جوهانا برێنێر
و: هووشیار مەحموودی

 

چلۆن فێمینیستان كڵاویان چووەسەر و چ دەبێ بكرێت؟
راڤەكردنەكەی ئیستێنشتەین سەبارەت بەوەی چلۆن فێمینیستەكان لەلایەن دەستەبژێرانی [سیاسییەوە] بنكۆڵ¬كران دەیهەوێت فێمینیستەكان لۆمە بكات بۆ ئەوەی گەشەسەندن ركێف بكەن. من لەگەڵ رەخنەكەی ئیستێنشتەین لەو باڵەی فێمینیزم هاوڕام كە پشتئەستوورە بە روانگەی كلاسیكی لیبراڵ كە تیایدا ئازادی بریتییە لە مافی ململانێكردن لەگەڵ پیاوان ئەویش لەسەرئاستی كایە لە بوارەكانی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی. ئەم فێمینیزمی لیبراڵە نەك هەر رووبەڕووی سەرمایەداری نیۆلیبراڵ دەبێتەوە بەڵكوو هەروەها رەنگدانەوەی بەرژەوەندییە راستەقینەكانی ژنانی سپی-پێستی بەڕێوەبەر/شارەزایە كەوا داكۆكیكاری سەرسەختی بوون. بۆیە جێی سەرسوڕمان نیە كە ئەم فێمینیسمە و روانگە ناشێلگیرانەكەی، بوون بە رای گشتی سەردەمی ئێمە. بەڵام ئەم سیاسەتانە مەیلی زۆرینەی چالاكوانانی فێمینیستی شەپۆلی دووهەم نەبوون.

 

بەڵكوو زیاتر قۆڵی ئامریكایی تواوەی سیاسەتی سوسیاڵ دیمۆكراسی _كە من پێی دەڵێم فێمنیزمی ئاسوودەیی كۆمەڵایەتی_ بوو كە بەرنامەی بەربڵاوی چاكسازی بووژاندەوە كە شەپۆلی دووهەمی فێمینیستی رەوتی زاڵ بووژاندییەوە (جوهانا برێنێر، ژنان و سیاسەتی چینەكان؛ بڵاوبۆتەوە لە نیۆیۆرك: مانسلی ریڤیۆپرێس،ساڵی ٢٠٠٠). فێمینزمی [باڵی] ئاسوودەیی كۆمەڵایەتی نەك هەر رووبەڕووی دەوڵەت بۆوە بۆ كۆتاییهێنان بە هەڵاواردن بەڵكوو هەروەها بۆ دابینكردنی پشتێوانی بۆ دەورونەخشی دووقۆڵی ژنان وەك پارەدەرهێنی ماڵ و وەك ماڵدێریكەر _ بۆ وێنە لەڕێی[بەرنامەی] دەرماڵەی خانەوادە بۆ مناڵدێری بە چۆنایەتییەكی ¬بەرزەوە. وەك دەزانین لەم بوارەدا ئەوان بەتەواوی سەرنەكەوتوو بوون.

 

لە دۆخی هێرشی توندی خاوەنكار و مافی راپەڕین و یەكینەكانی توندوتۆڵی كاسبەكان دا و لە بێتوانایی و لەراستیدا بێمەیلی دا بۆ هەڵگیرساندنی شەڕ، جێگەی بەرنامەی سیاسی لەناو پلانی فێمینیزمی ئاسوودەی كۆمەڵایەتی نەدەبۆوە؛ ئیتر با لەوەگەڕێین كە حیزبی دیمۆكرات خۆی بەخێرایی بەرەو راست وەردەسووڕا.  تەنیا بزووتنەوەیەكی كۆمەڵایەتی زۆر بەربڵاوی تەیاری هەڵوەشێنەر _بەرەیەكی دژەسەرمایەی گرێدەرەوەی فێمینیزم، دژی رەگەزپەرستی و [لایەنگری] مافی هاورەگەزگەرایان و مافی پەنابەری و یەكینەكرێكارییەكان و خەباتی كرێكاران_ دەیتوانی تین و تاو بداتە وەها ئیمتیازگەلێك. بەو بەستێنە ئابووری و سیاسییەوە، وها بزووتنەوەیەك لەئارادا نەبوو. شكست  زیاتر ئەم دیمەنەی دەنەخشاند نەك فریوخواردن.

