بەشی دووەم
م. عوسمان جاف

ئامانجی چاكسازیە لە كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا لە ڕێگەی گۆڕینی هەڵسوكەوتوعەقڵیەتی تاكەكانی كۆمەڵگا بۆ ئەم مەبەستە پەیامێكی پێشكەش كرد كە تەواو لەگەڵ زانستدا تەبایەو لە ڕووی ڕۆحیشەوە قەناعەت بەخشە .پەیامێك چۆن بۆ ڕابوردو پێویست بوو ئاواش بۆ ئێستە و دوا ڕۆژی مرۆڤایەتی پێویستە. پەیامێك كە بنەماكەی ( بیری چاك و  وتەی چاك و كرداری چاك) كە گشت چاكیەكانی تیدا كۆبوتەوە.

 پەیامێك  كە نە چیرۆكی خەیاڵی و نە ئەفسانە تێیدا جێگەیەكیان هەیە  تا زانست  بە تێپەڕبوونی كات  پوچەڵی بكاتەوە. پەیامێك كە  زادەی بیركردنەوەو ڕامانە و لەو ڕێگەیەوە گەیشتووە بەڕاستیەكان . بۆیە دەكرێ پێناسەی حەزرەتی  زەردەشت بكەین بە سەرمەشق و سەرقافڵەی عیرفانیەكان و پەیامەكەشی بە سەرچاوەی زۆر لە بیری فەلسەفی و ئاینی .

زەردەشت :
ناسراوە بە باوكی ئازادی و فەلسەفە . هەروەها لە بواری زانست و ڕەوشت ناسی و مرۆڤایەتیشەوە پیشەنگ و سەرقافڵە بووە. زەردەشت باوكی فەرهەنگی ئاریەكانە . ئەم فەیلەسوفە مێشكی مرۆڤی وروژاند . داوای  لە مرۆڤەكان كرد كە  بوێری ئەوەیان هەبێت  بیر بكەنەوە . ئازاد بن لە ئەفسانە – كۆت و بەندی ئایین – درۆ- چەوسانەوەو دەم كوتكردن .

زەردەشتی :
فەلسەفەی ئایینە یەكێكە لە كۆنترین ( مانثراكان ) واتە  سروودی ئایینی كە مرۆڤ دەخاتە ڕامان و بیركردنەوە - فەلسەفە – ئامۆژگاری - فەرهەنگ و شارستانیەتی جیهان.


ئازادی : 
جوانترین خەڵاتی یەزدانە بە مرۆڤ و نابێ لییێ  بێ بەری بكرێت .كۆمەڵگای مرۆڤایەتی هەرگیز گەشە ناكات گەربێت و ئازادی ئیرادە و ئازادی هەڵبژاردن لە ئارادا نەبێت .

دیموكراسی :
یەكەم سروودی زەردەشت بە ( یاثا ئەهو) دەستپێدەكات واتە پرنسیپی هەڵبژاردن .بۆ ئەوەی – ئاشتی – خۆشگوزەرانی – سەقامگیری – پێشكەوتن و بەختەوەری بۆ جیهان فەراهەم بكرێت .دەبێ خەڵكی كەسانێك هەڵبژیرن كە لێهاتوون و دەتوانن جیهان ڕزگاركەن لە هەڵەی عەقڵی و جەستەیی . بەرەو ڕاستی و پێ گەیشتویی - كەماڵ-  و نەمری بەرن . زەردەشت دامەزرێنەری یەكەم دیموكراسی –عەقڵی و جەستەیی –ڕۆحی و مادییە.

فەلسەفە :
زۆر لە شارەزایان  - زەردەشتی بە ئایینێكی فەلسەفی پێناسە دەكەن زەردەشتیەكان هان دەدرێن كە بۆخۆیان بیربكەنەوە دەربارەی كامە ڕاستە و كامە هەڵەیە خۆیان بڕیار بدەن لەسەر ڕاستی و دروستی و نەكەونە ژێر فشاری زۆرینەوە .زەردەشت خۆی  زۆرجار پێناسەی ئایین دەكات بە پەیامی   وروژێنەری بیرو هۆش . گەڕان بەدوای راستیدا یەكیكە لە لایەنە بنەرەتیەكانی ئایینی زەردەشتی .

لێبوردەیی : 
باوەڕ بە پرنسیپی   لێبوردەیی و  پابەند بوون پێوەی وادەكات گشت فەرهەنگەكان مافی ئەوەیان هەبێت گوزارشت لە بیرو بۆچوونی تایبەت  بە خۆیان دەربارەی ژیان بكەن.كاركردن  بۆ گۆڕین یان زۆركردن لە فەرهەنگیك بۆئەوەی پەیڕەوی سروشتی بیرو بۆچوون و تێڕوانینی كەسانیتر بۆ ژیان بكات  نیشانەی لێبوردەیی نیە .ئەمە لەڕاستیدا سەرەنجامی بی حیكمەتی و نەزانینە .دەبێ ئەم جۆرە كارە ڕسوا كرێت لە لایەن ئەوكەسانەوە كە گشت فەرهەنگەكانیان لا بەنرخە.

چاكە و خراپە :
سەبارەت بە چاكەو خراپە زەردەشت هەردوكیان دەگێرێتەوە بۆ مێشكی خودی مرۆڤ نەك بۆ دەرەوەی خۆی یان گەردوون . چاكەو خراپە ئەو دوفاقەییە (ازدواجیە) دەردەخات كە تەنها لە مێشكی مرۆڤ و لەناو كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا بوونی هەیە .

خودا : 
لە ڕێگەی هوشیاری ڕۆحیە وە و ڕامانەوە زەردەشت دەركی بەو حیكمەت و عەقڵ و داناییەكرد كە لەیاسای سروشتدایە .زەردەشت بەشێوەیەكی ڕوون و ئاشكرا پێناسەی خودا دەكات وەك ڕێكارێكی پێشكەوتنخوازی بیركردنەوەو  بوون كە مایەی گەشەكردن و خۆشگوزەرانییە. خودا قەوارەیەكی مەعنەوی یە –لوتكەی زانست و حیكمەتە – بەدیهێنەری جیهانی ماددی و مەعنەویە – تاك و تەنیاو بێ هاوتایە – گشت توانایی لای ئەوە – گشت زانست لای ئەوە (كلی العلم)– لە هەموو شوێنێك بوونی هەیە (كلی الوجود).

مرۆڤ :
دروستكراوێكی خودایە .نە بەندەیەو نە كوری خودا . ئامانج لەدروستبوونی هاوكاریكردنی خودایە لە پرۆسەی بەگژاچوونەوەی خراپەدا لەسەر زەوی .پەیوەندی مرۆڤ بەخوداوە ڕاستەوخۆیەو پێویستی بە نێوانگیر نییە .خودا مرۆڤی خۆش دەوێت بۆیە دەبێ  مرۆڤیش خۆدای خۆش  بوێت نەك لێی بترسێت .مرۆڤ (ژن و پیاو) لای خودا وەك یەك بەڕێزو شكۆدارن.یەكێك سەروەرو گرنگ نیەو ئەویتر كۆیلەو ژێر دەستە .سەروەری تەنها بۆكاری چاكەیە .

عەقڵ و توانای بیركردنەوە  : 
چاكترین بەخشش كە خودا داویەتی بە مرۆڤ هێزی عەقڵ و توانای بیركردنەوەیە كە مرۆڤ والێدەكات جیاواز بێت لە بونەوەرەكانیتری سەر زەوی و . وایلێكردوە بەرزترو سەرتربێت لە ڕووی داهێنانەوە.

چارەنووسی مرۆڤ  :
بەرلە لەدایك بوون چارەنووسی كەس دیاری نەكراوە مرۆڤ و ئیرادەكەی بەرپرسە لە چارەنوسی كۆتایی خۆی.

رووح  :
یەكیكە لەو هێزە مەعنەویانەی بە شێوەیەكی كاتی لە جەستەی مرۆڤدا دانراوە .دوای مردن دەگەڕێتەوە بۆ ئەو جێگەیەی لێوەی هاتوە .ڕۆح بەرپرسە لەبەڕێوەبردنی هێزە مەعنەویەكانیتر .ئازادی تەواوی هەیە چاكە بكات یان خراپە .بۆیە لە ڕۆژی دواییدا پاداشت و سزای چاكەو خراپە ڕووی ئەم دەگرێتەوە.

ویژدان :
هێزیكی تری مەعنەویە بە شێوەیەكی كاتی لە جەستەدا دانراوە .دوای مردن دەگەڕێتەوە بۆ ئەو جێگەیەی لێوەی هاتووە .لە ژیانی خاكیدا چاودێرە بەسەر ڕۆحەوە و ڕێنمایی دەكات و هانی ئەدات بۆكاری چاكەو دووركەوتنەوە لە كاری خراپە .لە ڕۆژی دواییدا ئەم ویژدانەیە لێپێچینەوە لەگەڵ ڕۆحدا ئەكات .

بەهەشت و دۆزەخ :
زەردەشت دەفەرموێت بەهەشت و دۆزەخ دەروونی خۆمانە .بەهەشت لەوشوێنەیە كە بیری چاكی لێیە .بیری خراپ لەكوێ بێت دۆزەخ لەوێیە . بەهەشت و دۆزەخ ڕووناكی و تاریكی دەروونی مرۆڤن . نەك ئەو جێگەیەی پڕ لە حۆری و غلمان و میوەی جۆربەجۆرو ئاوی سازگار. یان ئەو جێگەیەی خودا بەگورزی ئاگرین و مارو دوپشكی زەبەلاح سزای گوناهباران ئەدات .

دین و فەرهەنگ
زەردەشت ئایینەكەی خۆی ناو ناوە (دەئیناو نگویا ) واتە ویژدانی ڕۆشن و ئارام .ویژدان بەلای زەردەشتەوە گرنگترین شتە  - ڕێگری ئەكات لە كاری خراپە---كاری دین دەبێت ڕێنمایی كردن بێت نەك زۆر لێكردن .مرۆڤ ئازادە پەیرەوی هەردینێك بكات و شوێن هەرپەیامبەرێك بكەوێت . دین گەر فەرهەنگی چاكی لەگەڵدا بێت هەرگیز كێشەیەك نابێت  بۆ مرۆڤ و مرۆڤایەتی . ئەوەی كێشە دروست ئەكات فەرهەنگی سەقەتە .ئەو فەرهەنگەی كە جگە لە خۆی و بیرو باوەڕو ئایینی خۆی كەسیتری قبوڵ نیە شەرەنگێزو وێرانكەرە .

