دكتۆرە ساماڵ مانیی كە دكتۆرای هەیە لە فەلسەفە لەبارەی بەرەوپێشچوونی پرسی ژن لە كوردستان و جیهان لە چاوپێكەوتنێكدا دەڵێت " ژن نە لەسەر زەمینێكتر دەژی و نە كۆمەڵگەی تایبەت بە خۆی هەیە و نە بەتەنیا دەژی، لەو كۆمەڵگەیەدا دەژی كە پیاو و ژن پێكیان هێناوە، ژیانی ژن وەكو ژیانی پیاو پەیوەستە بە سیستەمی سیاسی و جەنگەكان و سیستەمی ئابووری و تێگەیشتنی كەڵتوری و ڕەوتی ڕۆشنبیری و ڕەوتە سیاسیەكان.
بە تێڕوانینی تۆ لە ڕوانگەی فەلسەفیەوە، پرسی ژن لە كوردستاندا بەرەوپێش چووە یان بەرەو دوا؟
د. ساماڵ مانیی: پێم خۆشە كە لە تێڕوانینی فەلسەفیەوە بێت نەك سیاسی، گەرچی بە سادەیی قسەكانم ئەكەم بەڵام بە تێڕوانینی فەلسەفی وەڵام ئەدەمەوە. چونكە من هیچ حەز لە باسی سیاسی ناكەم، گەر باسی سیاسەت و سیاسیكاران بكەم لە سوودی خۆیانە چونكە باسكردنەكەم هەوڵێكن بۆ تێگەیاندن، گەرچی پێی نازانن.
لەبەر ئەوەی كە كەسانیتر هەن لە تێڕوانینی سیاسیەوە و لە تێڕوانینی فێمینیستیەوە و لە تێڕوانینی جێندەرناسیەوە دەتوانن باسی پرسی ژن بكەن لە كوردستاندا، بە پێویستی دەزانم لە ڕوانگەی فەلسەفەوە باسی بكەم و لەهەمان كاتدا لەبەر ئەوەی ماوەی ساڵێكە لەسەر فەلسەفەی جێندەر دەنووسم تێڕوانینەكەم فەلسەفەی جێندەرییە كە باس دێتە سەر پرسی ژن/جێندەر لە كوردستانا.
تێڕوانینی من لە ڕوانگەی فەلسەفەوەیە بەگشتیە، چونكە فەلسەفە ماڵی خۆمە و لە ماڵی خۆم بە ئاسانی و بە ئاسودەی دەدوێم. لەو لایەنەوە لە فەلسەفەدا هەبوونی 'ڕاستە رێ' ی بەرەوپێش چوون بەئاسانی پەسەند ناكرێت لەبەر ئەوەی ڕاستە رێگاكان زەمینەی نەگۆڕیان پێویستە، ئەو زەمینە نەگۆڕەش نیە، چونكە كۆمەڵگە و كەڵتور بەردەوام گۆڕانكارییان تیا ڕوودەدات.
بە ڕای من هەموو كۆمەڵگەیەك -هەر كۆمەڵگەیەك- بە كۆمەڵگەی كوردستانەوە، كۆمەڵگەیەكی نەچەقیوە و هەمیشە لە جوڵەو گۆڕانكاریدایە، هێزی جیا جیا دەوری تیا دەبینێت كە لە زانستی كۆمەڵناسی و زانستی سیاسیدا پێیان دەوترێت ' هێزی گیرفانیی' و مەبەستیان لە پارە وەرگرتن نیە، بەڵكوو مەبەستیان لە گیرفانی بە هێزی بچوك بچوكن لەناو كۆمەڵگەكەدا، وەكو: خێزان، حیزب، بنەماڵە، شار، زانكۆكان، دەزگاكانیتر، بزوتنەوە سیاسی و ئۆپۆزۆسیۆنی و ڕۆشنبیری و رێكخراوەكانی ژنان و لاوان و هتد. لە هێزە گەورەكەشدا حكومەت و پەرلەمان و ئابووری و هتد هەن. كەوتۆتە سەر ئەوەی پارسەنگی هێزەكان چۆنە و پەیوەندییان بەیەكەوە چۆنە لەهەر كۆمەڵگەیەكدا. ئەم هێزانە چۆن و بەچ لایەكدا ئەو گۆڕان و جوڵەیەی كە بە بەردەوامی هەن لە كۆمەڵگەكەدا دەبەن و ئاڕاستەیان دەكەن. بۆ نموونە بە یاسایەك دەكرێت گۆڕانكاریەك لە كۆمەڵگەدا ڕووبدات كە توانای چارەسەركردنی كۆمەڵێك كێشە و ڕێگرییش لە كۆمەڵێك كێشە بكات، ئەوەش هەندێك كەس بە بەرەو پێشچوونی دەژمێرێت و هەندێكمان بە باشكردنی ژیانی بەكۆمەڵیی دەژمێرین.
