زنجیرە ڕوداوەكانی بەهاری عەرەبی و دروستبونی گروپە ‌چەكدارەكانی وەك قاعیدە و داعش، وای كرد بیر لە گرتنەبەری كۆمەڵێك ڕێچارە و گۆڕانكاری بكرێتەوە بۆ زاڵبون بەسەر سەرچاوە و بنەڕەتی كێشەكاندا.

ئێستا ئەمەریكا و ڕۆژئاوا و وڵاتانی عەرەبییش لە هەوڵی ئەوەدان كەوا مۆدێلێكی نوێ لە دینداری بێننە كایەوە و برەوی پێ بدەن كە لە خودی خۆیدا نوێ نییە و بەڵام كاڵ بوەتەوە.

بۆ دورخستنەوەی مسوڵمان لە بیری ئیخوانی و ئەو سەلەفییانەی كەوا سەرقاڵی سیاسەت دەبن، هەوڵێكی كاریگەر لە گۆڕێدایە بۆ ئەوەی برەو بە ڕێبازی سۆفیگەری بدرێت و بكرێتە جێگرەوەی ئیسلامی سیاسیی.

ئەمە لە كاتێكدا كەوا بیرۆكەی بڵاوكردنەوەی سۆفیزم وەك جێگرەوەی سەلەفییەت و ئیسلامی سیاسی بیرۆكەیەكی ئەمەریكی بو بۆ ئەوەی بە تێڕوانینی سۆفیگەرییانە بۆ چەمكی جیهاد كە خۆی دەبینێتەوە لە: جیهادكردنی نەفس و پاڵفتەكردنی دەرون و دورەپەرێزی لە تاوان و دەستگرتن بە بەندایەتی، كە جیاوازە لە تێڕوانینی هەندێك لە گروپە سەلەفی و ئیسلامییەكان كە باڵی بەسەر جیهانی ئیسلامیدا كێشاوە و خۆی دەبینێتەوە لە ئەنجامدانی جیهاد بە بڵاوكردنەوەی ئیسلام لە ڕێگەی جەنگ و بەرەنگاربونەوە و شەڕكردن لەگەڵ بەرامبەر.

ڕوداوەكانی 11ی سێپتەمبەری 2001 كە لە ئەمەریكا ڕویان دا، وای كرد شارەزایانی ئەمەریكی بیر لەوە بكەنەوە سۆفیزم بكەنە جێگرەوەی بیری سەلەفییەت و ئیسلامی سیاسی و هەردو مێژونوسی ئەمەریكی بێرنارد لویس و دانێل بایبس كە دامەزرێنەر و بەڕێوەبەری (منتدي الشرق الأوسط)ن، زۆر لە كۆشكی سپییەوە نزیكن و بانگەشەكارێكی چالاكی ئەم بیرۆكەیەی جێگرتنەوەی ئیسلامی سیاسی و سەلەفییەتن بە سۆفیگەری.

سۆفیگەری بەو واتایەی خۆی لە خۆدابڕین لە دونیا و سەرقاڵبون بە بەندایەتی و ڕۆچونە لەناو دونیای عیرفان و خۆشەویستیی خودا. ئەم جۆرە تێڕوانینە زۆر گونجاوە بۆ ئەوەی بكرێتە جێگرەوەی ئەو تێڕوانینەی باڵی كێشاوە بەسەر جیهانی ئیسلامی و به ‌تایبەت وڵاتانی عەرەبیدا و لەبری بانگەشەی خۆدوررخستنەوە لە دونیا و سەرقاڵبون بە كایە عیرفانییەكان، بانگەشەی خەڵك دەكات بۆ لێپێچینەوەی دەسەڵاتداران و جیهادی دەست و زمان و گۆڕینی سیستمی حكومڕانی.