بیری چاك و وتەی چاك و كرداری جاك :
زەردەشت هەموو چاكیەكانی بە شێوەیەكی سادەو ساكار لە سێ دەستەواژەدا كۆكردۆتەوەو كردویەتە ئەو دروشمەی كە دەبێ ڕێنمایی گشت لایەنەكانی ژیانی شوێنكەوتوانی بكات .وتەی چاك و كرداری چاك لە بیری چاكەوە سەرچاوە ئەگرن .بەرلەوەی وتەو كرداری چاكت هەبێت دەبی بیری چاكت هەبێت .

ئەهریمەن :
دروستكراوێك واتە مەخلوقێك نیە. مەبەست لە ئەهریمەن خراپەو هەوادارانی خراپەیە . ململانێ لە نێوان ئەهریمەن و ئەهورامەزدادا نیە . بەڵكو لە نیوان چاكەو خراپەدا یە .

حەڵاڵ و حەرام :
ئایینەكەی زەردەشت دەست وەرناداتە وردەكاری ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤەكانەوە .ئەمە بكەو ئەوە مەكە  یاخود ئەمە بخۆو ئەوە مەخۆ .چونكە زەردەشت كەبیرو هۆشی بە تیشكی یەزدانی ڕۆشن بوو زۆرچاك ئەیزانی كە كۆمەڵگاو شارستانییەت تاسەر وەك خۆیان نامێننەوە .بەبەردەوامی لەگۆڕاندان لەگەڵ تێپەڕبونی كات. ئەوەی زانست سەلماندی بۆ تەندروستی چاكەو بەكەڵكە بیخۆ .ئەوكارەی سوودو قازانجی  بۆخۆتو كۆمەڵگا هەیە بیكە .

ئاگر :
دروستكراوێكی بەكەڵك و گرنگی ئەهورامەزدایە پاكترین توخمی سروشتە چونكە هیچ پیسیەك لەوێدا جێگەی نیە . سەرچاوەی وزەو گەرمی و ڕووناكییە .بە نەمانی لە سروشتدا دەبێ چی ڕووبدات ؟ ڕێزی لێدەگیرێت و ناپەرسترێت. سیمبولی ئەهورامەزدایە .ئاگرو ڕۆشنایی ئاهورامەزدامان وەبیر دێنێتەوە بۆیە زەردەشتیان ڕوو دەكەنە ئاگرو ڕۆشنایی  كاتێك نوێژ بۆ ئەهورامەزدا دەكەن .

ئاوەزگەری (عقلانیە ) :
وەدەستهێنانی عەقڵ و حیكمەت و گەشە پێدانی پێویستی سەرشانی هەر تاكێكە .كۆمەڵگای مرۆڤایەتی دەبێ كۆمەڵگایەكی عەقڵانی بێت و لە ئەندامانی خۆنەویست و خۆبەخش پێك هاتبیت .ئامانجی سەرەكی هەرتاكێك دەبی بنیات نانی جیهانێكی چاكتر بێت لە مێشك و جەستەدا . دەبێ جیهانی مرۆڤایەتی گەشە بكات و بەرەو پێشەوە بڕوات .پێویستە هەموو تاكێك بەشداری لەم پرۆسەیەدا بكات .بیرو باوەڕێك و كردارێك كەسەرچاوەكەیان ئەفسانەو بیری نالۆژیكی بێت دەبێ دووربخرێتەوە و عەقڵ و لۆژیك جێگەیان بگرێتەوە .

جەستەی مرۆڤ دوای مردن :
جەستەی مرۆڤ دوای مردن و جیابونەوەی هێزە مەعنەویەكان لێی لاشەیەكی بێ كەڵكەو جارێكی تر هەڵناسێتەوە . ئەوەی نەمرو هەتاهەتاییە ڕۆحە .ئەویش دوای  ئەوەی دەچێتەوە بۆ ئەو جێگەیەی لێوەی هاتوە جارێكیتر ناگەڕێتەوە بۆ ژیانی خاكی. دۆناودۆن واتە ( تناسخ الارواح ) لە ئایینی زەردەشتیدا باوەڕ پێكراو نی یە.
سزا لە دیدی زەردەشتەوە : چارەسەر بۆ زاڵبوون بەسەر ئەوەی كە هەڵەیە بە سزاو ئەشكەنجەی دۆزەخ نییە .بەڵكو بە گۆڕینی مێشكە واتە (مینتالیتی).

دین و فرمانرەوایی :
بەڕای زەردەشت سەركردەی جیهانی یاخود وڵات وە سەركردەی ڕۆحی دەبێ وەك دوو قەوارەی جیاواز و جودا لەیەك بە هۆی ڕاستگۆیانەوە هەڵبژیردرێن . زەردەشت پێشنیاری  جیاكردنەوەی دەوڵەت و ئایین و هەڵبژاردنی ئازادانەی سەركردەكانی كردوە كە بناغەی دیموكراتی مۆدێرن دادەمەزرێنن .

ژینگە پارێزی :
زەردەشت یەكەم كەس بووە بانگەشەی بۆ ژینگە پارێزی كردوە .چوار توخمی  سروشتی سەرەكی ( زەوی – ئاو – هەوا – ئاگر ) ژینگەی لەبارو گونجاو دەڕەخسێنن بۆ ژیان. پارێزگاری كردن لێیان و بە پاكی ڕاگرتنیان ئەركێكی مرۆڤایەتی و ئایینیە .بە دیارنەمانی هەریەك لەم چوار توخمە ژیان مەحاڵ دەبێت .

ئاژەڵ :
ئاژەڵەكان بە تایبەتی سوود بەخشەكان لە بەخششەكانی پەروەردگارن بۆ مرۆڤ .دەبێ مرۆڤ دلۆڤان بێت لەگەڵیانداو قوربانی بە خوێنیان نەكات .پاراستن و چاودێری كردن لێیان ئەركی هەرتاكێكی كۆمەلگایە .

كار و كۆشش :
زەردەشتی پەیامێكی ڕۆحی و ڕەوشتییە لەهەمان كاتدا پەیامیكی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتیشە . تەنها باس لە جیهانی مەعنەوی ناكات .بەڵكو جەخت لە جیهانی ماددیش ئەكات . لە پێناوی خۆشگوزەرانی و ژیانێكی چاكترو جیهانێكی پێشكەوتو بۆ كۆمەڵگای مرۆڤایەتی . زەردەشت هاندەری كارو كۆششە دژی تەمەڵی و بێكاری و مشەخۆری و سواڵكردنە وبە كاری ئەهریمەنییان دەزانێ --نوێژكردن و ڕۆژو گرتن بە شێوەیەك كە ڕێگە لە كارو كۆشش بگرێت - خۆ گۆشەگیركردن و– ڕووكردنە چۆڵەوانی بە پاساوی ئیمانداری – نەشیاوو ناشایستەیە .

راستی :
بناغەی ئایینی ئەهورایە-- زەردەشت ئامۆژگاری مرۆڤ دەكات ڕێگەی ڕاستی بگرێتە بەر-- لە ئامۆژگاریەكانیدا ڕاستی باشترین چاكەیە. شوێنكەوتنی ڕاستی بەختەوەری دێنێ .گرنگە ڕاستگۆبی تەنها لە پێناوی ڕاستیدا بەس . نەك  لە پێناوی ئەو جێگە خۆشەی كە دوای مردن بۆی دەچی یان لەترسی ئەشكەنجەی دۆزەخ.

خزمەتگوزاری :
بەلای زەردەشتەوە شكۆدارترین مرۆڤ ئەوكەسەیە كە دەژی بۆئەوەی كەسانیتر بەختەوەرو دڵخۆش بكات .ژیان لە پێناوی كەسانیتردا چاكترین ژیانە .كاتێك هەركەسە لای خۆیەوە خۆشی دەخوازی بۆكەسانیترو كاردەكات بۆئەوەی بژی لەپێناوی كەسانیتردا ئەو كاتە ژنان و پیاوان دەبنە فریشتەی دانیشتوی ئەم سەرزەمینە .

توندوتیژی :
زەردەشت هەمیشە دژی بەكارهێنانی  توندو تیژی بوە .تەنانەت لەگەڵ دوژمنانی ئایینەكەشیدا .ئامۆژگاری مرۆڤەكان دەكات بە زانست و ڕاستی بەگژ درۆزنان و بەدكاران و دوژمن بە ئایینی مەزدادا بچنەوە و زاڵ بن بەسەر گیانی تۆڵەو تۆڵەسەندنەوە. زەردەشت دەفەرموێت من بە ڕووناكی و زانیاری دژی تاریكی و نەزانی دەجەنگم .

باوەری دینی و ئامۆژگاریەكانی ئەشو زەردەشت
٣٧٤٥ ساڵ لەمەوبەر ئەشۆ زەردەشت ئەم كەڵە پباوەی  مێژوو لەلایەن خوداوە بە پەیامبەر هەڵبژێرداراو پەیام و ئەندێشەگەلێكی نوێی پێشكەش بە هەموو خەڵكی جیهان كردو واتایەكی نوێی بەخشی بە ژیانی مرۆڤ كە بە تێپەربوونی كات وردە وردە سەران سەری سەرزەمینی ئاریەكانی گرتەوە و لە وڵاتانیتری جیهان بڕشتی بوو بە جۆرێك كە زەردەشتناسانی جیهان بە دوكیومێنت و بەڵگە سەلماندویانە كە ئەشۆ زەردەشت لەو كەسە كەمانەیە كە پەیام و باوەڕی ئەهورایی ئەو كاریگەری ئەرێنی و بنیاتنەرو بنەڕەتی بووە لەسەر فەرهەنگی خەڵكی كوردستان و ئێران و فەرهەنگەكانی تری خەڵكی جیهان.