هەروەهاش بە بومەلەرزەیەك یان تاعونێك یان جەنگێك دەكرێت جۆرە گۆڕانكاریەك لە كۆمەڵگەیەك یان چەند كۆمەڵگەیەكدا ڕووبدات كە دەكرێت بە بەرەودوا چوون بژمێردرێت. ئەوەی گرنگە لێرەدا ئەوەیە مادام دەزانین كۆمەڵگە شتێكی چەقیو و وەستاو و نەگۆر نیە، دەتوانین دەستكاری ئەو گۆڕان و جوڵەیە بكەین و بە ئاڕاستەیەكدا بیبیەن كە بۆ فەراهەمكردنی ژیانێكی خۆشتر و باشتر و ئاسودەتر لە كۆمەڵگەكەدا بێت؛ ژن نیوەی ئەو كۆمەڵگەیە و هەموو كۆمەڵگەیەكە، دەبێت دەستكاری و بەكارهێنانی جوڵە و گۆڕانكاریەكان و باڵانسی هێزە گیرفانیەكان ناو هەر كۆمەڵگەیەك بەردەوام حساب بۆ ئەوە بكات نیوەی كۆمەڵگە ئاسودە بن و ژیانێكی سەربەرزانەتر و خۆشتریان بۆ فەراهەم بكرێت؛ بە كورتی حیساب بۆ كردنیان بەرنامە و پلانی باش دروست دەكات و پێوەری كۆمەڵگەی باشن.
فەلسەفەی جێندەری چیە؟
د. ساماڵ مانیی: فەلسەفەی جێندەر، لەبەر ئەوەی بوارێكی نوێیە لە فەلسەفەدا، زۆر كەس هەر نەشیبیستوە، هەرلەبەر ئەو نوێ بونەشە فەلسەفەی جێندەری لە كوردستانا نەناسراوە و ناخوێنرێت لە زانكۆكاندا، لە بازنەی ڕۆشنبیریشدا باس ناكرێت.
هەر لەبەر ئەوەش بوو، كە دوو سێ ساڵێك لەمەوبەر، هەر پاش تەواوكردنی دوكتۆراكەم زۆرم هەوڵدا لە زانكۆی ئەمەریكی لە سلەیمانی بەشی فەلسەفە بكەمەوە و كۆرسی فەلسەفەی جێندەری تیا ڕێكبخەم و بیڵێمەوە، بەڵام نەیانهێشت، خۆ سەرۆكی زانكۆكە ئاگادارە چەندم هەوڵدا و تێم گەیاندن ،هتد.
دوەم هەوڵم لەو بارەیەوە، لە فەلسەفەی جێندەریدا بوو بە كوردی، نوسینی دوا كتێبی 'هەگبەی زانین'م بۆ فەلسەفەی جێندەر تەرخانكردوە ، ئەو كتێبەم تایبەتە بە فەلسەفەی جێندەری ونوسینی تەواو بوە هەر هێندەی ماوە كە لە چاپ بدرێت و لە كوردستان بڵاو ببێتەوە، هەوڵ ئەدەم زوو ئەمە بكەم.
سێ یەم هەوڵم لە فەلسەفەی جێندەریدا لە سەرەتای ساڵی رابوردودا بوو، بە 'پرۆژەی باشكردنی ژینگەی ئەكادیمی ژنە لە زانكۆكانی كوردستان دا'. ئەوە پرۆژەیەكە لە خزمەتی گشتیدایە و بودجەی ناوێت، سوود بە نیوەی كۆمەڵگەی كوردی دەگەیەنێت و سوود بە هەموو زانكۆكانی كوردستان دەگەیەنێت بە بێ جیاوازییان. جگە لەمەش، پرۆژەیەكی زۆر بە سوود و باشی فەلسەفەی جێندەریی یە، ویستم چەند ساڵێكی ژیانی خۆمی بۆ تەرخان بكەم : هەم پرۆژەیەكی فەلسەفی بوو، هەم پرۆژەیەكی جێندەری بوو، هەم پرۆژەیەكی ئەكادیمی بوو. سەرەڕای ئەوەش 'لە مشتمایە'؛ مەبەستم لەوەیە بۆ كردنی ئەو پرۆژەیە هەستم ئەكرد 'لەماڵی خۆمدام' چونكە پڕ بە پێستی شارەزایی و پسپۆڕیم بوو.
