە دەروونی فەردییانەی مرۆڤەوە هەیە، بەڵام كۆمەڵایەتی و كولتووریشەو هەنێجار تایبەتمەندییەكی دەستەجەمعییە، بۆ نموونە شیوەن و ڕەشپۆشی شیعەكان و ڕەنگاڵەپۆشی و هەڵپەڕكێ ی كوردەكان.
ئەگەر تەنیا ئەم ناوچەیە بە نموونە وەرگیرین، شادی میراتی شاخەكانی زاگرۆس و غەمگینی میراتی دەشتاییەكانی خوارووی میزۆپۆتامیایە.
خەڵكی سەرەوە، پەیوەندییەكی خۆشیان لەگەڵ سروشت هەبووە، چونكە باران و بەرهەمی باشی هەیەو ناوچەكەش قایم و پارێزراوە لە هێرشی دوژمن. بەڵام بۆ ناوچەكانی خوارەوە، هەم لافاوی دیجلەو فورات مەترسییە، هەم بێ بارانی كێشەیە، هەم زەوییەكەش تەخت و كراوەیە لەبەردەم هێرشی دوژمندا.. هەموو ئەوانە وایكردوە، كە لە سەرەوە كولتوری شاد و لە خوارەوەش كولتوری شیوەن دروستببێ.
ڕووبار حەزارەتی شاری دروست كرد، بەڵام شار، چەنجارێك لافاو بردی و چەنجارێكیش دوژمن سوتاندی، ئیتر داستانەكانی غەمگینی لەدایكبوون و "شار و غەمگینی" بوون بە دووانە. بەڵام گوند، لە هەردوو زەبری سروشت و دوژمن پارێزراوترە، ئیتر ئەفسانەكانیشی تەڕترە، وەلێ چونكە "نووسین" شارییە، ئیتر شار توانی غەمگینییەكەی خۆی بكات بە مێژوو، بەڵام چونكە سەقافەتی گوند دەمییە، ئیتر گوند نەیتوانی شادییەكەی خۆی بكات بە مێژوو.
لە ناوچەی شاخاوییدا، سروشت بێلایەن نیەو هەمیشە ئەبێتە هێزی پشتیوان بۆ خەڵكی ناوچەكەو ئەشبێتە بەڵایەكی گەورە بۆ دوژمن. بەڵام لە تەختاییدا سروشت بێلایەنەو بەرگری لە خەڵكەكەی خۆی نایەت، نەك بێلایەن، بەڵكو زیاتر بەلای دوژمنیشدا ئەیخات، كاتێ كە هیچ ڕێگرییەكی سروشتیی بۆ دروست ناكات!
كاتێكیش كە سروشت بەشدارێكی فیعلیی شەڕەكە نیە، ئیتر داوای بەشداریی خەیاڵیی لێئەكرێ و چیرۆكی لەتكردنی دەریاو ئەو شتانە دروست ئەبێ، كە حیكایەتی وا لە ئەفسانەكانی زاگرۆسدا بوونی نیەو خودا شاخێكی لەولاوە نەهێناوە بۆ ئێرە لە پێناو پاراستنی تۆ، بەڵكو شاخەكە خۆی لێرەیەو ئیتر پێویست بەو جۆرە خەیاڵەش ناكات!
شیوەنی عاشورا پەیوەندی بە حوسەینەوە نیە، بەڵكو كولتورێكی كۆنی هەزاران ساڵی پێشترەو گەلانی ئەو خوارە، جیل بە جیل و دین بە دین، لەگەڵ خۆیاندا بەناو مێژوودا ئەیگێڕن و هەموو شتێكیش ئەكەن بە دەرفەت بۆ بەرهەمهێناوەی غەمگینی. هەڵپەڕكێ و بەزمی شادیش، كولتوری خەڵكی سەرەوەیە، كە بەناو مێژوودا هێناویەتی و هەموو یادێك ئەكاتە دەرفەت بۆ ئەو جەوە، ئەگەرچی یادەكە فڕیشی بەو جەوەوە نەبێت!