ئەشۆ زەردەشت بە پەیڕەوی لە ( ڤۆهۆمەنە ) واتەعەقڵی چاكی خۆی وبە پرسیارو وەڵامی زۆر . دوای چەندین ساڵ لە هەوڵ و كۆشش  پەیوەندی بە ئەهورامەزداوە كردو پەی بەم هەموو ڕاستیە بنیاتنەرانە برد.ئەشۆ زەردەشت بە چاكی پەیامەكانی خۆی بەیان دەكات و ئامۆژگاری ئەدات كە مرۆڤ دەبێت بەپشت بەستن بە   ( دەئینا ) واتە ویژدان و ( مەنە ) واتە عەقڵ -- زانستی پاكژكردنەوەی جیهان لە ناپاكیەكان فێر بێت و بەكاری بێنێت .بە هێنانی ڕوناكی بەسەر تاریكیداو-- دانایی بەسەر نەزانی و درۆ و خەرافات و كورت بینی و تەواوی هێزە ئەهریمەنییەكان دەتوانێت سەركەوتو بێت .دەبێ بە ئامۆژگاری بنیاتنەر خەڵكی بەرەو چاكی ڕێنمایی كرێن نەك بەترساندن و تەمێ كردن . ئەشۆ زەردەشت ژن و پیاو بە یەكسان دەزانێ و ئازادی هەڵبژاردنی ڕێگەی بۆ هەموو مرۆڤەكان لەبەرچاو گرتوەو بڕیاری لەسەر داوە .بانگهێشتی شوێنكەوتوانی خۆی دەكات كە تەباو پەیوەندار بن بە چاكانی جیهانەوە لەهەر دین و میللەت و نەژادێك بن .لە گاتاكاندا لە بارەگای ئەهورامەزدا خوازیاری دۆستی وئاشتی جیهانە وداوا دەكات كەرەسەی جەنگ وەلاوەنرێت ولەخۆشبەختی كەسانیتردا بە دوای خۆشبەختی خۆیاندا بگەڕێن وجگە لە ڕاستی پابەندی هیچی تر نەبن. بە گوێرەی ئامۆژگاریەكانی ئەشۆ زەردەشت ئەهورامەزدا شەش تایبەت مەندی هەیە پێیان دەوترێت (ئەمشاسپەندان):

１- (ڤۆهۆمەنە) عەقڵی چاك .
２- (ئەشا ڤەهیشتا) چاكترین ڕاستی .
３- (خشاپرا ڤایریا) زاڵبوون بەسەر نەفس و دەمارگیریدا..
４- (سپێنتا ئارمایتی) سۆزو خۆشەویستی و پەیمان .
５- (هاورڤەتات ) كۆكردنەوەی دانایی تا پێگەیشتویی (كماڵ)
６- (ئەمیرەتات ) نەمری.

هەرمرۆڤێك لەم جیهانەدا دەتوانێت بە پەیڕەوی كردن و كاركردن بە مفاهیمی ئەم شەش تیشك و پرشنگی ئەهوراییە لە پایەی حەوتەم یان خودا هەمراو هەمیار ژیانی مەعنەوی نەمرو هەتاهەتایی پڕ لە شادومانی هەبێت .بەگوێرەی ئامۆژگاریەكانی ئەشۆ زەردەشت ئەهورامەزدا بە بەخشینی هێزی ویژدان و عەقڵ بە مرۆڤ  . برستی شادی (شایی) كردنی عاقڵانەو دروستی بەو بەخشیوە. لە فەرهەنگی زەردەشتیدا شادی كردن و خۆپارێزی و دورەپەرێزی لە غەمگینی بە جۆرێك لە شوكرانە دەژمێردرێت بۆ بارەگای خودا. زەردەشتیەكان لە بۆنەكانی خۆیاندا هەوڵ ئەدەن شادی لە ناو كۆمەڵگادا بەرقەرار كەن .لەژینگەیەكی پڕ لە سۆزو دۆستیدا یەكتری شادو خۆشحاڵ بكەن گەیەنەری هاوكاری و یارمەتی بن.

كۆنترین پەرتووك كە لە جیهاندادەركەوت و باسی لە وشەی دین و یەكتایی خودا و جیهانی مەعنەوی كردوە گاتاكانە. ئەشۆ زەردەشت گومانكردن و پرسیاركردنی بە یەكەمین مافی مرۆڤەكان دەزانێت.بەشێكی زۆری گاتاكان تەرخانكراوە بۆ پرسیار لە ئەهورامەزدا .یەكەمین پەیامبەرێك كەدەربارەی (عەقڵ و- ویژدان و- ڕۆح و- دەروون-ماینیو) وبەشەكانی تری مەعنەوی دەدوێت .یەكەمین پەیام بەرێك كە پەی بەیاسای (ئەشا) یاخود پێوەند و  پێوەری (وجود) بردو بە مرۆڤەكانی جیهانی ئاشنا كرد. یەكەمین كەسێك كە دەربارەی دوو گەوهەری دووانەی ئەرێنی و نەرێنی- ڕاكێشی و ڕەتاندن (جاژبە ودافعە) – عەقڵ و احساس و --هۆش و ویژدان – غەم و شادی – قسەی كردو ژیان و ناژیانی لە كاروكاردانەوەی ئەم دوو هێزەی بە  بەدیهێنراوی ئەهورامەزدا زانی .

ئەشۆ زەردەشت بە سەختی دژی (زروانیەكان ) وەستایەوە كە وایان دەزانی ئەوە ڕۆژگارە كە سەرچاوەی هەموو خۆشبەختی و بەدبەختی مرۆڤە .هەروەها پەیامەكەی دژی كەسێكە كە جیهان بە هەبوو و هەرماوی ئەفرینەر (خالق ) دەزانێ. پەیامەكەی ئەشۆ زەردەشت هەروەها دژی ئەو كەسانە وەستایەوە كە بۆ ناسین و گۆڕینی جیهان هیچ هەوڵ و كۆششێكیان نەدەكرد و باوەڕیان بە خورتی (جبر) واتە ئامۆژەیێكە شوێنكەوتوانی مرۆڤ بە ناچار لەو كارانەی كە دەیكات دەزانێ وكارەكانی  لە خواستی خوداوە دەبینن و چارەنووس و, شتی تركە بەشێوەیەكی زۆر نالۆژیكیانە و  زیادەڕەوییانە لەناو زۆرێك لە میللەتانی ڕۆژهەڵات دا هێستا باوە. ئەشۆزەردەشت بە سەختی دژی ئەم جۆرە باوەڕانە بوو دەفەرموێت ڕاستە بەهۆی فەرمانڕەوابوونی یاسای (ئەشا) بە خورتی واتە بە ناچاری   ناشیرین و  جوان –سەرماو گەرما –تاریكی و  ڕووناكی –جاژبە و دافعەو- زۆرێك لە هێزەكانی خێرو شەڕ لە جیهاندا ئاوێتەو تێكەڵ بەیەك  دەبن – بەڵام بەگشتی لازم و مەلزومن .مرۆڤ تەنها بونەوەرێكە كە دەتوانێ بە یارمەتی وەرگرتن لە عەقڵ بەسەر هەموو ئەنگرەكاندا زاڵ بێت و بە بەهرەمەند بوون  لە هێزی ئەندێشە هەموو نەرێنیەكان بە ئەرێنی بكات و هەموو خراپەكان بە چاكە بكات – مرۆڤ دەبێت بە دوو هێزی عەقڵ و عاگفە  بە یەك ڕێژە نرخ بدات ولە هەموو كارەكاندا بەوجۆرەی كە بەهرەمەندە لە ( چاو – گوێ – زمان) لەم هێزەهەتا هەتاییانەو ئەهوراییانە -عەقڵ –و- ویژدان-یش تادەتوانێت كەڵك وەرگرێت .

بنەمای دینی زەردەشت كاركردنە بەعەقڵ و ویژدان پەروەری . مرۆڤی زەردەشتی دەبێ پێكهینەری كردار بێت و سازندەی كاردانەوە بێت نەك كردار قبوڵكەر. وكرداری چاك دەبێ لە تیشكی ڕاستی و شادییەوە بەدەست بێت .مرۆڤی زەردەشتی نابێت ئەوەندە ئاوەزگەریانە ژیان بەرێتە سەر كە ویژدان ژێر پێ بنیت و نە ئەوەندەش (عاگفی) بێت كە عەقڵ نادیدە بگرێت . ئەمە پوختەی باوەرو ئامۆژگاریەكانی ئەشۆ زەردەشتە . پابەند بوون بە ڕاستی و گوفت و پەیمان وچاك كرداری لە بنەڕەتترین پایەی ژیانی زەردەشتی بووەو نابێ  بیربچێنەوە
 
 مرۆڤ خۆی ڕزگاركەری خۆیەتی
لە ژیانی جیهانی خاكیدا هەركارێك (جاك یان خراپ ) كە مرۆڤ ئەنجامی ئەدات ڕەوان واتە ( ڕۆح ) لێی بەرپرسە .پەروەردگار كاتێك مرۆڤی ئەفراند  ئامرازی جۆر بە جۆری خستۆتە بەردەست بۆ ئەوەی بەكاریان بێنێت لە پێناوی بەڕێك و پێكی ئەنجامدانی كارو كرداری. ئەم ئامرازانە بریتین لە هێزی مەعنەوی كە لە جەستەی مرۆڤدا بە شێوەی كاتی دانراون  و كاریگەریان دەبێت لە سەر ڕەفتارو هەڵسوكەوتی مرۆڤ تا لە ژیاندا بێت.دوای مردن جەستە وەك لاشەیەكی بێ جوڵە وبێ كەڵك جێدێڵن .ئەم ئامرازانە یاخود  هێزە مەعنەویانە بریتین لە –خرەتو -وزەو – هێزو – تواناو زانیاری و چێستی و ئەدێشەو عەقڵ  – ئۆشی (هەستو هۆش – ادراك)- مەناس ( مێشك - بیر )  -- ڤاچاس(توانای ئاخاوتن ) – شیائۆپنا ( توانای كاركردن ) – كاما ( ئیرادەی ئازاد) – ئاهو ( ویژدانی كاریگەرو بەكەڵك ) – فرەڤەشی ( هێزی پاڵ نەرلە سروشت و مرۆڤداو ڕێنمایی كەری ڕەوان ) – بائودهاس ( هوشیاری –وعی) میمۆری (ژاكرە ) سەرەڕای ئەم ئامرازو هێزانە – دئینا – بینایی (رۆیا)— ئایینی دابەزیو – ویژدان . لە كاتێكدا ڕەوانی مرۆڤ چەكداركرابیت بەم هەموو ئامراز و هێزانە دەبێ چی لێ چاوەڕوان بكرێت؟  بێگومان لە جەنگی دژ بە خراپەدا سەركەوتوانە دەرچوون نەك پیچەوانەكەی .دوای مردن بەگویرەی كردارەكانی مرۆڤ پاداشت و سزا وەردەگرێت كەس نیوانگیری ناكات لە پێناویدا .هیچ نێوانگیرێك فریای ناكەوێت . نوێژەكانی و قوربانیەكانی دەرگای بەهەشتی بۆ ناكەنەوە هیچ بیرو باوەڕ و ئایینزایەكی دیاری كراو  یان بیروباوەڕی ئایینی لە سزا ڕزگاری ناكات .وەك لە پەیامەكەی ئەشۆزەردەشتدا هاتووە تەنها فریاد ڕەس بیری چاك و وتەی چاك و كرداری چاكە .كەواتە ئەوە مرۆڤ خۆیەتی ڕزگاركەری خۆی .دروست كردنی بەهەشتی و دۆزەخی بە دەستی خۆیەتی چۆن خۆت دەیچێنیت ئاواش دەیدوریتەوە .( خراپ بۆ خراپ – پاداشتی چاك بۆ چاكە .) – (پەرێشانی بۆ خراپەكاران – خۆشحاڵی بۆ چاكەكاران و ڕاستگۆیان )  – ( بەدبەختی بۆ خراپەكاران – ڕزگاری بۆ ئەوانەی ڕاستگۆن.) ئەمەیە جەوهەری ئەندێشەی 
ئەشۆ زەردەشت سەبارەت بە ژیانی دوای مردن .دەتوانین بڵێین هیچ سەركردەیەكی ئایینی بەرلەم پەیامبەرە دەركی بە بیرۆكەی تاوان و سزا ئاوا  بە ڕوونی بێ پێچ و پەنا نەكردۆتەوە
 