ئەو پرۆژەیەم لە مانگی حەوت و هەشتی ساڵی رابوردوەوە پێشكەش بە وەزارەتی خوێندنی باڵا كردووە. جارێ نازانم ڕێ ئەدەن بیكەم یان نا؟ پێش كۆتایی سەری ساڵی ڕابووردوو نوسینێكم لەسەر بڵاوكردەوە لە ڕۆژنامە كوردیەكاندا بۆ ئەوەی بێدەنگی لەسەر بجوڵێنم و دوا نەكەوێت. ئەمانە ئیشی منن، زۆرم پێخۆشە بە پرۆژەی لەو جۆرە لەسەر ئەرزی واقیع تیۆریە فەلسەفیەكان بخەمە جێبەجێكردنی پراكتیكیەوە لە بواری ئەكادیمی و فیكری و ڕۆشنبیریدا، ئەو پرۆژەیەم لەسەر تیۆری فەلسەفی 'زەین و بیركردنەوە لە ژینگەی ژیانكردندا' یە.
فەلسەفەی جێندەری جیاوازە لەوەی كە بە 'فێمینیزم' و 'جێندەرناسی' ناسراوە و دەخوێندرێت لە ناو بوارەكانی سیاسەت و كۆمەڵناسیەوە. بەڵام فەلسەفەی جێندەری پەیوەندی هەیە بە هەردووكیانەوە، لەبەر ئەوەی لە تێڕوانینی فەلسەفەوە لە بابەتەكانی ئەوان دەڕوانێت هەندێك لە ئارگیومەنتەكانیشیان ڕەت دەكاتەوە، هەندێكیتریان پشتڕاست دەكاتەوە، فەلسەفەی جێندەر ئارگیومەنتی فەلسەفی خۆی هەیە لەسەر ئەو بابەتەی كە هاوبەشە لە نێوانماندا كە ئەویش پرسی ژن/ جێندەرە.
فەلسەفەی جێندەری و ئەوەی كە من نوسیومە لەم كتێبە نوێیەمدا، 'فەلسەفەی سیاسی' نیە سەبارەت بە پرسی ژن/جێندەر. لە فەلسەفەی سیاسیدا هەروەكو ئەوەی كە لە زانستی سیاسیدا هەیە، یان لە تێۆریەكانی فەلسەفەی سیاسی هەن، لەوانە بۆ نموونە: ماركسیزم و لێكدانەوە و دەركەوتە جیا جیاكانی وەك كۆمۆنیزم و سۆشیالیزم و سۆشیال دیمۆكراتی، هەروەها كاپیتالیزم، لیبرالیزم، و پۆستمۆدیرنیزم و هتد. هەر یەك لەوانە سەرنج وتێگەیشتنی خۆیان هەیە لەسەر پرسی ژن/جێندەر. بەڵام فەلسەفەی جێندەر گەرچی ڕادەمێنیت لەسەر هەموو ئەوەی لە تێۆریدا هەن سەبارەت بە ژن/جێندەر، بەڵام خۆی نابەستێتەوە بە هیچ كامیانەوە و زۆر كەمتر باسی ئەو تیۆریانەش دەكات كە لە فەلسەفەی سیاسیدا هەن .
ئێستا كە ڕوونم كردەوە فەلسەفەی جێندەری چی ناكات، بۆ ئەوەی دەریخەم باسی چی دەكات، بە كورتی دەڵێم هەموو ئەو نوسینە فەلسەفیانەی كە لە بواری فەلسەفەدا هەن و ڕۆشنایی دەخەنە سەر پرسی ژن لە تێگەیشتنە فەلسەفیەكاندا، هەموو ئەو نوسینە تیۆریە فەلسەفیانەی ژن لە بواری فەلسەفەدا دروستی دەكەن؛ دەچنە ئەو خانەیەوە كە پێی دەڵێین فەلسەفەی جێندەر یا فەلسەفەی جێندەریی.