خەڵكی ئەو خوارە، تەنانەت لە دیسكۆشدا، مقامی حەزین ئەڵێن، كچە سەماكەرەكانیش، هەنێ جوڵەیان هەیە كە ئەچێتەوە سەر شیوەن و لەخۆدان! بە پێچەوانەوە كوردە حەیاتەكە، لە موزاهەرە هەڵئەپەڕێ و لە هەشتی مارسدا هەڵئەپەڕێ و لە هەڵبژاردن هەڵئەپەڕێ..
یان سەیركە، ئەوان بۆ عاشورا، چل ڕۆژ لە ماتەمدان و لە بیانوون بۆ درێژكردنەوەی غەمگینی، كەچی ئێمە یەك ڕۆژ دوای یادی هەڵەبجە، ئەكەوینە ئامادەكاری بۆ جەوی نەورۆز!
هەر بەهۆی ئەوەشی كە ناوچەكانی سەرەوە، باراناوی و سەغییە، ئیتر پەیوەندی مرۆڤ و سروشت، هاوڕێیانەیەو دینە كۆنەكانی ئەوێ، لەسەر خۆشەویستی بۆ سروشت دامەزراون، نەك لەسەر ترس لە سروشت، بۆیە قوربانی و خوێنڕشتن و بەرتیلدانی بە ئاسمان كەمتر تێدایە. بەڵام بە هۆی سەختی سروشتەكەوە، دینەكانی خوارەوە، لەسەر ترس لە سروشت دامەزراون و مرۆڤیش خەریكی قوربانی و بەرتیل و ماستاوچێتییە بۆ خواكان.
هەر ئەو جیاوازی باران و بەرهەمەشە، هۆكاری ئەوەی، كە گەلانی خوارەوە چاوبرسین و كولتوری غەزویان هەیە، بەڵام گەلانی سەرەوە، زیاتر پارێزەری ماڵی خۆیانن نەك داگیركەری ماڵی خەڵكی. باسەكە وا تێنەگەیت، كە كەفوكوڵی قەومییەو وەسفی كوردو زەمی خەڵكە، لەم ناوچەیە هەموومان هاوگەمژەین و ئەسڵەن ئێمە لێمان زیادەو بەشی ئەوانیش ئەدەین. بەڵكو باسەكە لەوێوە هات، كە هەشتی مارس چ عیلاقەی بە هەڵپەڕكێ و جلی كوردییەوە هەیە؟
سادەو ئایدۆلۆژییانە سەیریكەی، هیچ ڕەبتێكی نیە، بەڵام قووڵ و كولتوورییانە سەیریكەی، ڕەبتی هەیەو زۆریش. لە كۆمۆنیزم و فێمینیزمەوە سەیریكەی، ئەبێ لە هەشتی مارسدا، ژنی هەموو عالەم، بە یەك ئاواز و بە تووڕەیی، باسی كرێكارو سەرمایەداری و یەكسانی و ئەو شتانە بكەن، ئەوەش سروشتی ئایدۆلۆژیایە كە یەك-مەوجەو جیاوازی كولتوری نافامێ. بەڵام ئەگەر لە كولتورەوە سەیریكەی، هەمان شت بە وێنەی جیاوازەوە دەرئەكەوێ و هەر گەلێك ڕۆحی خۆی ئەكات بە بەریداو تەرجەمەكردنی كولتووریی و خۆماڵیكردنی دیاردەكان ڕووئەدا.
من زۆر جوانە بەلامەوە، كە هەشتی مارس، هەم وەكو نەورۆز، شێوازێكی ڕەنگین و شادی وەرگرتووە، هەم وەكو ڤالانتاینیش بووە بە ڕۆژی خۆشەویستی و گوڵی تێدا ئەبەخشرێتەوە. ئەوە دوو ئیزافەی فرە جوان و ژیانییە بۆ ڕۆژەكەو چی لەوە باشترە كە ساتەكانی شادی و خۆشەویستی زیاتر بكەین و بیانوی بۆ بدۆزینەوە؟
بەڵام تەرجەمە كولتوورییەكە، ئەبێ ئیزافەبێ بۆ ڕەهەندە فیكرییەكە، نەك ببێ بە بەدیل و بچێتە جێگای، ئیتر شتەكەش، تەنیا ڕووكەشێكی بێ فیكر بێت!