زەردەشتی ئاگرپەرستی  نییە 
مێژووی ئاگرو پەیوەندی بە مروڤەوە دەگەریَتەوە بؤ سەدان سەدە بەر لە ئیستە هەندی جار مروڤ وەك خودا روانیویەتە ئاگر هەندی جاریش وەك هیمایەك بو خودا سەیری كردوە و بە بوونی لە پەرستگادا نەك  تەنها خودای وەبیر هێناوەتەوە بەڵكو باوەری وابوە كە لەگەڵ بوونی ئاگردا لە پەرستگادا خوداش ئامادەیی بوە.بیرو باوەڕی ئاریەكان سەبارەت بە خودا لە ڕۆشنایی و ئاگر وەرگیراوە  .ئەمە ئەوە دەردەخات كە ئاگر پەیوەندی  بە ئایینەوە باو بوە لە نێونەتەوە ئاریەكانی ترداوهەر لە دێرینەوە سەری هەڵداوە .ڕۆمانیەكان كە زۆر لە پێش براهمانەكانەوە لە ڕەگەزی ئەسڵی ئاری جیابونەتەوە لە سەردەمی كۆندا پیاوی ئایینی تایبەت بە ئاگریان بووە كە كارەكەی داگیرساندنی ئاگربووە.جێرمەنەكان كاتی خۆی چرای هەمیشە داگیرساویان بوەو لە بەردەم  پەیكەری خوداوەندەكەیان (پور) دایان ناوە. ئایینی (جووش) ئاگری هەمیشە داگیرساوی بووە وەك هێمایەك بۆ گەورەیی و مەزنی و بوونی خودا – خودا ئەو كاتەی قسەی بۆ موسا ئەكرد وتی-- دەبێت ئاگر هەمیشە لە میحراب و پەرستگادا بسوتێ و بەیانیان پیاوە ئایینیەكان داری بخەنە سەر و نەهێڵن بكوژێتەوە ئەوە ئاگری ئەزەلییە كە نابێ هەرگیز بكوژێتەوە لە میحراب و پەرستگاكاندا) لە میحراب و پەرستگای كریستیاندا گڕی پیرۆز ئاماژەیە بۆ بوونی خودا لەڕێو ڕەسمی ئایینیدا. ئەوئاگرەش كە هەمیشە لە ئاگرگەی زەردەشتیاندا دەسوتێ ئاگری ئەزەلییە و سیمبول و هێمای ئەهورامەزدایە كە خودای زەردەشتیانە . لە نیایشی ئاگردا واتە - دۆعاو نزای ئاگردا - پیاوی ئایینی زەردەشتی نوێژ دەكات لە پێناوی پاراستنی ئاگر لە ماڵەكەیدا تا كاتی نوێژەن بوونەوە-- باهەمیشە داگیرساو بێت لەم ماڵەدا – با هەمیشە درەوشاوە بیت لەم ماڵەدا- با هەمیشە ڕوو لە زیاد بوون بێت لەم ماڵەدا— هەمیشە تا كاتی نوێژەن بوونەوەی چاك و بەهێزی جیهان.— زەردەشتیەكان دەڵێن ئێمە ناتوانین بە چاومان ئەهورامەزدا ببینین ئاگرو ڕۆشنایی ئەهورامەزدامان وەبیر دێنێتەوە.لەبەرئەوە ئێمە ڕوو دەكەینە ئاگرو ڕۆشنایی كاتیك نوێژ بۆ ئەهورامەزدا ئەكەین .— ئاگر لای زەردەشتیان خودا نییە بەڵكو كەعبەیانە وەك  چۆن بەردە ڕەشەكە  لای عەرەبەكان و موسڵمانان خودا نییە بەڵكو كەعبەیە.
 
(گەواهی زەردەشتیان و چەند وانەیەك)
-- ئەهورامەزدا خوداوەندو دۆستی تاقانەو خۆشەویستە
- دینی مەزد یەسنا بە هەق و پیرۆزە .
- ئەشۆ زەردەشت پەیاامبەری ڕاستگۆو نیردراوی ئەهورامەزدایە.
وشەی یاخود دەستەواژەی ئەهورامەزدا لەكوێوە هاتوە؟
زەردەشت لە تەمەنی بیست ساڵیدا بۆماوەی دە ساڵ دوورلە كۆمەڵگا دە چێتە خەڵوەتی ئەندێشەو ڕامانەوە بە مەبەستی گەڕان بەدوای نهێنیەكانی بووندا(وجود)هۆكارو ئامانج لێی- سەرەنجام ئەگاتە ئەو قەناعەتەی كە هێزێكی مەعنەوی هەیە  بەدیهێنەری جیهانی ماددی و مەعنەویە و كاروباری ئەم جیهانە لە ڕێگەی یاسایەكەوە بەڕێوە دەبات . زەردەشت ئەم هێزەی ناونا ئەهورامەزدا.ئەم كارەی زەردەشت یەكەم ئەزموونی گەڕانی مرۆڤە بەدوای ڕاستیدا لە ڕێگەی بیر كردنەوەو ڕامانەوە. ئەهورا بە مانای سەروەرو داناو هەستی بەخش – مەزدا بە مانای خودا. هەردوو وشەكە بەیەكەوە بەمانای (خودای سەروەرو داناو هەستی بەخش دێت) ئەم خودایەی زەردەشت دەركی پێكرد لە لوتكەی هێزو توانادایە – لە لوتكەی دانایی دایە – بوون و ژیان بەخشە – قەوارەیەكی فیزیكی نییە واتە : بە شێوەی مرۆڤ یان هەرشتێكی تردەرناكەوێت . نە مالی هەیە نە شارو نە وڵات لە گشت كون و قوژبنێكی ئەم جیهانەدا بوونی هەیە – سەربە هیچ هۆزونەتەوەیەك نیە خودای هەموانە- بە داخەوە ئەم خودایە شەخسەنەكراوە واتە خەسڵەتەكانی مرۆڤی دراوەتە پاڵ وەك ( ڕق هەڵگرتن – توڕەبوون – قەهرگرتن و تۆڵەو تۆڵەسەندنەوە) خودای زەردەشتیان نورو چاكەی ڕەهایە –هەرچی چاكە لای ئەوە – هەرچی خراپە لای ئەهریمەنە – ئەهریمەنیش مەخلوقێك نییە بەڵكو مەبەست لێی خراپەو هەوادارانی خراپە كە سەرچاوەكەی هزرو خەیاڵ و نەفسی مرۆڤ خۆیەتی .خودای زەردەشتیان تاك و تەنهاو بێ وێنەیە – دۆستی مرۆڤەو سەرچاوەی خۆشەویستی یە – ڕۆشناییە – ئەو مرۆڤی خۆش دەوێت دەبێت مرۆڤیش ئەوی خۆش بوێت  نەك لێی بترسێت .چونكە خودا ڕۆشناییە  تەنها تاریكی پەرستان لێی ئەترسن  .

وشەی دین لە كوێوە هاتوەو مانای چی یە ؟
زەردەشت ئایینەكەی خۆی ناوناوە (دەئینا و نگویا) واتە ویژدانی ڕۆشن و ئارام كەواتە وشەی دین لە دەئیناوە هاتوە بە مانای ویژدان . بەلای زەردەشتەوە ویژدان گرنگترین شتە . ئەوە ویژدانە ڕێگری لە كردنی كاری خراپە ئەكات . مرۆڤی خاوەن ویژدانی بەئاگا هەردینێكی هەبێت دوورە لە خراپەو خراپەكاری.

دینی مەزد یەسنا واتە دینی خودا پەرستی
پەرستنی  كام خودا ؟
ئەوخودایەی كە تاك و تەنهایەو سەرچاوەی چاكەو خۆشەویستیە . نەك ئەو خوداوەندە خەیاڵیانەی كە خەسڵەتی نەشیاویان دراوەتە پاڵ .
وشەی ئەشۆ لە كوێوە هاتوەو مانای  چی ئەبەخشێت؟
ئەشۆ وشەیەكی ئاڤێستاییەو لە وشەی ئەشۆییەوە هاتوە كەبەمانای پاكی جەستەو ڕۆح و ڕاستی و دروستی و عەشقی ئەهورایی دێت.زەردەشتیان لە پیش ناوی پەیامبەرەكەیانەوە وشەی ئەشۆ بەكاردێنن .ئەشۆزەردەشت بە مانای  زەردەشتی پاك .دەتوانرێت ئەم وشەیە بۆ هەركەسێك بەكار بهێنرێت كە جەستە پاك و ڕۆح پاك و كردار چاك و ڕاست و ڕاستكردارو ڕاستگۆ بێت .زەردەشت ڕاستگۆیە خۆی بە مرۆڤی نائاسایی و لەسەرو سروشت (فوق الگبیعە) و بەهێز و ئەفسانەیی پیشان نەداوە .لە گاتاكانیدا ئاماژەیەك بە گفتوگۆی خودی زەردەشت لەگەڵ خودا یان فریشتە نەكراوە. لە سەرجەم گاتاكاندا ئەوە زەردەشتە قسە ئەكات وهەرگیز وتەكانی خۆی بە وتەی ئەهورامەزدا لە قەڵەم  نەداوە. ئەمە ڕاستگۆیی زەردەشت و واقیعیەتی ئایینەكەی دەسەلمینێ. زەردەشتیان كە دەڵێن نێردراوی ئەهورامەزدایە مەبەستیان ئەوەیە كە هەڵگری پەیامێكی ڕۆحییە . داخوازیەكانی ئەهورامەزدا دەگەیەنێتە مرۆڤەكان داخوازیەك كە زەردەشت لە ڕێگەی عەقڵی چاكیەوە زانی خودا چی لە مرۆڤەكان داوا دەكات .

( فرەوەشی هێزی جوڵەو وێككەوتن )
بەگوێرەی فەرهەنگی زەردەشتی جیهان بە بەردەوامی لە دۆخی جوڵەو بزوتن و وێككەوتندایە (هەستی ) واتە بوون و ژیان بەبێ جوڵە و بزوتن هیچ مانایەكی نیە .جوڵەو وێككەوتن لە جیهانی بووندا واتە (وجود) هەمەجۆرە وەك جوڵەو وێككەوتنی فیزیكی – كیمیكی –میكانیكی – تەواوكاری (تكامل) و ڕۆحی .هەموو ئەم جۆرە جوڵەو وێككەوتنانە لە یەك وشەدا خۆیان دەردەخەن كە ئەویش فرەوەشییە كە لە فەرهەنگی ئاڤێستاییدا بوونی هەیە .