پێم وایە، ئیستێنشتەین زۆر راست ئەڵێت لەوەدا كە فێمینیزمی شەپۆلی دووهەم سەبارەت بە [مافی ئیشكردنی] تەواو-وەختی دایكان بەقووڵی لانیكەم دوودڵ و ڕاڕابوو _و واش دەمێنێتەوە. سەرباری ئەوەش، لەجیاتی ئەوەی سەركۆنەی فێمینستەكان بكەین بۆ ئەم راڕاییە، وەك چۆن ئیسێنشتەین دەیكات، ئێمە دەبێ دان بنێین بەوەدا كە رەگی ئەمە لە راستینەی ئابووری سیاسی سەرمایەداریدا بوو وە كۆتایی بێنین بەو مشتومڕە بێ¬كەڵكەی كە ئاخۆ فێمینیستەكان دەبێ دایك بن و لەماڵ بمێننەوە یان ژنانێك بن كە حەقدەست وەردەگرن. بێگومان، ژنان بە دایكە بێوەژنەكانیشەوە دەبێ مافی هەڵبژاردنیان سەبارەت بە تێهەڵكشكردنی كاری [دەرەوە] و دایكایەتی هەبێت. بەڵام ئەوەی ئێمە مافی هەڵبژاردنی "بەربژارە"كانمان هەیە خۆی لەخۆیدا  بێ واتا دەبێت ئەگەر ئەم بەربژارانە بریتی نەبن لە 'بەربژارە' باشەكان.

 

 تەنانەت ئەو دایكانەی كەوا حەزیان لە ئیشەكەیانە بەزۆری زێدە كاریان پێدەكرێت [دەچەوسێنەوە]. وە ئەو ژنانەی كەوا [بۆ ماوەیەك] لە هێزی كار دەچنە دەرەوە، دواتر باجەكەی بەقۆرسی دەدەن؛ لەبورای حەقدەست و مووچەی بەساڵاچوویی دا هتد. ئیسێنشتەین فێمینیستە زانكۆییەكان ئەگرێتەوە بە نیشانە بۆ ئەوەی پێداگرییان دەكرد لەسەر ئەو شتەی كە ئەم پێی دەڵێت "هەڵوەشانەوەی رەگەز". ئەو دەڵێت ئەم پێشتگوێ خستنە هەموو داواكارییەكی ژنان، بنكۆڵ دەكا لەژێر ناوی "تایبەتمەندییە ژنانەكان"دا. لەكاتێكدا فێمینیستە ماتریالیستەكان خولیا نەریتییەكانی پەروەردەو چاودێریكرنی ژنان هەڵدێنجن بۆئەوەی داواكاری لە حكومەت و كۆمەڵ بكەن، فێمینیستە [بەناو] مۆدێرنەكان لە رووی ئاكادیمییەوە جیاوازی رەگەزیی وەك بەستێنێك بۆ داواكاری رەت دەكەنەوە لەترسی ئەوەی وەها دەنگەژەیەك  ئەو پاساوە بەرهەم دەهێنێتەوە  كە ژنان وەك جیاواز و نزمتر لە پیاوان هەڵسوكەتیان لەگەڵ بكرێت.

وە چونكوو ئیسێنشتەین بۆخۆی دانپێدا دەنێت بە كاڵییە بەرچاوی سیاسەتی ماتریالیستیدا، من دووشكم لەو متمانەی ئەو دەیدا بە ماتریالیسم و دژیاتییەكەی بەرانبەر بە هەوڵی فێمینیستەكان بۆ تێپەڕاندنی دووفاقییەتی رەگەزی كە بەشێوەی كۆمەڵایەتی پێكهاتووە. لەجیاتی ئەوەی خۆی لە نێوان ئەو یان ئەم چوارچێوە دووفاقییەدا ببینێتەوە، من پێم جوانتر بوو ئیسێنشتەین خۆی لەگەڵ هەردووك رێبازەكەدا نیشاندابا. ئێمە ناچار نین كە پەرەوەردەو ماڵدێری كردن وەك تایبەتمەندیی دیاریكراوی ژنانە وێنا بكەین بۆ ئەوەی گرینگییەكەیان بنرخێنین. ئێمە ناچار نین كە دایكایەتیكردن لە ماڵدا وەك شێوازێكی پەروەردەی مناڵ بە شاز بنرخێنین بۆئەوەی داوای دەرماڵەی پشتگیری بۆ دایكە بێوەژنەكان بكەین. 