بۆ نموونە، ئەم كتێبە تازەیەم كە ئاماژەم پێكرد، دەچێتە پۆلینكردنی فەلسەفەی جێندەرییەوە لە بواری فەلسەفەدا، لە كاتێكدا كتێبەكانیترم نوسینی فەلسەفی ژنێكن لە بواری فەلسەفەدا. ئەم دوو پۆلینكردنە گەرچی هەردووكیان هەر لە فەلسەفەدان بەڵام جیاوازیەك دەرئەخەن لە ئاڕاستەكەیاندا، نەك لە بوارەكەیاندا. جیاوازیەكەیان جیاوازی ئەو بابەتەن كە لەسەری دەنوسم لە فەلسەفەدا، ئەگینا وەكوتر هەموویان هەر فەلسەفەن، ئەم جیاوازیە تەنها ئاماژە بەوە دەكات كە ئێمە تەنها فەلسەفەی جێندەری نانوسین بەڵكوو فەلسەفە دەنوسین و ڕاڤە دەكەین و هەرلەبەر ئەوەشە كە فەلسەفەی جێندەری دەنوسین.
كەواتە، پرسی جێندەر یان پرسی ژن، تەنها لە گۆشەنیگای سیاسەتكردن و فێمینیزمی و ئیشی رێكخراوەیی و مۆبەلایزەكردنی ڕێكخستنی ژناندا نابینرێت، پانتایی زۆرە، ئەو لەیبڵانەی كە هەبوون وەكو فێمینیزم و جێندەر و فەلسەفەی سیاسی یان ماركسیزم و لیبرالیزم وهتد، جێگەی هەموو بیركردنەوە وهەوڵەكانی ژن ناكاتەوە لە بواری فیكریدا. ئێمە( مەبەستم لە ڕەگەزی مێینەی مرۆڤە) كە نیوەی هەموو كۆمەڵگەیەك لەسەر ڕووی ئەم زەویەدا پێك دەهێنین، بێ گومان جیاوازیمان زۆرە و بیركردنەوەمان جیاوازە و ئەو بوارە فیكریانەی كە تیایدا هەین و ئەنوسین زۆرن، لە ڕووی ئەزموونكردنی ژیان و خوێندنیشەوە جیاوازین، ئەزموونی ژیانمان جیاوازی هەیە و زۆر لە بابەتی جیاواز وەردەگرین و زۆر لە بابەتی جیاوازیش دەبەخشین. ئەم جیاوازیانەمان دەبێت ببینرێت وبە جیاوازیەكانەوە كۆبكرێتەوە وەكو ئەزموونی بیركردنەوە و مێژووی ژن.
بە پێویستم زانی كە نوسینی فەلسەفەی جێندەری بە كوردی بهێنمە فەرهەنگی كوردستانەوە. پێش خۆتەرخانكردنیشم بۆ فەلسەفە، جێندەر و كۆرسی مێژووی بیركردنەوەی فێمینیستی ئەورۆپی و مێژووی یاساكانی جووتبوون لە ئەمەریكا م خوێندوە وەكو بەشێك لە بڕوانامەی بەكالۆریۆسەكەم لە زانكۆی لەندەن دا، لەناو كۆمەڵێك لە كۆرسیتر سەبارەت بە دەوڵەتانی تازە پێگەیشتوو/ دروستبوو وەكو ئەوانەی پاش كۆلۆنیالیزم دروستكراون، هەروەهاش مێژووی دروستبوونی دەوڵەت لە ئەورۆپا و هتد. ئەوانە هەمویان لە سێ بواردا بوون، مێژوو، كۆمەڵناسی و زانستی سیاسی، بەڵام فێمینیزم و جێندەریان دەگرتەوە و زەمینەی تێڕوانینێكی فراوانیان لەلا پێكهێنام لەسەر فیكر و ناوەرۆكی بوارە ئەكادیمیەكانی دەرەوەی فەلسەفە و پرس و ئاڕاستەكانیان. هەر لەبەر ئەوەش هانیان دەداین بیانخوینین شان بەشانی فەلسەفە، زۆر بەسوود بوون و تێگەیشتنێكی فراوانیان لا دروستكردم و یەكێكن لەو ئیشانەی كە باش بووە كردوومن.