لە مەسەلەی جوڵەو بزوتن كە بابەتی گرنگی فەلسەفەیە – لە دینی زەردەشتدا فەلسەفەیەكە جیاواز بە ناوی (فرەوەشی) .ئەم ناوە لە دوو بەش پێك هاتوە (فرە) بەمانای  پێشەوە بەشەكەی تری فرەوەهەر كە ئێستا لای فارسەكان وئێمەش واتە  كورد لەبری فرەوەشی بەكاریدێنین (وەهەر) بەمانای بردن .هەردوو بەشی وشەكە واتە فرەوەهەر بە مانای بۆ پێشەوە ڕۆیشتن دێت .ئەم فەلسەفەیە لە هەناوی جیهانی وجود و ناخی هەردیاردەیەكی هێزداردایە كە جیهان بۆ پێشەوە دەبات .لەم فەلسەفەیەدا تەنانەت ئەهورامەزداش كە ئافرێنەری ژیان و بوونە خاوەنی فرەوەهەری تایبەت بە خۆیەتی . وێككەوتن لە جیهانی بووندا (وجود) لە مانگ و ڕۆژو گشت ئەستێرەكان تا متبوەكانی جەستەی مرۆڤ هەموو لە حاڵەتی زان و تەواوكاری –تكامل— و مردنن.ئەم كارو كاردانەوەیە بەردەوام و بێ پسانەوەیە لە جیهانی بووندا ناچاری و سەرسورمێنەرە. جوڵەو وێككەوتن یەكێك لە یاساكانی جیهانە هەروەها ئامانجی جیهانی بوونە ومرۆڤیش كە بەشێكە لە هەمان جیهان لە دەروون و ویژدانیدا ئەم جوڵەیەی تێدا دانراوە  بەڵام جوڵەی بێ پێوەرو یاسا نا .هەرئەستێرەیەك تەوەرەو خولگەی خۆی هەیە كە بە دەوریدا دەسوڕێتەوە . ژیانی مرۆڤیش دەبێ تەوەرەو خولگەی نەگۆری هەبێت تا بە دەوریدا بسوڕێتەوە .گەر وا نەبێت سەرەنجامی كارەكەی پڕئاشوب و پشێوی و نابووتی دەبێت .ئەم تەوەرەو خولگەیە باوەڕ بە پلان و ئامانجی خوداییە كە هەمیشە بتەوو پایەدارتا كۆتایی ژیانی مرۆڤ بە دەوریدا بسوڕێت .لە تەوەرەو خولگەی ئەودا جوڵەو پێشرەوی بكات . ئەم دەزگا و یاسایە بە جۆرێك دامەزراوە كە مرۆڤایەتی لە هەمان حاڵەتدا كە لە كامڵ بوون و پیشرەویەو بۆ پێشەوە هەنگاو بنێت ولە ڕێگەی (تكامل) ی خۆی لەجوڵەدا بێت.

 پەیامەكەی ئەشۆ زەردەشت و بابەتی  معجزە
مەزنترین (معجزە) ی ئەشۆ زەردەشت پەرتووكی گاتاكانە.لە     بەشە جۆربەجۆرەكانی ئاڤیستاو لە ەمێژوو و چیرۆكە دیینیەكانی زەردەشتیان  (معجزە)ی زۆر دراوەتە پاڵ ئەشۆ زەردەشت .بۆ نموونە هەموو زەردەشتیان باوەریان بەوە هەیە و مێژوونووسانی یۆنانیش سەلماندویانە كە كاتێك ئەشۆ زەردەشت هاتۆتە دنیاوە بە پێچەوانەی هەموو كۆرپەلەكان دەستی بە پێكەنین كردوەو هەموانی توشی سەرسوڕمان كرد . یاخود كاتێك دینەكەی خۆی بە خەڵك ڕاگەیاند ئاگری لە دەستا بووە كە بە بێ سوتەمەنی دەسوتا . یان بە چەقاندنی گۆپاڵەكەی دەستی لە شاری ( كاشمر) سەرویەك هاتۆتە بەرهەم و كاتیك گەشەی كرد بە ئەندازەیەك گەورەبوو كە دەیان گاگەل  لەژیر سێبەرەكەیدا دەحەسانەوەوهەزاران باڵندە هیلانەیان تێداكردوە . تا سەردەمی (متوەكلی – عباسی ) ش هێشتا سەوزو گەشاوە بووە و لە مێژودا تۆمارە كە بە دەستووری ئەم خەلیفە عەباسی یە ئەم سەروە بۆ دروستكردنی كۆشكەكەی  بڕیویانەتەوەو بردویانەتە بغداد . چل هەزار حوشترئەم سەروەیان باركردووە . لە دیدگای زۆر لە ئاڤیستا ناسان گەورەترین (معجزە)ی ئەشۆ زەردەشت پەیامە ئەهوراییەكەیەتی كە لە پەڕتووكی ئاسمانی گاتاكان پێشكەش بە جیهانی كردوەوخۆی  ئەشۆ زەردەشت - یش ئەم پەیامانەی بە (مانترا) ناو دەبات . ئەم سروودانە ڕۆحی مرۆڤ پاراو ئەكەن – ئارامی ئەبەخشن -  هەروەها واتای ئەو سروودانە مرۆڤ بۆ ڕێگای راستی و پاكی و خودادۆستی و دینداری و ئەشۆیی ڕێنمایی دەكەن. لە ڕاستیدا پەرتووكی گاتاكان كە وتەكانی خودی ئەشۆ زەردەشتە وڕاسترین وباوەڕپێكراوترین  سەرچاوەو دۆكیومینتی پەیامەكەیەتی بەهیچ جۆریك ئاماژە بەم ڕوداوانە واتە (معجزە) ناكات ئەم ڕووداوانە لە هەندێك لە بەشەكانیتری ئاڤێستادا ئامازەی پێكراوە كە لەلایەن قوتابیەكانی ئەشۆ زەردەشتەوە دوای خۆی باسیان لێوە كراوە یاخود لەناو خەڵكی زەردەشتیاندا باون .

 هەندێ جیاوازی لە نیوان ئەشۆ زەردەشت و پەیامبەرانی تردا 
زەردەشت لە ڕێگەی بیركردنەوەو ڕامانەوە خۆی خودای دۆزییەوە. ئینجا لەلایەن ئەهورامەزداوە بۆ پەیامبەری هەڵبژیردرا. ئەشۆ زەردەشت خۆی 
وەك كەسێكی نائاسایی و لە سەرو سروشتەوە (فوق الطبيعة) وئەفسانەیی نەداوەتە قەڵەم. زەردەشت ناڵێت تەنها ئەو ڕێگەی خودا دەزانێت و تەنها ڕێگەی ئەو ڕاستە. ڕێگای گەیشتن بەخوداو ڕاستی بەقەدەر  ژمارەی مرۆڤەكان زۆرە. زەردەشت مرۆڤی سەرپشك كردوە ئازادانەو بە ویست و ئارەزوی خۆی بیرو باوەر و ئایینی خۆی هەڵبژێریت .زەردەشت شفاعەتی بۆ كەس نەگرتۆتە ئەستۆی خۆی . بیری چاك و وتەی چاك و كرداری چاك چاكترین  شەفیع و رزگاركەری ڕەوان و چاكترین دیاریە بۆ بارەگای خودا زەردەشت دەڵێت خودا لە هەمووو شتێكدا بوونی هەیە. با لە دەروون و جیهانی دەوروبەرماندا بەدوای خودادا بگەڕێین .زەردەشت دژی ئەوە بوو دین فەرمانڕەوایی وڵات  بكات چونكە ئەوكاتە دەكەوێتە خزمەتی سیاسەت و فەرمانڕەواكانە وەو گەندەڵ دەبێت .زەردەشت زانیویەتی كە كۆمەڵگاكان  و شارستانیەكان تاسەر وەك خۆیان نامێننەوە بەڵكو بەردەوام لە گۆڕاندا دەبن بۆیە دەستی وە رنەداوەتە وردەكاری ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤەوە. زەردەشت گومانكردن وپرسیاركردن بە یەكەمین مافی مرۆڤ دەزانێت چونكە هۆكارن بۆ گەیشتن بەراستیەكان .

هەندێ جیاوازی نێوان ئایینی زەردەشت و ئایینەكانی تر
دینی زەردەشتی دینێكە لەگەڵ پێشكەوتن و پێشڕەوی و نوێخوازیدا  (مودیرنیزم ) تەبایە پێودان وپێوەرو دەستووری دەست و پێ گرو  دواكەوتو لەم دینەدا نییە .
لە دینی زەردەشتدا (امر و نهی) بە زۆری گشتی یە لیستێكی نیە بۆ حەڵاڵ و حەرام – هەرخۆراكێك زانست سەلماندی سوودی بۆ تەندروستی هەیە  بیخۆ. هەركارو كردارێك بەكەڵكەو قازانجی  بۆ خۆت و كۆمەڵگاكەت هەیە بیكە.

بەڕۆژو بوون لە ڕۆژهەلاتنەوە تا ڕۆژئاوابوون لە رووی عەمەلییەوە لە هەندێك ناوچەی جوگرافی بۆ نموونە ( قگب )ی باكوور یا باشوور گرفت دروست دەكات لە دینی زەردەشتیدا نیە.سوننەتی زەردەشتی لەسەر ئەمەیە كە زەردەشتیان لە مانگیكدا بەلایەنی كەمەوە چوار ڕۆژ گۆشت ناخۆن –هەندێك هەر لە ئەساسەوە سەوزەو ڕوەك خۆرن. چۆنیەتی سەربڕینی ئاژەڵ بەوجۆرە چاكە كە زانست پێی چاكە . جۆری خۆراك و جۆری جل و بەرگ لە دینی زەردەشتیدا ناچاری (اجباری) نیە .
پشوی یەك ڕۆژ لە هەفتەدا ( ڕۆژێك بە باوەڕی پەیڕەوانی ئایینی خودا پشوی داوە و ئەشی لە وڵاتەكان   هەر  ڕۆژێك بێت – جمعە – شەممە و یەك شەممە بێت لە دینی زەردەشتیدا ئەمە نی یە.

لە دینی زەردەشتدا چیرۆكی ئادەم و حەوا نیە . لە جەنگی نیوان لایەنگرانی بیرۆكەی (تكامل) و لایەنگرانی بیرۆكەی (خلقەت) بی لایەنە. مخلوقات هەموو جۆرەكانیان بە یەك شێوە لەلایەن خوداوە خوڵقێنراون.لە پەڕتووكی پیرۆزی زەردەشتیان دەربارەی مافی ژن یا بەشی لە میراتدا و مناڵەكانی و بابەتی لەم جۆرە (احكامێك ) نیە كە كاركردن بە پێچەوانەیەوە دژی دین بێت یاسای وڵات ئەم بابەتە دیاری دەكات .         