هەر خودی دەركەوتنی ژنەكان، بە ڕەنگاڵەیی و بە شادی، مانادارترین دەركەوتنە بەرامبەر بە خەیاڵی یەكڕەنگكردن و دژەژن و دژەجوانی و دژەشادی، كە هەر ئەوە بۆخۆی مانادارە،، بەڵام بەهێزكردنی بە فیكر، مانادارتری ئەكات. فیكر مەبەستم ئایدۆلۆژیایەكی دیاریكراو نیە، مەبەستم لە عەقڵێكی بیركەرەوەیە كە پرسیارەكانی خۆی بكاو پاشكۆی فیكریی نەبێت. بۆ ئەوەشی بزانین كە بۆچی هەشتی مارس لە خەباتێكی چینایەتی و فێمینیستییەوە ئەبێتە شادییەكی كولتوری، ئەبێ بپرسین ئێمە كێین؟ ڕۆحی كولتووریی ئێمە چۆنەو شتەكان چی لێئەكات؟
بۆ نموونە، ڕۆحی جو، ڕۆحێكی غەمگینەو هەر لە حیكایەتی ستەمی فیرعەون و سەبی بابلەوە، ئەم غەمگینییەی هێناوە.. ئیتر ئەشتوانێ لە دەوری هۆڵۆكۆستێك كۆببێتەوەو دەوڵەتی پێ دروست بكات. هەواڵە ناخۆشەكە بۆ عەقڵی ناسیۆنالیستی كوردی ئەوەیە كە، ڕۆحی كورد شادەو حیكایەتی غەمگینی ناتوانێ كۆیبكاتەوە. ئەنفال بۆ كورد، هەرگیز ناتوانێ ببێتە هۆڵۆكست، ئەگەر تەنانەت دنیاش بە جینۆسایدی بناسێنێ! چونكە ئەسڵەن شتەكە پەیوەندی بە دانپیانانی ئەوانەوە نیە، پەیوەندی بە ناكۆكی شتەكەوە هەیە بە ڕۆحی كولتوریی خۆمان!
كورد ئەبێ خۆی بناسێ و لەسەر چیرۆكی تەریب بە ڕۆحی كولتوریی خۆی، كۆببێتەوە نەك لەسەر چیرۆكی ناكۆك و پێچەوانە بە ڕۆحی خۆی. بۆ ئێمە حەسەن زیرەك و حەمەی ماملێ، زۆر بەهێزترە لە حیكایەتی هەڵەبجەو ئەنفال و شەهیدسازی شۆڕشگێڕەكان، چونكە ڕۆحی چیایی ئێمە شادەو چیرۆكی غەمگین نامۆی ئەكاو ناتوانێ هێزی پێببەخشێ!
هەواڵەكەی تر ئەوەیە، ئێستا فۆڕمێكی دین هەڵكشاوە، كە لەسەر (ترس و غەمگینی و یەكڕەنگی) دامەزراوە، كە ئەوە تەواو ناكۆك و پێچەوانەیە بە ڕۆحی كولتووری ئێمە، كە ڕۆحێكی شادو ڕەنگاڵەیەو پەیوەندیشی لەگەڵ سروشت و ئاسمان، دۆستانەیە نەك ترسانە.
تۆ ئەتوانی، نۆزدەی سێ، لە هۆڵێكدا هەزار كچ ڕێكبخەیت و یەكڕەنگیان بكەیت، بەڵام بیستی سێ، هەر بە ئاسایی و بەبێ ڕێكخستن، هەزاران كچ ئەچنەوە سەر فرەڕەنگی و لە سایكۆلۆژیای ترسی ناو هۆڵەكانیشەوە، دێنەوە ناو شادییەكەی سروشت!
یەكێ لە هۆكارەكانی مانەوەی كوردو بەرگەگرتنی بۆ سڕینەوە كۆن و مۆدێرنەكان، ڕۆحە شادەكەیەتی. لات سەیر نەبێ "هەڵپەڕكێ" بۆ ئێمە، تەنانەت لە زمانیش گرنگترە. هێزی "خۆبوونی كورد" زیا لە هەرشتێكی تر، لە ڕۆحە شادەكەیدایە، بەڵام ئێستا مرۆڤی كورد نامۆ بووە، چونكە هەڵئەپەڕێ، بەڵام نازانێ بۆ هەڵئەپەڕێ!
ماویەتی