كۆمەڵگەی ئێمە تا چەند بە ئاگایە لە پرسی ژن ؟
د. ساماڵ مانیی: من لەدایك بوو و گەورەبووی كوردستانم، گەرچی لە ئێستادا كە سەرنج ئەدەم لە ژیانم، دەبینم كە زۆربەی ژیانم لە بەریتانیا و ئەورۆپا ژیاوم. بەڵام پێش ئەوەی ببم بە پێشمەرگەی پێش ڕاپەڕین و زۆر پێش ئەوەی بێمە هەندەران، لە دەیەی حەفتاكان و هەشتاكاندا لە كوردستاندا خوێندنەوەی زۆرم لە فەلسەفەی سیاسی دا كردبوو، لەبەر سیاسەتكردن. ئەو خوێندنەوانە وای كرد كە بە ئاسانی ببینم لە كوێدا تیۆریەكانی فەلسەفەی سیاسی كورت دەهێنن لە پرسی ژن دا و لە كوێدا ئاراستەیەكی بەهێز دەبەخشن بە پرسی ژن ، هەر لە سەرەتاشەوە هەوڵم دا ئەوە لە سیاسەتی كوردی بگەیەنم.
مێژووی ژن لە سیاسەتدا و تێكەڵبوونی بە فەلسەفەی سیاسی (ئەوەی پیاوان پێی دەڵێن 'دەستو پەنجە نەرم كردن') لە مێژووی كورد دا هەیە و بەڵام مێژوو بە ڕاستی نەنوسراوەتەوە لە كوردستانا، لەبەر ئەو هۆیانەی كە هەموو دەیانزانین.
ئەگینا خۆپەروەردەكردن و خوێندنەوە بەشێك بوو لە ڕۆشنبیری وسیاسەتكردن لە شەست و حەفتا و هەشتاكاندا، دایكی من گەرچی خوێندەوار نەبوو بەڵام لەبەر ئەوەی خۆی سیاسیكار بوو (نەك لەبەر باوكم) لەسەرەتای شەستەكاندا باسی لە گرنگی نەوت دەكرد لە دروستكردنی دەوڵەتی كوردیدا بۆ گەڕەكەكەمان، هەتا بڵێی لیبراڵانە و چەپانە بیری لە ژن و ژیانی ژن دەكردەوە. ئەو كاتانە وەك ئێستا نەبوو، هەركەسێك سیاسەتی بكردایە و هەوڵی خۆپەروەردەكردنی خۆی بدایە مەحاڵ بوو تێپەڕنەكات بە كوچەی فەلسەفەی سیاسیدا و تێڕوانینی ئەو تیۆرە سیاسیانە لەسەر پرسی ژن نەخوێنێتەوە یان بەر گوێی ی نەكەوێت، جا چ ژن بوایە یان پیاو،كەوتبوە سەر هەوڵی خۆی و توانای لە تێگەیشتن و حەز بە تێگەیشتن پێش سیاسەتكردن و لەكاتی سیاسەتكردندا.
نەوەی پیش من ونەوەی من و نەوەی دوای من، لە شەستەكاندا لە حەفتاكاندا و لە هەشتاكاندا چیمان دەخوێندەوە؟ فەلسەفەی سیاسی، فەلسەفەی ئەڵمانی، كۆی بیری چەپ بە كۆمۆنیزم و سۆشیالیزم و سۆشیال دیمۆكراتی یەوە، هەروەها كاپیتالیزم و بیری لیبراڵی، هەموو ئەمانە بەشێكن لە فەلسەفەی سیاسی و هەریەك لەمانەش تێۆری و لێكدانەوەی خۆی هەیە و تێڕوانینی خۆی هەیە لەسەر پرسی ژن، ئەگەر تەنها ئەوانەشت بخوێنایەتەوە جگە لە فێمینیزم و شەپۆلی ڕەوتەكانی ڕەخنەگری لەو تیۆریانە، مەحاڵ بوو بەر پرسی ژن نەكەوتیتایە.
لەبەر ئەوەیە كە دەڵێم ئەوانەمان كە ڕۆشنبیر بووین و بە ڕۆشنبیریەوە چوینە ناو سیاسەتەوە، كە لەسیاسەتدا ئیشمان دەكرد تێڕوانینی خۆمان بەخشیوە بەو سیاسەتە لە ناو كوردستاندا و دروستمان كردون و گەورەمان كردوون، بەركەوتنمان هەبووە بە پرسی جێندەر و فێمینیزیم و تێڕوانینە جێندەریەكانی ناو فەلسەفەی سیاسی و ڕەنگدانەوەی ئەوە هەیە لە مێژوودا، بەڵام بە مەبەست شاردراوەتەوە.