ئامۆژگاریەكانی زەردەشت بۆ ژیانی ڕۆژانە
پاداشتی خودا لەم جیهانەو جیهانەكەی تردا تەنها بۆ ئەو كەسە نیە كە نوێژەكانی دەخوێنێت – ئەو كەسە دەبێ كاربكات دەبێ ڕەنج بدات . كاركردن لە پێناوی خۆشگوزەرانی خۆی و كەسانیتردا شكۆدارترو پیرۆزترە لە تەنها خوێندنی نوێژەكان.بەڵام تەنانەت چالاكبوون و تێكۆشان  لەم جیهانەدا بەس نیە . پێویستە ئامانج و پاڵنەرەكانی  پاك بن .هیچ كات نابێ بیری خراپ دزە بكاتە ناو مێشكی مرۆڤەوە چونكە بیری چاك و پاك سەرچاوەی بنەڕەتین بۆ گشت چاكییەكان لە جیهاندا .بەرلەوەی مرۆڤ لە نوێژەكانیدا  بەرامبەر خودا ڕاوەستێ- بەرلەوەی سەرقاڵی پیشەكەی بێت . بیرو ئەندێشە بە مێشكیدا تێدەپەڕێ و دەبێتە سەرجاوەی ڕیشەیی بۆ كردار بەو جۆرە (هومەتە – هوختە – هڤەرشتە ) واتە بیری چاك و وتەی چاك و كرداری چاك دەبنە پرنسیپی سەرەكی بۆ ئایینی زەردەشتی .

 
وتەكانی ئەشۆ زەردەشت و ئامۆژگاریەكانی كە لە ( گاتاكاندا ) خۆیان دەنوێنن.لەدوای تێپەربوونی چەندین سەدە تا ئێستە پارێزگاری لە خۆكردوە چونكە بنەماكەی عەقڵ و لۆژیك و زانستە و دوورە لە چیرۆكی خەیاڵی و خەرافات و معجزە – دەتوانین بڵێین تاكە سیناریویە  لە نێوان پەیامبەرە ناسراوەكانی هەرئایینێكی سەرەكی  وتەكانی ئەشۆ زەردەشت لە زمانێكەوە كە ئاڵۆزەو ناتوانرێت بە ئاسانی تێیبگەین  بەشێوەیەكی زارەكی  سینە بە سینە لە م نەوەوە بۆ ئەو نەوە گوازراوەتەوە. ئەم وتانە پەیامێكە مژدەی سەرەنجامی گەورەو مەزن دەدات بەهەر تاكێكی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی.

ئێمەی زەردەشتی هەمیشە چاومان لە ئەهورامەزدا بووە خەیاڵ و بیرو بۆ چوونێكی ڕوونمان بۆی بووە . زۆرچاك ئەوەمان  لا ڕوون و ئاشكرا یە كە تەنها یەك خودا هەیە ئەویش ئەهورامەزدایە و زەردەشتیش پەیامبەرەكەیەتی .زەردەشت بە شێوەیەكی زۆر سادەو ڕوون لە گاتاكاندا باس لە  ( خۆدا ) دەكات 
بە شێوەیەك كە بەتەواوی تەبایە لەگەڵ لۆژیكدا و لە هەمان كاتیشدا لە ڕووی ڕۆحیەوە قەناعەت بەخشە.خودا وەك قەوارەیەك كە ناتوانرێت پێناسە بكریت بە ئاسانی بناسرێت لە هەموو شۆینێكدا بوونی هەیەو هەموو هێزە چاكەكان لای ئەون. 

هەندێ ئایین هەوڵی ئەوە ئەدەن كە خودا وەك مرۆڤێك پیشان بدەن و گشت خەسڵەتەكانی مرۆڤی بدەنێ ئێمە هەرگیز ناتوانین باوەڕ بە خودایەك بێنین كە شەخسەنەكراوەو خەسڵەتەكانی مرۆڤی هەیە ئەوە ڕای زەردەشتە دەربارەی خودا.

لایەنێكیتری گرنگی پەیامەكەی زەردەشت ناتەبایی و  ئاوێتە نەبوونە لە نێوان چاكەو خراپە. كردنی خراپە دژی یاخود پێچەوانەی نەخشەو پلانی خودایە بۆ 
گێتی . وەك تاوان تاوان نیە چونكە  پێی وتراوە تاوان – بەڵكو لەبەرئەوەی ناتەباو پێچەوانەی ڕاو تێڕوانینی ڕاستیە كە خودا هەیەتی .لە گاتاكاندا واتایەكی  -- مفهوم - ڕەها بۆ تاوان دەبینرێ نەك ڕێگەیەك بۆئەوەی تێبگەین تاوان چی یە . لە بری لیستێك بۆ ( ئەوە بكەو ئەوە مەكە ) شێوازو ڕێگەیەكی ئاسان دەبینرێ بۆ ئەوەی تێبگەین چی چاكەو چی خراپە.چاكترین ڕێگە بۆ یارمەتیدانی خەڵك ئەوە نیە خۆراكی پێبدەی بەڵكو ئەوەیە هۆكاری چاندن و بەرهەم هێنانی پێ بدەی -- زەردەشت لە گاتاكاندا ئەم كارەدەكات .ئامرازی تێگەیشتن لەوەی چۆن بەشێوەیەكی ڕێك و پێك بژی پێشكەش دەكات .بۆ زانینی كامە چاكەو كامە خراپە ئامرازی سەرەتایی ( ڤۆهۆمەنە ) واتە  عەقڵی چاك – شتێكی بەسوودو بەكەڵكە  كە ئەو مێشكەی خودا بەخشیویەتی بەكاری ببێنی لە تێگەیشتنی تەنگژەكانی كە لەگەڵ ژیانی ڕۆحیدا هەن. دەبێ بیربكەینەوە بۆچی عەقڵ و توانای بیركردنەوەمان لەلایەن خوداوە دراوەتێ. ئەگەرگوێ بەم بەخششانە نەدەین و باوەڕێكی كوێرانەمان هەبێت ڕوو بە ڕووی سەرەنجامێكی نە خوازراو دەبینەوە.

ئەشۆ زەردەشت بە وتەكانی هەستێكی گەورەمان لا دروست ئەكات بۆ هەڵبژاردنی ڕاست و دروست لەبەرەو پێشچوون و گەشەكردنی نەك تەنها بۆ ژیانی خۆمان بەڵكو بۆ گەشە پێدانی نەخشەو پلانی دیارو  تەواو بی كەمو كوری خودا ئێمە بڕیارمان داوە كە هەوڵ بدەین دوای ئەونموونەیە بكەوین كە ئەشۆ زەردەشت دیاری كردوە . ئێمە  لەگەڵ جیهانێكی چاك و پێشكەوتنخوازداین. بیری چاك و وتەی چاك و كرداری چاك ئەو دەستە واژەیەیە كە هەمیشە  بە بەردەوامی لە مێشك و ناخماندا دەنگ دەداتەوە. دڵنیاین كە تا ئێستە لە لایەن هیچ پەیامبەرێكی هیچ ئایینێك ڕێنمایی ئاوا ئاسان و تەواو و بێ كەم و كورتی پێشكەش نەكراوە .گشت وانەكان و ئامۆژگاریەكان لە پێناوی ژیانێكی ئارام و ئاسودەو جیهانێكی چاكتردا لەم سێ دروشمەدا كۆكراونەتەوە.هەر هەڵبژاردنێك داوامان لێ دەكرێ بیكەین پشت بەم سێ یاسایە دەبەستێت لە پێناوی سەرەنجامێكی ئەرێنی.

ئێمە هەمیشە چەمكی( ئاگر) كاری تێكردوین وەك سیمبولێك بۆ ئەهورامەزدا. ئێمە ئەوە دەبینین كە ئاگر  لە ناخی هەرمرۆڤێكدا بوونی هەیە.لە جیهاندا كەسانی چاك و تایبەت هەن لە ناخیاندا ئەم ئاگرە دەسوتێ و زەردەشتیش نین . ئەشۆ زەردەشت هەرگیز ئەوەی نەوتوە كە تەنها ئەو ڕێگەی خودا ئەزانێت و تەنها 
ڕێگەكەی ئەو ڕاستە .خودا لە ناو هەموو شتێكدا بوونی هەیە.ڕێگەش بۆ گەیشتن بە ڕاستی زۆرە بەقەدەر ژمارەی  مرۆڤەكان لە جیهاندا.

 ( فرەوەهەر هێمای باوەڕی زەردەشتیان )
بەهدینان واتە (چاكدینان) كە مەبەست زەردەشتیانە باوەڕیان وایە هەرچی لەم گەردونەدا بوونی هەیە  تۆزقاڵێك لە تیشكی بێ پایانی ئەهورامەزدا بەهرەمەندە.مرۆڤ بە ئەندازەیەكی زۆر شایستە تری لەم هێزی ئەهورایی یە  پێ بەخشراوە كە پێی دەڵێن (فرەوەهەر) فرەوەهەر بە مانای ( بۆ پێشەوەبەر)ە كە هێزی هەژەندو سەرسوڕمێنەرو ئاشنابوون بە یاساكانی ( ئەشا  ):یاسای جیهان و داهێنان و بەدیهینان و هاوكاری كردنی ئەهورامەزدا لە گۆڕانكاری و تەواوكاری(تكامل) بە جیهان دەبەخشێت.
ئەم نیگارەیە مرۆڤ بە وێنەی  پیرەمێردێكی بەساڵاچوو پیشان ئەدات .قیت وەستاوەو سەری داپۆشیوەو ڕووی كردۆتە خۆرهەڵات .بە وێنەی باڵندەیەكی شكۆدار و بەهێزو بە باڵی كراوەوە لە حاڵەتی فڕیندایە و لە حاڵەتی تێپەڕبوونە بە بازنەیەك كە لە ناوەڕاستیدایە .بازنەی گفت و پەیمان و سۆزو خۆشەویستی بە دەستی چەپیەوە گرتوە و بە دەستی ڕاست لە حاڵەتی نزادایە بە پەنجەی بەرزكراوە دەڵێت كە تەنها یەك ئا ڕاستە هەیە بۆ ئەوەی هەڵی بژێرین . ئەم نیگارەیە تا بڵێیی  مانا بەخشە.لەوانەیە یەكێك لە یەكەمین شێوەكاریەكانی سەردەمی ڕیالیستی بێت كە هەڵگری چەمكی فەلسەفی بێت لە جیهاندا كە بە ڕوونی جیهانبینی یەك زەردەشتی ڕاستەقینە بە وێنە بكێشێ و بە وێنەی چڕوپڕ پیشانی بینەری بدات .