بۆ نموونە من لە ساڵەكانی ١٩٨٩ تا ١٩٩٨ چوومە ناو ریزەكانی تاقمی لایەنگری 'مافەكانی دەوڵەتی ئاسوودەیی' كاتێك كە بەردەوام هێرشی دەكرایە سەر. تاقمەكە سیاسەتگەلێكیان پێگەیاند لە مەڕ چاكسازییەكانی ئاسوودەیی كە داواكاری دایكانی بێوەژنی دەخستە هەناوی بەرنامەی داڵدەی بەربڵاوی جەماوەری بۆ گشت دایك¬وباوكان (بو وێنە: دەرماڵەی بەخێوكردن بۆ باوك¬ودایك، یارمەتی بۆ بنەماڵەی كەمداهات، مافی مناڵ¬بەخێوكردنی چۆنایەتی بەرز) كە بواریان دەداتێ بۆ ئەوەی پارەدەرهێنان تێكهەڵبكێشن  لەگەڵ بەخێوكردن بەشێوەیەكی وا كە گونجاو بێت بۆ پێداویستییەكانی مناڵەكانیان. ئێمە پێمان وابوو یەكێك لە گرفتە گەورەكانی 'چاكسازی دەوڵەتی ئاسوودە' بریتی نەبوو لەوەیكە كە داوای لە دایكانی بێوەژن دەكرد كار بكەن بەڵكوو بریتی بوو لەوەیكە كاری دەویست بەبێ ئەوەی وەك پێویست پێداویستییەكانی مناڵان یان حەقدەستێكی شیاوی ژیان دابین بكات.

 

سەرباری داواكردنی كار بۆ دایكانی بێوەژن بە مناڵی زۆر بچووكەوە، تاقمەكە داوای دەكرد دەبێ دایكانی بێوەژن مافی رەت كردنەوەی كاریان هەبێت و دەرماڵەی پشتگیرییان هەبێت ئەگەر كارەكە مناڵەكەی بخاتە مەترسییەوە یان لەگەڵ چۆنایەتی بەخێوكارییەكەیان بساچێنن٢. لە زۆر هەلومەرجدا ئەمە بۆ دایكە بێوەژنەكان وەڕاست دەگەڕێ: هاتوچۆی درێژماوە بۆ سەركار، ژین لەگەڵ دراوسێی مەترسیدار بەبێ بەخێوكردنی شیاوی دوای هاتنەوە لە خوێندنگە، كۆپینی مناڵ بەخێوكردن كە ناتەواوە بۆ وەدەستهێنانی خێوكردنی لەڕووی چونایەتییەوە بەرز. ئەم ئاسۆبینییە لە بنەچەدا لەلایەن (NWRO) دامەزراوەی مافەكانی ئاسوودەیی نەتەوەییەوە لە ساڵەكانی ١٩٦٠ەكان و سەرەتاكانی ١٩٧٠كاندا پێگەیەندرا. لەو سەردەمەدا لەژێر سەركردایەتی دایكانی بێوەژنی رەشپێستدا NWRO رێكخرا هەم بۆ مووچەی یارمەتی و هەم بۆ دەستڕاگەییشتن بە كارگەلی حەقدەست¬شیاو.

ئیستێنشتەین بە سۆزەوە دەرەنجامگیری كتێبەكەی دەكات بەڵام بە بانگهێشتی گونجاوی فێمینیستەكانەوە بۆ چوونەوە سەر رێبازی شیكاریی چینایەتی و بۆ بنیاتنانی بزووتنەوەیەك كەوا پێداویستیی و بەرژەوەندییەكانی ژنانی چینی كرێكار و ژنانی نەژادە جۆراجۆرەكان و ژنانی وڵاتانی باشوور٣ بخاتە ناوەڕاستی داخوزییەكانی. ناوبراو كێشمەكێشە تازەكانیشی _لە كۆمەڵەی پەرستارانی كالیفۆڕنیاوە بگرە تا ژنانی سورپێستی كەبێكی و مامۆستایانی دواناوەندیی ئۆهاكا_ پێ زیاد دەكا و ئاوڕدانەوەیەك پێشكەش دەكات كە شیاوی  فێمینیزمی دیمۆكراتیكی دژەسەرمایەداریی بێت. هیوادارم خوێنەرانی سرووشی لێوەرگرن بۆ پێگەیاندنی ئەو فێمینیزمەی كە خەباتێكی لە بەردەمدایە. 


پەڕاوێزەكان
１- جیهانی باشوور/جهانی پەڕاوێز (جیهانی دواكەوتوو) بەرانبەر بە جیهانی باكوور/ جیهانی ناوەند (جیهانی پێشكەوتوو) دادەنرێت. 
２- وشەیەكە لە رۆژهەڵاتی كوردستان ناوچەی ئەردەڵان _نازانم ناوچەكانیتر- بە دوو مانای (compromise) و (austerity) بەكار دەبرێت.
３- وڵاتانی باشوور بەرانبەر بە وڵاتانی باكوور دادەنرێت كە هاومانایە لەگەڵ وڵاتانی پەڕاوێز و وڵاتانی ناوەند. 

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سەرچاوە: ئاسۆی رۆژهەڵات