تۆ بە پرسیارەكانت هەر لە سەرەتاوە دەمبەیتە ناو باسكردنی سیاسەتەوە ، من حەز بە باسكردنی سیاسەت ناكەم وەكو وتم ، وازم لە سیاسەتكردن هێناوە لە ١٩٩٣ وە. لەگەڵ ئەوەشدا ئەبێت قسەكەم تەواو بكەم، ئەبێت ئەوەش بڵێم كە هەموو ئەوانەی سیاسەتیان دەكرد ڕۆشنبیر نەبوون، مەبەستیشم لە ژن و پیاوە. ئەو تێڕوانین و بۆچوونە هەڵەیە كە 'سیاسەت'كردن و 'ڕۆشنبیری' تێكەڵ دەكات، یان چوونە شاخ و پێشمەرگایەتی لەگەڵ ڕۆشنبیری تێكەڵ دەكات، چ بۆ خوێندنەوەی مێژوو بێت یان بینینی حاڵی ئێستا/حاڵی حازر. سپێكترۆمێك لە پۆلینكردنی جیاجیامان هەیە لە بزووتنەوەی كورد دا، 'قوربانی' مان یەكجار زۆرە،' قارەمان'مان زۆرە، 'خۆبەخش'مان زۆر بوو، 'ئازا' مان زۆرە، 'جەنگاوەر'مان زۆر زۆرە، 'توشبوو' ی سیاسەتیشمان یەكجار زۆرە بە بۆنەی ئەندامێكی خێزانەكەیەوە. هەموو ئەمانە هیچیان خەڵكی خراپ نەبوون، بە پێچەوانەوە كەسانی باش وگرنگی كوردبوون، كۆمەڵێك لەو خەسڵەتانە جێی شانازین، بەڵام لە جوملەی ڕۆشنبیران نین. لە كاتێكدا مێژوو و زانستی مێژوو ناسی و نوسینەوەی مێژوو دەبێت پۆلینكردنەكان لە یەك جیا بكاتەوە، ئەمە زۆر گرنگە بەتایبەتی بۆ كورد، جگە لەوەی پایەیە لەهەر كەڵتورێكدا، دەبێت بەهەند وەربگیرێت.
ئەگەر بەراوردێك لە نێوان سیستەمی ووڵاتانی ڕۆژئاواو و سیستەمی كوردستاندا بكەین لەسەر پرسی ژن، كام لەو دوو سیستەمە باشترە ؟
د. ساماڵ مانیی: پرسیارەكانت بەدوای وەڵامێكدا دەگەڕێن كە چارەسەری بنەڕەتی بدەن بە دەستەوە، ئەمە لایەنێكی ئیجابی هەیە و لەناو ڕۆژنامەگەرە ڕۆشنبیرەكانی كوردی دا و هەروەهاش لەناو ڕۆشنبیرەكاندا بەگشتی، زۆر دیارە و دەیبینم لە قسەكردنیان لەگەڵ مندا. لایەنە ئیجابیەیەكەی بریتیە لە حەزی تێگەیشتن و تێگەیاندن و كۆتایی هێنان بە كێشە و پرس و نەهامەتیەكان، ئەمە حەزێكی ڕەوایە، من ئەو جۆرە حەزەم بەلاوە پەسەندە. بەڵام، بۆ كۆتایی هێنان بە هەموو ئەوانە، دەبێت لێیان تێبگەین، بۆ ئەو تێگەیشتنەش ئیشی ووردی دەوێت، بە سەدان لێكۆڵینەوە و توێژینەوەی بە كۆاڵەتی بەرز پێویستە. سەرەڕای هەموو ئەوەش هێشتا لە وەڵامی پرسیارێكدا ئەو هەموو لێكۆڵینەوەیە خۆی دەرنابڕێت و خۆی نادات بەدەستەوە.