پیرە بەساڵاچوەكەی نیگارەكە هێمای دانایی و ئەزموونی فراوانە كە مرۆڤ لە ڕێگەیانەوە دەتوانێت بگاتە پلەی كەماڵ. ڕووی لە ڕۆژهەڵاتە چونكە لەوێوە ڕۆژێكی نوی لە جیهان وژیانی مرۆڤدا لە دایك دەبێت .ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە مرۆڤی زەردەشتی نوێخوازەو هەمیشە كۆشش دەكات كە خۆی و جیهانەكەی نۆژەن كاتەوە .بازنەی گفت و پەیمان و سۆزو خۆشەویستی  دەستی چەپی ئەوە دەگەیەنێت كە ئەم گفت و پەیمان و سۆزو خۆشەویستیە لە دڵەوەیە چونكە دەستی چەپ نزیك ترە لە دڵەوە . لای ئەم نیگارەیەو بازنە كە كەسێك بە دیارناكەوێت ئەوەش مانای  ئەوە یە كە پەیمان بەستنەكە لەگەڵ خودایە . لە ئایینی ڕۆژپەرستیدا كە بەر لە زەردەشت لە كوردستاندا باو بوە .

 

بازنەی خۆر نیشانەیەك لە خڕی 
خۆرو هێمای گفت و پەیمان بوو دواتر لای زەردەشتیەكانیش قبوڵكراوە ئەم بازنەیە لەلایەن هەموو مرۆڤەكانی جیهانەوە بەهەمان مانا بەكارهاتووە . بچوك كراوەتەوە و تایبەت بە پەیمانی هاوسەرگیری كە دوو هاوسەرەكە دەیكەنە پەنجەی چەپی  یەكتر. باڵە كراوەكان دوو دەستی باڵندە  پیشان ئەدات كە سێ بەشەو بەتەواوی  لە حاڵەتی فڕیندایە و نیشان دەری ئەوەیە كە هەر زەردەشتییەك دەبێ هەمیشە بە باڵە كراوەكانی (هومەتە و هوختە و هوەرشتە ) واتە : (بیری چاك و وتەی چاك و كردای چاك) خۆی لە حالەتی فڕیندا ببێنێت.لە كەوتن و كەم و كوڕی و خوارو خێچی خۆی دوور بگریت . هەموو مرۆڤەكان توانای ژیانی ئەهوراییان هەیە بەڵام ئەم جۆرە پەروازە واتە فڕینە تەنها كاری كەسانی شایستەو كاران كە فێربوون و ئەزموون و ڕاهێنان خوازن. مرۆڤ بەم هەموو توانا فەردیەو كۆمەڵایەتی یە كە خودا پێی بەخشیوە ئەشێ بتوانێ بۆ خۆی و مرۆڤەكانی سەر زەمین چاكترین جیهانی مانەوی یان (ڤەهیشتەم ماینیو) دروست كات و مرۆییترین شێوازێ كە لە توانادا بێت ژیان بەرێتە سەرو لەم بازنە فانیەدا تێ پەڕێت.

كلكی باڵندەكە سێ بەشە نیشاندەری ( دوژمەت و دوژوخت و دوژورشت )ە واتە ئەندێشەو وتەو كرداری خراپ كە هەرچەندە مرۆڤ ناتوانێت لێی هەڵبێت و بەم ئەندێشانەوە دێتە دنیاوە و لە جیهان دەردەچیت و لە فرینی ئەو كاریگەری و ڕۆڵی هەبێت . بەڵام مرۆڤێكی خوازراوی زەردەشتی دەبێ خراپەكان بۆخوارەوە بەرێت و لە كرداری ناشایستە تا ئەتوانێت دوور كەوێتەوە .دوو پێی باڵندەكە بە وێنەی دوو پەتی خرە كە نیشاندەری ( سپینتا ماینیو  و ئەنگرە ماینیو) ن كە لە دەروونی هەموو مرۆڤەكاندان و لە باوەڕی ئەشۆ زەردەشتدا هەردوكیان گەهەرو دوانەن .مرۆڤ تەنها بونەوەرە كە بەهۆی بەهرەمەند بوون لە ( مەنە ) واتە عەقڵ و (دائینۆ) واتە ویژدان بە ئیرادەو هەڵبژاردنی تەواو دەتوانێت هەمووسپێنتا ماینیوكان هەڵبژیریت و لەگەڵ – ئەنگرە ماینیوكان – لە حاڵەتی جەنگی هەمیشەیی و بەردەوام دابیت.
 
ئایینی  گاتاكان
ئەو ئایینەی ئەشۆ زەردەشت رایگەیان بە ئایینی (تاملی) ناسراوە واتە
سەرچاوەكەی ڕامان و بیركردنەوەیە ئەم ئایینە بریتیە لە لە ناویەكدا توانەوەی دید و ڕاو بۆچوون بەرامبەر بە ژیانی جیهانی خاكی لە لایەك وشێوە یاخود سروشتی 
ئەو ژیانەی كە بە باوەرداران دەدریت لە ڕۆژی دواییدا كە لەسەر بیركردنەوەی گونجاوو شایستەی جێ پەسەند ئەبێت . باوەڕدار كەسێكە ڕووبەروو بوونەوەی جیهان هەڵدەبژێرێ بەو جۆرەی كە دیدو بۆجوونی ئایین ڕوونی دەكاتەوە كە دەبێ چۆن بێت و بە گرنگیەوە خۆی پابەند دەكات بەو شێوە ژیانەی لەم مەسەلەیەدا پیشكەش دەكرێت.--- ئەی دیدی ئایینی ئەشۆ زەردەشت لە گاتاكاندا چی یە ؟
ئەشۆ زەردەشت وای دەبینی كە ئەم جیهانەی تێیدا دەژین ململانێیەكە لەنێوان دوو ڕەوانی مەعنەوی دژ بەیەك (ماینیوكان) ئەم دوو ڕەوانە لە بواری سایكۆلۆژیدا 
دەردەكەون .هەروەها هێزە ئاڕاستە كەرە مەعنەویە دژ بەیەكەكان لە گشت بەدیهێنراوەكاندا .ئەوانە ڕەوانی چاكە (سپێنتا ماینیو ) وە ڕەوانی خراپە (ئەنگرە ماینیو) ن كەسایەتیان لە پەیوەندیان بە چەمكی تەوەرەی ئایینی ئەشۆ زەردەشتەوە پێناسە دەكرێت  كە- ئەشایە - واتە ڕاستی ڕاستی بە واتای ڕاستی ڕەها  واتە شێوەی نموونەیی بوونی جیهان وەك ئەهورامەزدا بیری لێكردۆتەوە .ئەو شێوە جیهانەی كە فەراهەم دەبوو ئەگەر ڕەوانی خراپ نەبوایە .هەڵسوكەوت كردن و ڕەفتاركردن بەگوێرەی ڕاستی شتێكی ڕاستە كە بیكەین .چونكە ئایینەكەی ئەشۆ زەردەشت هەمیشە تێكەڵە بە پانتاییەكی مەعنەوی یەوە .ئیدی تێدەگەین كە جیهان لە ڕاستیدا دروستكراوێكی یەزدانیی چاكە پیسكراوە بە خراپە.بەڵام توانای چاك بوونی هەیە لە ڕێگەی كردارەكانی مرۆڤەكانەوە بەهۆی توانای هەڵبژاردنی مەعنەویانەوە . كرداری مرۆڤ دەتوانێ گەشە بە چاكە بدات و خراپە ڕەت كاتەوەو بەرەو لەناوچوونی بەرێت لە جیهاندا .هەرچەندە لەوانەیە وەك چەمكێك بەبوونی خۆی بەردەوامی بدات. لەمەوە شێوەی ژیان لە ئایینی ئەشۆ زەردەشتدا دەست پێدەكات. بەگوێرەی ئەو شێوە ژیانە هەر مرۆڤێك بەڕادەی جیاواز خاوەنی خەسڵەتی مێشكی چاكە ( ڤۆهومەنە ) كە خۆی لە خۆیدا دروستكراوێكی یەزدانییە. ئەم مێشكە چاكە هاوكاریمان ئەكات بۆ تێگەیشتن لە ( ئەشا ).ڕاستی نموونەیی هەروەها یارمەتیمان ئەدات بۆئەوەی بەو جۆرەی كە هەیە جیهان ببینین و بیناسین.ئەم تێگەیشتنە بە بینینی حەقیقەت و هەروەها ئەوە بزانین كە چۆن لە حاڵەتی نموونەیی خۆی لائەدات . واتە  -- ئەشا -- دەبێت . ئەم شێوە هوشیاری و ئاگاییە مەعنەویە پێی دەوترێت- بیری چاك - لەم بیری چاكەوەیە كەسێك هاندەدرێت كاری چاك بكات هەڵە ڕاست كاتەوەو ڕەوشی ناتەواو تەواو كات .كاتێك ڕەوانی گونجاوی كردار فۆرمەلە دەبێت و دەبێتە وشە پێی دەوترێت -وتەی -چاك .ئەو ئیلهامەی كە دەبێتە هۆی كردار ( سپێنتا ئارمایتی) یە مانا ئایینیەكەی خودا پەرستی یە و مانا مەعنەوی وڕەوشتیەكەی بەخشندەیی و مێشكی چاكە0 ئەم ڕەوانە لایەن و ڕوخسارێكیتری یەزدانە كە وامان لێ دەكات قەناعەت بكەین لە چەمكی ڕاستەوە بۆكرداری چاك بكەوینە ڕێ . ئێمە بە بوێری و متمانە بە خۆ و بە بیری چاكمان نیازو خواستی فۆرمەلەكراو دەگۆڕین بۆ كردار ئەمە پێی ئەوترێت -كرداری چاك -. بەو جۆرە دەتوانین گەڵالەی سێ كوچكەی  .ئایینی زەردەشتی بكەین .كە بریتیە لە (ئەندێشەی چاك و وتەی چاك و كرداری چاك -.سەرەنجامی كردارەكان بەگویرەی ئەم  شێوە ژیانە ئەوەیە گونجاو لەگەڵ 
ئەشا جیهان بەرەو تەواو بوون واتە كماڵ دەبات بە هەرشێوەیەك و بە هەر ڕادەیەك كە دەبێت .لە یاسای كۆمەڵایەتیدا دەگۆڕێت بە شێوەیەكی نموونەیی جیهانێكی نموونەیی كە بەدەستی دێنین تیادا خاوەن میشكی چاك و ڕاست و شادو بە قەناعەت دەبێت . ئەم ڕەوشە كۆمەڵایەتیە نموونەییە لە لایەن ( خشاپرا فایریا) كە دەستە واژەیەكی گاتایەو یەكێكی ترە لە خەسڵەتەكانی یەزدان .ئەو تاكەی دەژی بەگوێرەی ئەم شێوە ژیانە دەگاتە ڕەوشی بوونی (وجود) چاك . ڕەوشێكی تەواوی (تكامل) نەفسی و عەقڵی و ڕەوانی كە كەسێك دەتوانێت زۆر مەعقولانە پێناسەی بكات .وەك_ پێگەیشتویی (كمال)لەم ڕەوشە جیهانیەدا .ئەم ڕەوشە لەلایەن دەستەواژەی – گات – بە (هاورڤەتات )ئاماژەی پێكراوە – كەسێك كە بەم جۆرە ژیانە ژیاوە دوای مردن دەچیتە ڕەوشی نەمری و بەختەوەری بەهەشت كە بەدەستە واژەی – گات – ناسراوە بە ( ئەمیرەتات ). ژیان  دوای مردن وەك لە گاتاكاندا هاتوە سەرەنجامی خەسڵەتە مەعنەوی و ڕەوشتی ژیانی یەكێكە .لێپێچینەوەی كەس  بەشێوەیەكی دراماتیكی گوزارشتی لێكراوە لە پەڕینەوەی پردی جودا كەرەوە (جینڤات پەرەتە) كە تیادا چاككرداران تێدەپەڕن بۆ بارەگا ی یاخود  خانەی سروود كە خانەی ئاسمانیە  .وە لە ڕەوشی باشترین هەست و وەعیدا ژیان بەسەر دەبەن.خراپەكاران دەكەونە خوارەوە بۆ خانەی درۆزنان و لە ڕەوشیكی خراپی هەست و وەعیدا ژیان بەسەر دەبەن .
ئامۆژگاریەكانی گاتاكان جەخت لەسەر دنیایەك دەكەنەوە كە ئالودەی مەینەتی و بێ ویژدانی وپێنەگەیوی و ناكامڵییە . ئامانج گۆڕین و گەیاندنیەتی بە كامڵ بوون واتە هاما هەنگ لەگەڵ ڕاستیدا .بەهێزی تێگەیشتن و هەستی- ادراك - میشكی چاك . ئەم جۆرە جیهانە كامڵە وردە وردە جێ ڕەزامەندی هەموو بەدیهێنراوەكان دەبێت . هەروەها دەرگای مەملەكەتی خوازراو – خشاپرا ڤایریا— دەخاتە سەر پشت كە تیادا كۆمەڵگەی نموونەیی ڕوخساری بوونی – وجود – كۆمەڵگایەكی ئاشتیخواز وەدەردەخات كە لە ناویدا هەموو حەزەكان هاواهەنگ و هاوسەنگ دەبن – لە یاسایەكی داد پەروەرانەدا چونكە ئەوە واتایەكی – ئەشایە – ئەم دەست كەوتە پشت بە بیركردنەوەیەكی ڕوون و ڕووناكی مرۆڤ و بڕیاریكی لە عەقڵی چاكەوە هاتووی مرۆڤ دەبەستی . بەگویرەی – گاتاكان – ئەمانە ئامانج و كاركردنە بۆ وەدیهێنانیان -- فەرمانی ئەهورامەزدا .
 