هەرچەندە ئەمە واتایەكی ئاشكرا و پێناسەیەكی زۆر باوە بۆ سۆفیزم كەوا بریتی بێت لە دورەپەرێزی لە ژیان و خۆ سەرقاڵ نەكردن بە شتە دونیاییەكان و ئەنجامدانی جیهادی نەفس، بەڵام ڕێبازە سۆفییگەرییەكان لە بەرەنگاربونەوەی هێزی داگیركەر و بێگانە بۆ سەر وڵاتە ئیسلامییەكان ڕۆڵی سەرەكییان بینیوە بۆ بەرەنگاربونەوەیان، وەك بەرەنگاربونەوەی هێزی داگیركەر لە ئەفریقا، ڕێبازی تەیجانی بەرەنگاری هێزی داگیركەر بویەوە لە مەغریب، سەنەوسییەكان بەرەنگاری داگیركاریی فەڕەنسا بونەوە لە ناوەڕاستی ئەفریقا و هەروەها بەرەنگاری داگیركاریی ئیتاڵییەكان بونەوە لە لیبیا، نەقشبەندییەكان ڕۆڵی سەرەكییان بینی لە بەرەنگاربونەوەی ڕوسیای قەیسەری لە ناوەڕاستی ئاسیا و قەوقاز.

بەكارهێنانی سۆفیزم وەك جێگرەوەی ئیسلامیی سیاسیی لە چەند وڵاتێكی عەرەبی

ئەم بیرۆكەیە پێشینەی هەیە و بۆ نمونە: لە دوای شۆڕشی 1952 لە میسر ڕێبازی سۆفیگەری بو بە ئامرازێك بە دەست جەمال عەبدولناسرەوە بۆ ئەوەی بە هۆیەوە ڕوبەڕوی ئیخوانەكان ببێتەوە و ڕواڵەتی خۆی پێ جوان بكات.

هەوڵی دەدا بە جوانترین شێوە مامەڵە لەگەڵ شێخەكانی سەر بە ڕێبازی سۆفیگەریدا بكات و لە خۆیانی نزیك بكاتەوە و پارێزگارییان لێ بكات و هاوكارییان بكات. ئێستا‌ هەمان بیرۆكە نوێ كراوەتەوە و دوبارە كاری لەسەر دەكرێت.

لە ساڵی 2002، دامەزراوەی (ڕاند)ی ئەمەریكی بۆ توێژینەوە و گەشەپێدان، توێژینەوەیەكی بڵاو كردەوە كەوا داوا دەكات هاوپەیمانێتییەكی ستراتیجی پێك بهێنرێت لەگەڵ سۆفییەكاندا بۆ بەرەنگاربونەوەی بیری توندڕەوی لە جیهانی ئیسلامیدا.

لە ماوەی نێوان ساڵانی 2004 – 2014، شازادەی ئەبو زەبی: محەمەد بن زاید هەوڵەكانی خۆی خستوەتە گەڕ بۆ تێكهەڵكێشكردن و دروستكردنی پەیوەندی لە نێوان بەند و بابەتە ئایینییەكان و پرسی پارێزگاری ئاسایشی نیشتیمانی، بۆ ئەم مەبەستەش ڕێڕەوی فیقهی مالیكی و سۆفیزمی كردە شوناسی نیشتیمانیی میرنشینە یەكگرتوەكانی عەرەبی (ئیمارات)

لەم چوارچێوەیەشدا كۆنگرەی جیهانی ڕێبازی شازلی (كە ڕێبازێكی سۆفییگەرییە) لە نیسانی 2003 لە ئەسكەندەرییە بەڕێوە چو، بە هاوكاریی رێكخراوی یونیسكۆ بو.

لە عێراقیش لە ساڵی 2004 دامەزراندنی ״الأمانة العليا للإفتاء والتدريس والبحوث والتصوف الإسلامي״ یان ڕاگەیاند.

لە سێپتەمبەری هەمان ساڵدا یەكەمین كۆنگرەی ״سیدی شیكر العالمیە للمنتسبین إلی التصوف״ بەسترا لە مەراكیش، لەژێر چاودێری شا محەمەدی شەشەم.

هەروەها لە مانگی یازدەی هەمان ساڵدا یەكەمین كۆنگرەی جیهانیی ڕێبازە سۆفیگەرییەكان بەسترا لە ڕۆژئاوای ئەفریقا، هەروەها لە ساڵی 2005 لە لیبیا كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتییان بەست بە ناوی: ״الطرق الصوفية في إفريقيا: حاضرها ومستقبلها״.