بەكورتی ئەمەوێت بڵێم، ژن نە لەسەر زەمینێكتر دەژی و نە كۆمەڵگەی تایبەت بە خۆی هەیە و نە بەتەنیا دەژی، لەو كۆمەڵگەیەدا دەژی كە پیاو و ژن پێكیان هێناوە، ژیانی ژن وەكو ژیانی پیاو پەیوەستە بە سیستەمی سیاسی و جەنگەكان و سیستەمی ئابووری و تێگەیشتنی كەڵتوری و ڕەوتی ڕۆشنبیری و ڕەوتە سیاسیەكان و كواڵەتیی و ئاستی بەرزی ڕۆشنبیری و ئەكادیمی ، هتد. لەبەر ئەمەیە بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارەت دەبێت لە پێشدا بە تەواوی هەڵسەنگاندنی سیستەمی سیاسی ئەورۆپا و ڕۆژهەڵات بكەم، بەراوردی جۆری حیزبەكانی ئەورۆپا و ڕۆژهەڵات بكەم، پێگەكانی دەسەڵات لە ناو كۆمەڵەگەی ئەورۆپا و ڕۆژهەڵات بەراورد بكەم، سیستەمی ئابووری لە ئەورۆپا و لە ڕۆژهەڵات بەراورد بكەم، یاساكانی ئەورۆپا و ڕۆژهەڵات بەراورد بكەم، پرسی توندبوونی دینداری لە ئەورۆپا و ڕۆژهەڵات بەراورد بكەم، تێڕوانینی یاسایی و كەڵتوریی بۆ 'خۆشەویستی' و 'هاوسەریكردن' و 'جیابوونەوە' و شتی وردەیتری ژیانكردن لە كۆمەڵگەكاندا بەراورد بكەم لە نێوانی ئەورۆپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەند/ كوردستان.
لەمانەش گرنگتر زۆر مەسەلەیتریش هەن كە فیكرین و پەیوەندیان هەیە و كاریگەرن لەسەر ژن و پرسی ژن، بۆ نموونە وەكو ئازادی بیروڕا دەربڕین، ئازادیە شەخسیەكانی تاك، هتد. ئەمانە و زۆریتریش كە پێویستن لەو بەراوردكاریەدا هەبن و لە پرسی ژن دا تاووتوێ بكرێن، ئەو بەراوردكاریانە، بۆ نموونە، وەكو مێژووی فیكریی ئەورۆپا و مێژووی فیكریی كورد، هەروەهاش پاشخانی فەلسەفی ئەورۆپا و پاشخانی فەلسەفی كورد. هەر وەڵامێك بۆ ئەو پرسیارە دەبێت هەموو ئەوانە بگرێتەوە كە باسی پرسی ژن لەو بەراوردكردنەدا بكات، ئەمە بە دیدارێك ناكرێت لەوانەیە بە یەك كتێب یان توێژینەوەی وورد و دورودرێژ بكرێت.
لەدرێژەی چاوپێكەوتنەكەدا د. ساماڵ مانیی دەڵێت: من خۆم ژنم و كوردم و لە بواری فەلسەفەدا هەم، هەموو ئەو بەربەستانەی دەخرێنە بەرپێم ، بە هەر بەهانەی ڕێگرتنێك بێت بریتیە لە نادادپەروەری جێندەری، گەر نادادپەروەری جێندەری نەبێت دەبوایە پاڵپشتیەكی زۆرم بكرایە و یارمەتیدانێكی زۆرم بكرایە بۆ هەموو پرۆژەكانم. ڕاستیەكەی، هەرواشم چاوەڕێ دەكرد، لەبەر ژمارە كەمی ژن لە بواری فەلسەفەدا لە كوردستانا. هەر لەبەر ئەوەشە تا ڕادەی سەرسوڕمان پێم سەیربوو لە گەڕانەوەی پێشوومدا لە ٢٠١١-٢٠١٣دا زۆر ناحەقانە و توندوتیژییانە ناچاریان كردم بۆ كردنی دوكتۆراكەم ئیستیقالە بكەم لەو پیشەیەی تیا دەژیم ، كە فەلسەفەیە.
بیركردنەوەكانم و نوسینەكانم و ئیشەكانم لە بواری فەلسەفەدان، هەندێك لە ئیشەكانم كە لە ڕابووردودا كردوومن دەچنە خانەی فەلسەفەی سیاسی و زانستی سیاسیەوە، لەبواری سیاسەتدان. هەندێكیان لەبواری جێندەردا بوون و هەن ، لە ناو بازنەی سیاسیەوە و لە پێشمەرگایەتیدا و لە ناو ڕەوەندی كوردانی تاراوگەدا: بە ڕێكخستنی كۆرس و بە ڕێكخستنی كۆنفرانس و بە وتار نوسین و بە هەڵوێست وەرگرتن و بە پرسیار ووروژاندن لە كۆڕ و بۆنەكاندا مەسەلەی جێندەریم خستۆتە ڕوو و تاووتوێ كردوە .