(ڕۆژوگرتن لە ئایینی زەردەشتیدا)
دابڕان لە خواردن و خواردنەوە نەشیاوو ناڕەوایە  كاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر جەستە و چالاكی ڕۆژانەی مرۆڤ و سایكۆلۆژیەتی. مرۆڤ بەخواردن و خواردنەوە بەندە و دەتوانێت ئەركە ئایینیەكانی و دنیاییەكانی بە چاكی بە ئەنجام بگەیەنێت . زەردەشتییەكان لە هەر مانگێكدا چوار ڕۆژ گۆشتی ئاژەڵ ناخۆن ڕۆژەكانیش ئەمانەن (ڕۆژی دووەم -- ڕۆژی دوازدە هەم -- ڕژی چواردە هەم -- ڕۆژی بیست و یەكەم )
ڕۆژی دووەم بە ناوی ( ڤۆهومەنە ):كە یەكێكە لە خەسڵەتە هەرە سەرەكیەكانی خودا ). سێ ڕۆژەكەی تریش بەناوی ( ماه - وگئوش – ڕام ) كە پەیوەستن بە ڕۆژی دووەمەوە و یاریدەدەرو هاوكارین . سیانزە ڕۆژی جەژن واتە سیانزە بەدەر ژەمی نیوەڕۆ ناخورێت . ئەمە نەریتێكی پێشینانە لە ناو زەردەشتیەكاندا.
ئەو چوار ڕۆژەی هەرمانگێك كە گۆشتی ئاژەڵی تیا ناخورێت جگە لەوەی بۆ پاراستنی سامانی ئاژەڵە بۆ پاێزگاری كردنە لە تەندروستی . چونكە لەو چوار ڕۆژەی مانگدا كوشتنەوەو و قوربانی كردن بە ئاژەڵ قەدەغەیە.
 
بەهەشت و دۆزەخ
لە كۆنترین  پەڕتوكی نوسراوی دیینی دا كە تا ئێستا بەردەست كەوتووە پێی دەڵێن    ( گاتاكان ) و پەرتووكی ئاسمانی ئێمەیە . ئەشۆ زەردەشت بۆ یەكەمجار ئاماژە 
بەم  باوەڕە دەكات كە جیهان لە دوو بەش ( گێتی و مەعنەوی ) پێك هاتووە .ئەم دوو بەشەی جیهان لەناو یەكدابوونە و لە یەكترجیاواز نین . مرۆڤ بەهۆی بەهرەمەند بوونی لە ئاوەز ( عقل ) و ویژدان و ڕەوان و ( ڕۆح ) فرەوەهەر- بونەوەرێكی مەعنەوییە و لەبەر ئەوەی مەنەی هەیە واتە عەقڵ و ئەتوانێت لە سنووری خۆماك ( غریزە ) تێپەڕێت و (مەنەی ) خۆی بەو جۆرەی دەیەوێت بەكاری بهێنێت- بەرەو ( هۆمەنی ) واتە چاكە یان ( ئەهریمەنی ) واتە خراپە  
بڕوات . ڕەوان واتە ڕۆح وەكو ( چاو – گوێ – زمان ) جێگەیەكی دیاری كراوی نیە كۆنترۆڵی جەستەی لە ( ئیختیار ) دایە بەرپرسەو  دەبێت وەڵام دەربێت و بەرهەمی كرداری خۆی لەم جیهانەو جیهانەكەی تردا لە سەر بنەمای پێوەرو شێوەیەك كە لە جیهانی هەستیدا بەرقەرارەو یاسای ( ئەشا )ی پێدەوترێت وەردەگیرێت .بێگومان هەركەسە ئەوە ئەدورێتەوە كە چاندویەتی . بە باوەڕی زەردەشتی فرەوەهەر دوای مردن بۆ سەرچاوەكەی خۆی دەگەڕێتەوە كە ئەهورامەزدایە .لە حاڵەتێكدا كە ڕەوان  واتە ڕۆح لە ڕۆژی چوارەمدا لە جەستە جیادەبێتەوە و لە دادگای دادی یەزدانی بە دادوەری (میهرو – سروش و – ڕشەن  و – ئیشتاد ) دادگایی دەكرێت و لە ( ڤەهیشتەم ماینیو ) واتە بەهەشت یان (چیشتەم ماینیو ) واتە دۆزەخ جێگەی دەبێت . ڕەوانی كردار خراپ دوای تەواو بوونی ماوەی سزاكەی ئەویش لە ( گروسمان ) یا خانەی ڕۆشنایی – نور- و سروددا پەیوەندی بە فرەوەهەری خۆیەوە دەكات . بەو هۆیەوە كە بەهدینان واتە زەردەشتیان مردن بە كۆتایی ژیان نازانن . نا ژیان بە شێوەیەكیترلە ژیان دەزانن .- لەم ڕووەوە دوای كۆچ كردنی خۆشەویستانمان  پرسە دادەنێین بەڵام ڕەش ناپۆشین و گریەو زاری زۆر ناكەین . هەموو سەرەنجامەكان ( بەهەشت و دۆزەخ ) واتە خۆش یان ناخۆش لایەنی فیزیكی و دڵ گەرمی – تشویق - جەستەیی نیە بەڵكو ڕۆحی  و ڕەوان دەبێت .
 
(ئایینی زەردەشت و ڕاستی و ڕاست گۆیی)
وەك لە سروودەكانی ئەشۆ زەردەشتدا هاتووە دروستبوونی گەردوون و بەڕێوەبردنی كاروباری گێتی بەگوێرەی ڕاستییەكی ڕۆحی یاخود یاسایەكی ڕۆحییە كە پێی دەوتریت – ئەشا – گشت دیاردەكانی جیهانی لە چوار چێوەی ئەم یاسایەدا ڕوو ئەدەن . ئەشا دەستە  واژەیەكی  تەواو فرە لایەنەیە لە زانستی 
ڕەوشتی زەردەشتیدا . ئەم یاسایە ئاماژەیە بە دەستوورو – دیسپلین – هاواهەنگی و گشت جۆرەكان و كردارەكانی پاكی دەگرێتەوە – ڕاستی و چاكەكان –
یەكەم نوێژ كە فێری مناڵی زەردەشتی دەكرێت ئەم وتە كورتەیە ( ئەشیم ڤۆهۆ ) كە دەڵێت ڕاستی و ڕاست گۆیی چاكترین بەخششەكان و خۆشحاڵی یەزدانی یە .خۆش حاڵی بۆ ئەو كەسەی كە دەژی لە پێناوچاكترین  ڕاستیدا.ڕاستی و ڕاستگۆیی و داد پەروەری لە یاساو دەستوورەوە سەرجاوە دەگرن .درۆ و ناداد پەروەری سەرچاوەكەیان بێ یاسایی و نەبوونی دیسپلین - ە. پشتگیری كردن و پابەند بوون بە – ئەشا – وە لە گشت  سات و گشت بارو دۆخێكدا ئەركێكی داوا كراوە لە مرۆڤی زەردەشتی ڕاستەقینە .ئەمە ڕاستییەكی ئەزەلی سەلمێندراوە.تەنها ڕاستییەك كە سەرچاوەی گشت شتە ڕوون و ئاشكراو دیارەكانە . چارەنوسی چاك چاوەروانی ئەو كەسە دەكات كە ڕێگەی – ئەشا – دەگرێتە بەر .
بەم جۆرە – ئەشا – پاكی كە لە تەندروستی جەستەو هێزی بەدەنییەوە دەمان بەن بۆ تەندروستی عەقڵی و ڕۆحی و هێزی ئیرادە -  بەرزترین و باڵاترین تێگەیشتنە لە چەمكی – پاكی - كە نزیك بوونەوەیە لە یەزدان . ئەو كەسەی ڕێگەی ئەشا پیشانی كەسانیتر ئەدات لە ڕۆژی دواییدا چاكترین بەختەوەری و خۆشحاڵی وەدەست دێنێ.