محەمەد بن زاید هاوپەیمانێتیی سۆفیزمیی جیهانی پێك هێناوە بە مەبەستی بە ئامانجگرتنی بیرۆكەی وەهابیزم، ئیمارات پڕۆژەی ״محور اعتدال إسلامی״ بونیاد ناوە كە میسر و ئەبو زەبی و گروپە سۆفییە سوننییەكان لە خۆ دەگرێت، لەگەڵ هەندێك لە كەسایەتییە سۆفییە دیارەكانی شیعە كە ئەوانیش: سەید حەسەن نەسر و حەسەن قەزوێنین.

هەروەها لە ئەبو زەبی دەزگای ״‌طابە״ هەیە كە دەزگایەكی ئیسلامیی سۆفییە لە ساڵی 2005 بانگخوازی سۆفی: عەلی ئەلجەفری دروستی كرد و بەڕێوەی دەبات.

هەروەها ئەنجومەنی ״حكماء المسلمين״ هەیە كە بنكەی سەرەكیی لە ئەبو زەبییە و كۆمەڵێك لە زانا و بانگخوازە سۆفییەكان لە ‌خۆ دەگرێت و لە بەرامبەر (دەستەی گەورە زانایانی مسوڵمان) دانراوە كەوا زانا و بانگخوازەكانی ئیخوان موسلیمین لە خۆ دەگرێت.

هەروەها ئەبو زەبی هەستاوە بە پێكهێنانی دەزگای ״المسبار״ بۆ توێژینەوە، ئەم دەزگایە كاری سەرەكیی دژایەتیكردن و بەرەنگاربونەوەی بیری وەهابیزمە و جەخت لە بەرنگاربونەوەی بیری توندڕەوی و هێنانەكایەی میانڕەوی دەكات لە ڕێگە و بە هۆی ڕێبازی سۆفیگەرییەوە و، له ‌لایەن كۆمەڵێك ڕۆشنبیری لیبڕالی سعودیەوە بەڕێوە دەبرێت و پاڵپشتی دارایش لە محەمەد بن زاید وەردەگرێت.

هەروەها سەرچاوە توركییەكان ئیماراتیان بەوە تۆمەتبار كرد كەوا هەستاوە بە پشتگیریكردنی بزوتنەوەی فەتحوڵڵا گولەن لە كودەتا سەرنەگرتوەكەی كە لە توركیا ئەنجام درا.

سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەكەن كەوا به ‌هۆی ئەوەی فەتحوڵڵا گولەن سۆفییە، لە هەمان كاتدا دژی حكومەتەكەی ئەردۆغانە، لەو كودەتایەی پێی هەستا و سەركەوتو نەبو ئیمارات بە بڕی 3 ملیار دۆلار هاوكاریی كردوە و پاڵپشتی بوە بۆ ڕوخانی ئەردۆغان.

هەروەها یەكێكی دیكە لە كارەكانی ئیمارات لە دژی ئیسلامییەكان، هەژماركردنی ئیخوان موسلیمینە بە گروپێكی تیرۆریست.

یەكێكی دیكە لە وێناكانی باڵادەستبون و زیادبونی تارمایی سۆفییەكان، ڕۆڵیان بو لە دیاریكردنی ئەهلی سوننە و جەماعە لە كۆنگرەكەی شیشان.

پارساڵ لە پایتەختی شیشان ״غروزنی״ كۆنگرەیەك بەسترا بۆ دیاریكردنی واتای چەمكی ئەهلی سوننە و جەماعە، ئەم كۆنگرەیە بە چاودێریی ڕەمەزان قادیرۆف و، ڕوسیا و ئێران بەسترا بە ئامادەبونی موفتی میسر و سوریا و شێخەكانی ئەزهەر.

لەم كۆنگرەیەدا بە پێوانەی ئەو دابەشكارییە كەلەپورییەی كراوە لە سەرچاوەكاندا، چەمكی ئەهلی سوننە و جەماعە كورت كرایەوە لە: ئەشعەری و ماتوریدی – لە عەقیدەدا- و شوێنكەوتوانی چوار ڕێبازە فیقهییەكە – لە فیقهدا- ئەهلی تەسەوف لە ڕوی زانست و ڕەوشت و تەزكییەوە.