لە ئێستامدا، دەمەوێت هەندێك ئیش لە فەلسەفەی جێندەری دا بكەم، شان بەشانی ئیشە فەلسەفیەكانیترم. لەبەر ئەوە چەندین پرۆژەم هەبوون و هەوڵم بۆ دان بیانكەم لە كوردستان لەم چەند ساڵەی ڕابووردودا، بەڵام كەس ناتوانێت هیچ بكات ئەگەر حیزبەكان نەیەڵن بیكات، هەموو ژنێكیش دەتوانێت شتی باش بكات ئەگەر حیزبەكان داینێن لە شوێنی باش دا و پرۆژەی باشی بخەنە بەردەست.
ئەمە تەنها مەسەلەیەكی سیاسی نیە، بەڵكوو فەلسەفیشە، پێشتر لە كتێبێكدا باسی ئەوەم كردوە كە كاتێك كەسێك دانێیت لە پێگەیەكی بەرزدا بۆ نموونە، گەر پێشتر هیچیشی نەزانیبێت یان تواناو تێگەیشتنێكی كەمیشی هەبووبێت، لەو پێگەیەدا هێندەی زانیاری دەكەوێتە بەردەست هەر بە حوكمی پێگەكەی فێر دەبێت، لەبەر پێگەی خێزانییش هێندە هاندەدرێت ئیتر توانای تیا دروستبێت.
پێچەوانەكەشی ڕاستە، بەهەمان شێوەش گەر بەردەوام ڕێگە لە كەسێك بگریت هەرچەندەش بەتوانا و لێهاتوو بێت، هەموو تواناكەی لەدەست دەدات و لێهاتوییەكەی دەپوكێتەوە و نامێنێت، ئەمە ڕاستیەكە كە دەبێت وەكو ژەهر نۆشی بكەین.
بۆیە پێداگرم لەسەر ئەوەی هەموو ژنێكی كورد وەكو یەك 'نادادپەروەری بەرامبەر ژن' بەرناكەوێت، هەندێكمان زۆرمان بەردەكەوێت و هەندێكمان كەمتر و هەندێكمان بە ئاستەم بەریكەوتوە، ئەو باڵانسە پێویستی بە ڕاستكردنەوە هەیە و تێڕوانینی جێندەری دەبێت هەموو ئەوانە ببینێت، ئیشكردنیش لە پرسی ژن دا دەبێت هەموو ئەوانە بگرێتەوە وڕاستیان بكاتەوە.
جگە لەمانە، وا یەكەم كتێبی فەلسەفی 'فەلسەفەی جێندەری'م بە زمانی كوردی نوسیوە و تەواو بووە، لەم یەك دوو مانگەدا بڵاوی دەكەمەوە، بە مەبەستی دروستكردنی فەلسەفەی جێندەری لە بواری فەلسەفەی ئەكادیمیدا، هەروەهاش لە ناوەندە ڕۆشنبیریەكاندا.
د. ساماڵ مانیی
دكتۆرا لە فەلسەفەدا، پرۆگرامی فەلسەفە بە ئینگلیزی، ئەورووپای یەکگرتوو.
بەكالۆریۆس و ماجیستێر لە فەلسەفەدا، زانكۆی لەندەن، بەریتانیا.
دوو ساڵ مامۆستای فەلسەفە بووە لە زانكۆیەكی هەرێمی كوردستانی باشوور.
نووسەری 'هەگبەی زانین'ە بە زمانی كوردی كە لە سێ كتێبی فەلسەفە پێك هاتوون.
له ئەورووپا ، بە‌زمانی ئینگلیزی بیركردنەوە فەلسەفییەكانی دەنووسێت و بڵاو دەكاتەوە.
ئەو بوارە فەلسەفییانەی كە لێكۆڵینەوەی تیادا كردوون و زیاتر گرنگییان پێ دەدات، ئەمانەن:
فەلسەفەی زانست، لۆجیك، فەلسەفەی زەین و ئاگایی و مێشك، فەلسەفەی زمان و مانا، فەلسەفەی پیستیمۆلۆجیی كلاسیك و سۆشال پیستیمۆلۆجی، فەلسەفەی جێندەر و كۆمەڵگە.
ئەندامی هەمیشەیی كۆمەڵەی فەیلەسوفەكانی بەریتانیایە.
ئەندامی ئینستیتیوتی باڵای لێكۆڵینەوە فەلسەفەیەکانە.
ئەندامی ڕێكخراوەی فەیلەسوفە ژنەكانی بەریتانیایە.