بەم دابەشكردنەش سەلەفی و ئیخوان موسلمین لە چوارچێوەی ئەهلی سوننە دەركران.

چاودێران پێیان وایە كەوا پاڵپشتیی ڕوسیا لەم كۆنگرەیە بۆ ئەوە بوە كەوا ئەگەر گریمانەی دروستكردنی دەوڵەتێكی سوننی لە سوریا سەربگرێت لە پاش بەشار ئەسەد، ئەوا ئەو دەوڵەت و قەوارەیە دور بێت لە سەلەفی و ئیسلامی.

هەرچی لە میسریشە سۆفییەكان لەو وڵاتە چەند هەڵوێستێك و دەركەوتنێكیان هەبوە لەگەڵ ڕوداوەكان و سەركردەكان، لە دەستپێكی شۆڕشی 25ی یەنایەرەوە ڕێبازە سۆفییەكان پاڵپشتیی محەمەد حوسنی موبارەك بون و دەرچونیان لەژێر حوكمی موبارەك بە كارێكی ناڕەوا هەژمار كرد، عەلی جومعە كە موفتی پێشوی میسر بو لە سەردەمی موبارەك، فەتوای لەكارلادانی محەمەد مورسیی دەركرد و ناوزەندی كرد بەوەی كەوا شەرعییەتی نییە و لە هەمان كاتیشدا فەتوای ڕەوایەتیی كوشتنی ئەوانەی دا كەوا مكوڕییان لەسەر مانەوەی مورسی دەكرد و بە (الخوارج) هەژماری كردن، بە هەمو جۆرێك پاڵپشتیی عەبدولفەتاح سیسییان كرد.

هەرچی لە مەغریبیشە، سۆفیگەری بە جۆرێك باڵی كێشاوە بەسەریدا و به ‌جۆرێك له ‌لایەن دەسەڵاتەوە گرنگیی پێ دەدرێت، كەوا پادشای مەغریب بە پێشەوای بڕواداران ناوزەند دەكەن كەوا بەیعەتی پێ درابێت لە ‌لایەن ژێردەستەكانییەوە و لە دەستوری مەغریبدا هاتوە كەوا: پادشا پێشەوای بڕوادارانە و بەرپرسیارێتیی دین و دونیای خەڵكی لە ئەستۆیە.

لە مەغریب سۆفیگەری شوناسی ئەو كۆمەڵگەیەیە و بە هەمو جۆرێك بەرگری لەو شوناسە دەكەن و وەڵامی هەر بانگەواز و جۆرە دیندارییەك دەدەنەوە كەوا پێچەوانەی بێت.

ئەم ئەزمونەی مەغریب هەیەتی لەگەڵ ڕێبازە سۆفییەكان و سەركەوتو بوە تێیدا وای كردوە چەند وڵاتێكیش داوای هاوكاریی لێ بكەن و هەمان ڕێگەی مەغریب بگرنە بەر، بۆ نمونە: وڵاتی مالی پەیمانێكی هاوكاریی مۆر كردوە لەگەڵ مەغریب كەوا ڕاهێنان بە 500 وتاربێژ و بانگخواز بكەن.

هەرچی حكومەتی مۆریتانیاشە پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ ڕێبازە سۆفیگەرییەكانی مۆریتانیا و سەنیگال هەیە و ئەم پەیوەندییەش بوەتە كلیلی چارەسەری ئەو قەیرانە دیبلۆماسییەی لە نێوانیان ڕوی داوە.

سەرچاوە و پەراوێزەكان:

1/ ضد الوهابية هكذا أصبحت الإمارات الراعي الأول للصوفية في العالم العربي، زهراء مجدي، موقع: ساسة بوست.

2/ الصوفية والنظام السياسي المصري، أحمد علي، https://elbadil-pss.org.

3/ تحركهم البركات والإلهامات.. ماذا تعرف عن حكام العالم العربي المتصوفة؟، عبد الله كمال، موقع: ساسة بوست.
سەرچاوە/ئاژانس